Εκτός από λιτότητα, χρειάζεται και ελπίδα!

Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, ο Γάλλος πρόεδρος François Hollande, θύμισε ότι υπάρχουν όρια στις θυσίες που αναγκάζονται να υποστούν τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου.

Και προκειμένου να μην καταντήσουν οι Ελλάδα, Πορτογαλία, και Ισπανία, πτωχοκομεία, οι άνθρωποι, είπε ο Hollande, χρειάζονται εκτός από περιστολές δαπανών και συνεχή λιτότητα, και κάποια ελπίδα.

 

Ακόμη και μια στοιχειώδης κατανόηση της επιστήμης της ψυχολογίας, συμφωνεί με τις εκτιμήσεις του Hollande.

 

Η τιμωρία και η καθυστερημένη ικανοποίηση δεν πετυχαίνουν τους στόχους τους, εκτός κι αν υπάρχει κάποιο ξεκάθαρο φως στο τέλος του τούνελ. Μια μελλοντική δηλαδή ανταμοιβή για τις θυσίες του σήμερα.

Η γενική απαισιοδοξία που κυριαρχεί στην Νότια Ευρώπη οφείλεται κυρίως στην απουσία αυτής της ανταμοιβής. Όσο η μειωμένη εμπιστοσύνη των καταναλωτών, και το μειωμένο οικογενειακό εισόδημα αυξάνουν την ύφεση, τόσο το τέλος της κρίσης μετατίθεται πιο μακριά, και οι υπομένοντες τα βάρη απογοητεύονται ακόμη περισσότερο.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, η έννοια της θυσίας αναμιγνύει την θεολογία με τα οικονομικά. Στην αρχαιότητα, οι λαοί πρόσφεραν αιματηρές θυσίες σε θεότητες, με την ελπίδα πως θα ανταμειφθούν με μια καλή σοδιά, ή με προστασία απέναντι στο κακό.

Ο Χριστιανισμός, με την πίστη το στο ότι ο Υιός του Θεού θυσιάστηκε για τις ανθρώπινες αμαρτίες, αντέστρεψε την παραδοσιακή οικονομία της θυσίας.  Στην χριστιανική της εκδοχή, η θυσία, τα θεία πάθη, εκπροσωπούν την αυτοταπείνωση μέσω της οποίας ο άνθρωπος θα πρέπει να αντέχει τα γήινα προβλήματα.

Παρά τον γενικευμένο κοσμικό χαρακτήρα της Ευρώπης, η άποψη ότι οι ανταμοιβές προϋποθέτουν θυσίες, έχει γίνει μέρος της ευρωπαϊκής πολιτισμικής συνείδησης.

Η ιδέα του κοινωνικού συμβολαίου, που προέκυψε στη διάρκεια του διαφωτισμού, για να δικαιολογήσει την εξουσία του κράτους επί των υπηκόων του, βασίζεται στην άποψη ότι το άτομο πρέπει να παραδώσει μέρος της ελευθερίας του, για την ειρήνη και την ευμάρεια του συνόλου.

Το αποτέλεσμα ήταν, οι πολιτικοί ηγέτες να ζητούν από τους πολίτες να θυσιάσουν ατομικές ελευθερίες και ανέσεις στο όνομα κάποιων κοσμικών οντοτήτων, όπως είναι το έθνος κράτος, και οι πολίτες εν πολλοίς συμμορφώθηκαν.

Στην πρώτη του ομιλία ως πρωθυπουργός, ο Winston Churchill ενέπνευσε την ελπίδα σε ένα ταλαιπωρημένο και εμπόλεμο λαό, λέγοντας πως τόσο αυτός, όσο και η Βρετανία, δεν έχουν τίποτα άλλο να προσφέρουν παρά μόνο αίμα, ιδρώτα, και δάκρυα.

Με τόσα πολλά ιστορικά προηγούμενα, αποτελεί έκπληξη λοιπόν το ότι η ρητορική περί θυσιών υπό την σημαία της λιτότητας, έχει αποδειχθεί εντελώς αναποτελεσματική στην σημερινή κρίση της Ευρώπης.

Κάποιοι παρατηρητές το αποδίδουν στην μειωμένη δέσμευση των ανθρώπων σε οτιδήποτε πέραν του ατομικού συμφέροντος, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτικού συστήματος.

Όμως, η αντίσταση απέναντι στην λιτότητα στην Νότια Ευρώπη δεν οφείλεται σε κάποια έχθρα απέναντι στις θυσίες. Απλά, οι πολίτες άρχισαν να πιστεύουν πως οι ηγεσίες τους απαιτούν θυσίες, που όμως δεν προωθούν τα συμφέροντα τους. Ο  Churchill πρόσφερε στους Βρετανούς ένα όραμα και μια προσδοκία: Την νίκη. Χωρίς έναν ξεκάθαρο σκοπό που να δικαιολογεί τις θυσίες, αυτές δεν έχουν νόημα.

Η ευμάρεια υποτίθεται πως θα νομιμοποιούσε την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μόλις όμως τελείωσε η εποχή της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης, οι ηγέτες άρχισαν να βασίζονται σε μια απειλή μεγαλύτερη από την λιτότητα: την αποσταθεροποίηση των κρατών που χρωστάνε, την χρεοκοπία τους, την αποπομπή τους από την ευρωζώνη, και την οικονομική, κοινωνική, και πολιτική τους κατάρρευση.

Τώρα όμως αυτή η ρητορική χάνει την πειθώ της, επειδή το new deal που άρχισε να διαμορφώνεται στην Νότια Ευρώπη προσφέρει περισσότερη καταπίεση παρά προστασία, και έτσι παραβιάζει τις βασικές αρχές του κοινωνικού συμβολαίου.

Και όπως φαίνεται, την ώρα που οι απλοί πολίτες θυσιάζουν το επίπεδο διαβίωσής τους, ακόμη και την δουλειά τους, για χάρη της εθνικής τους οικονομίας, οι διάφορες πολυεθνικές συνεχίζουν να πλουτίζουν.

Οι συνθήκες που επιβάλλει η τρόικα συντελούν στην αναβολή της ικανοποίησης των αναγκών αυτών που θυσιάζονται, και στην επιδιόρθωση των κοινωνικών δικτύων ασφάλειας. Και όμως, οι εθνικές κυβερνήσεις συνεχίζουν να επιβάλλουν πολιτικές που αυξάνουν την αδικία. Για παράδειγμα, τα νέα φορολογικά μέτρα της Πορτογαλίας καταστρέφουν την μεσαία τάξη.

Κάποτε, οι θυσίες αφορούσαν στην ταλαιπωρία του σώματος για χάρη της ψυχής. Και μπορεί η έννοια της θυσίας να συνεχίζει να υφίσταται, όμως η αρχαία αυτή  λογική της έχει εγκαταλειφτεί για τα καλά.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να προσφέρουν στους πολίτες τους ελπίδα.

Η νομιμοποίηση της μετά-εθνικής Ευρώπης, που βασίζεται στην υποχρέωση της ΕΕ, βάσει της Συνθήκης της Λισαβόνας, για προώθηση της ευμάρειας των λαών της, κινδυνεύει για τα καλά.

S.A.

Project Syndicate