Δέκα must βιβλία για τον Αδόλφο.

Χαμηλόφωνα επιμύθια για το πιο ευπώλητο παραμύθι της εξτρεμιστικής ακροδεξιάς: εκείνο με την γιαγιά, την οποία καλοσυνάτοι γίγαντες περνούν στο απέναντι ATM.

 

1.Ο Χίτλερ της Ιστορίας

Τζον Λούκατς, εκδόσεις Ενάλιος, 1999
Απορρίπτοντας τη δαιμονοποίηση του Αδόλφου ο ιστορικός από την Ουγγαρία τοποθετεί με προσοχή στο ιστορικό πρόσωπο όσες ψηφίδες διαθέτει.

Αξιολογεί τους προγενέστερους ιστοριογράφους που επιχείρησαν κάτι αντίστοιχο, επισημαίνει τους κινδύνους ακόμη και στην «επιλογή των λέξεων» και στη συνέχεια σκιαγραφεί με συναρπαστικό τρόπο τον άνθρωπο, ο οποίος «είχε μάθει πώς να μισεί», σύμφωνα με μια περιγραφή του Γκέμπελς.

2. Η ιστορία του φασισμού

Στάνλεϊ Πέιν, Φιλίστωρ, 2000
Περιγραφικό, αλλά όχι τόσο ώστε να γίνεται μονότονο, και αξιολογικό όταν πρέπει, το βιβλίο του κορυφαίου ιστορικού καταγράφεται ως η οριστική μελέτη για την άνοδο και την πτώση του ιταλικού φασισμού, του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού και των παραλλαγών τους παγκοσμίως.

Η αλήθεια είναι ότι εδώ δεν θα αποφύγετε τα συνεχή φλας μπακ μεταξύ 2013 και 1930 (αν και οι συγκρίσεις στην ιστορία απαγορεύονται): «Η εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα απευθυνόταν σε όλα τα μεγάλα τμήματα της κοινωνίας χρησιμοποιώντας τη δική τους γλώσσα και υποσχόταν τη λύση των οικονομικών τους προβλημάτων.

Οι ναζί διακήρυτταν ότι οι ίδιοι ήταν το μοναδικό παγγερμανικό κίνημα που στεκόταν πάνω από κόμματα, τάξεις και κλίκες».

3. Χίτλερ: Υβρις και Νέμεσις

Ίαν Κέρσοου, Scripta, 2000 και 2005
Στα όρια της εξαντλητικής βιογραφίας, το δίτομο έργο του Άγγλου ιστορικού θεωρείται από την πλειονότητα των ειδικών μια τελεσίδικη εκτίμηση για την προσωπικότητα του Χίτλερ (μέχρι νεωτέρας, φυσικά).

Το πιο δυνατό χαρτί του Κέρσοου είναι η έρευνά του στις νεώτερες πηγές, ενώ κατοχυρωμένη πλέον στο δικό του όνομα είναι και η ερμηνεία που διαπερνά το έργο: η «δράση υπέρ του Φύρερ», οι ενέργειες, δηλαδή, στις οποίες προβαίνουν όλοι οι υφιστάμενοι για να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του - είτε τις πραγματικές είτε τις φανταστικές.

Και οι δύο τόμοι οδηγούν με βεβαιότητα στα υπόλοιπα έργα του συγγραφέα για την δημοτικότητα του Χίτλερ στους Γερμανούς, την «λατρεία του αρχηγού» και την εφαρμογή της «Τελικής Λύσης».

4. Ερμηνεύοντας τον Χίτλερ
Ρον Ροζενμπάουμ, Κέδρος, 2001
Ό,τι του λείπει στο πεδίο του επιστημονικού λόγου –πρόκειται για την καταγραφή ενός δημοσιογράφου- το κερδίζει σε αμεσότητα. Ο αμερικανός αρθρογράφος, συνεργάτης των σημαντικότερων περιοδικών και επιθεωρήσεων στις ΗΠΑ (The New York Times Magazine, Esquire, Slate), συνάντησε δέκα ανθρώπους που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχουν μελετήσει το φαινόμενο Χίτλερ (Χιου Τρέβορ Ρόπερ, Άλαν Μπούλοκ, Λούσι Νταβίντοβιτς, Κλοντ Λανζμάν, Γεχούντα Μπάουερ, Έμιλ Φακενχάιμ, Τζωρτζ Στάινερ, Ντέιβιντ Ίρβινγκ, Ντάνιελ Γκολντχάγκεν κ.ά).

Από την ανοιχτή και ισότιμη συζήτηση μαζί τους –ο συγγραφέας θέτει πιεστικά ερωτήματα, οδηγώντας πολλές φορές τους συνομιλητές του σε αμηχανία- αναδεικνύονται η συνεισφορά, αλλά και οι ελλείψεις της κάθε προσέγγισης στη συνολική ιστοριογραφία.

Κυρίως, όμως, αναδεικνύεται η δυσκολία να ερμηνευθεί ένα πολυδιάστατο φαινόμενο μέσα από ένα και μοναδικό πρίσμα κάθε φορά.

5. Η αυτοκρατορία του Χίτλερ
Μαρκ Μαζάουερ, Αλεξάνδρεια, 2009
Ο Μαζάουερ ξεκινάει από την παραδοχή ότι στόχος του Αδόλφου στα μισά του περασμένου αιώνα ήταν η ίδρυση μιας πανευρωπαϊκής ηγεμονικής δύναμης που θα κατάπινε ζωτικό χώρο από τον υπόλοιπο πλανήτη.

Οι παρενέργειες στη «σκοτεινή Ευρώπη», για να θυμηθούμε ένα από τα προηγούμενα έργα του «ελληνοποιηθέντος» ιστορικού, αποτυπώνονται με το γνωστό αφηγηματικό ύφος του.

6. Αντιδραστικός μοντερνισμός
Jeffrey Herf, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2007
Αν ξεπεράσει κανείς τον στριφνό τίτλο, τον περιμένει μία αναγνωστική απόλαυση από τις λίγες. Στην εξαιρετική έκδοση των ΠΕΚ ο Αμερικανός ιστορικός φωτίζει ένα εκ πρώτης όψεως παράδοξο: το συνδυασμό της τεχνολογικής προόδου κατά την άνοδο των ναζί με τα όνειρα του παρελθόντος και τη μεταφυσική λατρεία που εξέθρεψαν. Αυτό που ο Τόμας Μαν ονόμασε ευφυώς «ρομαντισμό υψηλής τεχνολογίας». Τεχνολογικές επιδόσεις από τη μία, νοσταλγία για τη γερμανική φύση, από την άλλη. Κι όμως, η προπαγάνδα του Χίτλερ κατάφερε να εντάξει και τα δύο στο ίδιο πρόγραμμα.

Μετά το 1933 οι εθνικοσοσιαλιστές όχι μόνο δεν ήταν αντιδραστικοί, αλλά ήταν και αφοσιωμένοι στην απελευθέρωση της τεχνολογίας από την «εξουσία του χρήματος» και από τα «δεσμά» του εβραϊκού υλισμού.

7. Οι Ναζί
Laurence Rees, Πατάκη, 2007
Από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου η εκλαΐκευση πετυχαίνει τον στόχο της χωρίς εκπτώσεις, ακόμη και στην τηλεοπτική της εκδοχή (η ομώνυμη σειρά ντοκιμαντέρ που επιμελήθηκε ο Ρης απέσπασε βραβείο Bafta και Διεθνές Βραβείο Ντοκιμαντέρ).

Ο συγγραφέας διηγείται την ανατριχιαστική άνοδο των ναζί στην εξουσία, ύστερα από έρευνα 20 χρόνων, κατά τη διάρκεια των οποίων πήρε συνεντεύξεις από δεκάδες πρώην μέλη και υποστηρικτές του ναζιστικού κόμματος.

Διαβάζεται συμπληρωματικά με το επίσης δικό του «Άουσβιτς» και στο μότο του βιβλίου δεσπόζει μία τραγική υπενθύμιση (από τον Φρίντριχ Νίτσε, τον οποίο αρκετοί αδαείς θα χαρακτήριζαν στα επόμενα χρόνια προπομπό του χιτλερισμού): «Αν κοιτάξεις επίμονα την άβυσσο, η άβυσσος θα κοιτάξει κι αυτή μέσα σου».

8. The face of the Third Reich
Joachim Fest, Tauris, 2011
Ο συγγραφέας μίας από τις σημαντικότερες βιογραφίες για τον Χίτλερ εστιάζει εδώ στα πορτρέτα της ναζιστικής ελίτ: εκτός άλλων, στους Χέρμαν Γκέρινγκ, Γιόζεφ Γκέμπελς, Χάινριχ Χίμλερ, Ρούντολφ Ες και Άλμπερτ Σπέερ.

Η εξιστόρηση περιστρέφεται γύρω από τους «ενδοοικογενειακούς» ανταγωνισμούς για το ποιος θα αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή στον Χίτλερ, αλλά και περισσότερη ανεξαρτησία προσωπικά.

Μαζί με τη «Γερμανική δικτατορία» του Καρλ Ντίτριχ Μπράχερ (για τις ρίζες και τους μηχανισμούς της ναζιστικής εξουσίας) ανήκουν στον διαχρονικό κανόνα ερμηνείας του φαινομένου.

9. Holocaust
Martin Gilbert, Harper Collins, 1986
Η τραγική «εξιστόρηση» του Ολοκαυτώματος –από τον βιογράφο του Ουίνστον Τσώρτσιλ-, στην οποία βασίζονται μοιραία όλοι οι επόμενοι.

Ένα βιβλίο που ξεκινά με τους μύθους της χριστιανικής Ευρώπης για τους Εβραίους και τελειώνει με την περίφημη «αξιοπρέπεια της επιβίωσης».

Η «νύχτα της νύχτας» για μια ολόκληρη ήπειρο καταγεγραμμένη με το πνεύμα του ανθρωπισμού και την ανάγκη «να συγχωρείς, αλλά να μην ξεχνάς».

10. Ο Εθνικοσοσιαλισμός και η αρχαιότητα
Johann Chapoutot, Πόλις, 2012
Ο μοναδικός τίτλος που δεν συγκαταλέγεται στους κλασικούς της δεκάδας προέρχεται από έναν 35χρονο Γάλλο διδάκτορα της Ιστορίας. Με το δικό του βιβλίο, ωστόσο, που δείχνει την κυριαρχία της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας στην εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα, αποδεικνύεται ότι η έρευνα συνεχίζεται ως τις ημέρες μας και –κυρίως- αφορά τις σύγχρονες εκδοχές της ακροδεξιάς.

«Κατά βάθος το μήνυμα της ιστορίας που ξαναγράφεται από τους ναζί έχει ως εξής: ό,τι λέμε είναι αλήθεια γιατί έτσι είναι, κι επιπλέον η ιστορία δείχνει ότι πάντα έτσι ήταν».

Το δόγμα της βλακώδους αρχαιόπληκτης ακινησίας, σε άπταιστα νεοελληνικά.

Δημήτρης Δουλγερίδης 

Τα Νέα