Aνεργία και φασισμός.

Ο φασισμός έχει τις ρίζες του στην Ευρώπη των 1920’ς και 1930’ς, και στις μεγάλες τότε οικονομικές αποτυχίες όταν οι χρηματοπιστωτικές ελίτ δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τις πολιτικές συνέπειες της ανεργίας.

 

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ακριβώς η ίδια, αλλά η ανάδυση νέων κομμάτων σήμερα που εκπροσωπούν τους άνεργους και τους νεόπτωχους, μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε κυβερνήσεις που θα απομονώσουν τις οικονομίες τους από τον υπόλοιπο κόσμο, και θα διαχειριστούν την αποδοτικότητά τους μέσα από κεντρικό σχεδιασμό και χειραγώγηση.

Η παγκόσμια κρίση του 2008 έχει πλέον εξελιχτεί σε παγκόσμια κρίση ανεργίας.

Αυτή στη συνέχεια θα εξελιχθεί με τη σειρά της σε πολιτική κρίση.

Και η κρίση θα αφορά και τους τρεις βασικούς πυλώνες του παγκόσμιου συστήματος: Ευρώπη, Κίνα, και ΗΠΑ.

Το επίπεδο της έντασης ποικίλλει, όπως ποικίλλουν και οι πολιτικές αντιδράσεις, αλλά και οι οικονομικές σχέσεις με την κρίση.

Υπάρχει όμως ένας κοινός παρονομαστής: Η ανεργία αντικαθιστά συνεχώς τα χρηματοπιστωτικά ζητήματα, ως το κεντρικό πρόβλημα του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.

Η Ευρώπη είναι το κεντρικό σημείο της κρίσης.

Οι πρόσφατες εκλογές στη Ιταλία είχαν ως αποτέλεσμα ένα νέο κίνημα, αυτό των 5 Αστέρων, με αρχηγό του έναν επαγγελματία κωμικό,  να πάρει τις περισσότερες ψήφους.

Δυο είναι τα πιο ενδιαφέροντα σημεία σε αυτό το κίνημα: Πρώτον, το ότι έχει ως κυρίαρχο σύνθημά του την διαγραφή μέρους του ιταλικού χρέους. Το δεύτερο είναι ότι η Ιταλία, με μόλις 11.2% ανεργία, δεν αποτελεί την χειρότερη περίπτωση επιπέδου ανεργίας στην ΕΕ. Παρόλα αυτά, στη χώρα ανθίζουν ριζοσπαστικά κόμματα που αντιτίθενται στην πολιτική λιτότητας που εφαρμόζεται σήμερα.

Η βασική συζήτηση στη Ευρώπη έχει να κάνει με το πώς θα λυθεί το πρόβλημα των κρατικών χρεών, και πως θα απομακρυνθεί η απειλή για τις τράπεζες.

Το ερώτημα ήταν ποιος θα αναλάβει το βάρος της σταθεροποίησης του συστήματος.

Στο τέλος, η λύση που επελέγη, κυρίως από τις κυβερνώσες ελίτ, ήταν η λιτότητα, και η δραματική περικοπή των δημοσίων δαπανών, έτσι ώστε τα εθνικά χρέη, αν και κουρεμένα, να μπορέσουν να εξυπηρετηθούν.

Μια συνέπεια της λιτότητας είναι η ύφεση.

Οι οικονομίες των χωρών της ευρωζώνης συνθλίβονται, αφού η λιτότητα σημαίνει πως λιγότερα χρήματα θα είναι διαθέσιμα για την αγορά προϊόντων και υπηρεσιών.

Αν ο βασικός στόχος είναι η σταθεροποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, τότε όλα αυτά είναι λογικά. Το αν όμως η σταθερότητα αυτή θα παραμείνει ο βασικός στόχος, έχει να κάνει με μια συναίνεση που αφορά σε πολλά στρώματα και τομείς της κοινωνίας.

Όταν ξεπηδά η ανεργία, η συναίνεση μετατοπίζεται. Όταν αυτή εντείνεται, τότε μετατοπίζεται ολόκληρο το πολιτικό σύστημα.

Για αυτό, κατά την άποψή μου, οι ιταλικές εκλογές αποτελούν τον πρώτο κλυδωνισμό του συστήματος.

Ας δούμε λίγο την γεωγραφία της ανεργίας. Μόνο τέσσερις χώρες της Ευρώπης έχουν ποσοστά ανεργίας κάτω του 6%, αυτές του κέντρου: Η Γερμανία, η Αυστρία, η Ολλανδία, και το Λουξεμβούργο.

Η κοντινή περιφέρεια έχει λίγο μεγαλύτερη. Η Δανία 7.4%, το ΗΒ 7.7%, η Γαλλία 10.6%, και η Πολωνία επίσης 10.6%.

Στην πιο μακρινή περιφέρεια, η Ιταλία έχει 11.7%, η Λιθουανία 13.3%, η Ιρλανδία 14.7%, η Πορτογαλία 17.5%, η Ισπανία 26.2%, και η Ελλάδα 27%.

Η Γερμανία, που είναι η 4^η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη, αποτελεί και το ευρωπαϊκό κέντρο βάρους. Οι εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών αποτελούν το 51% του ΑΕΠ της, ενώ περισσότερες από τις μισές γερμανικές εξαγωγές πηγαίνουν σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Η Γερμανία εξαρτάται από την ζώνη ελεύθερου εμπορίου της ΕΕ. Χωρίς ελεύθερη πρόσβαση σε αυτές τις αγορές, οι εξαγωγές της θα μειώνονταν δραματικά, και η ανεργία της θα θέριευε.

Το ευρώ είναι ένα εργαλείο το οποίο το Βερολίνο, με την μεγάλη του επιρροή,  χρησιμοποιεί για να διαχειρίζεται τις εμπορικές του σχέσεις, κάτι που βάζει τις υπόλοιπες χώρες σε μειονεκτική θέση.

Οι χώρες με σχετικά χαμηλά ημερομίσθια θα έπρεπε να έχουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα απέναντι στις γερμανικές εξαγωγές. Πολλές όμως έχουν αρνητικά εμπορικά ισοζύγια.

Έτσι, όταν πρωτοχτύπησε η κρίση, η διαχειριστική τους ικανότητα ήταν ανεπαρκής, και αυτό τις οδήγησε σε κρίση χρέους, που στη συνέχεια τις υπονόμευσε μέσω της λιτότητας, ειδικά αφού η συμμετοχή τους στην ευρωζώνη δεν επιτρέπει να εφαρμόσουν δικές τους νομισματικές πολιτικές.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν ήταν σπάταλες εξ αρχής, αλλά οι πραγματικές αιτίες της αποτυχίας τους ήταν πιο σύνθετες.

Η βασική αιτία ήταν ότι η ευρωζώνη χτίσθηκε γύρω από μια τεράστια οικονομία που εξαρτάται από τις εξαγωγές. Έτσι, η γερμανική ισχύς αποσταθεροποιεί το όλο σύστημα. Αν μάλιστα συγκρίνουμε τα ποσοστά ανεργίας της Γερμανίας και του ευρωπαϊκού Νότου, δύσκολα αντιλαμβανόμαστε ότι αποτελούν εταίρους της ίδιας ένωσης.

Ακόμη και η Γαλλία, που έχει σχετικά μικρή ανεργία, αποτελεί μια σύνθετη περίπτωση.

Η ανεργία της Γαλλίας  επικεντρώνεται σε δυο κύριους πόλους στον Βορρά και στον Νότο.

Αν δούμε τον χάρτη, ο ευρωπαϊκός Νότος έχει πληγεί σκληρά από την ανεργία, η ανατολική Ευρώπη έτσι και έτσι, αλλά οι Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, και Λουξεμβούργο έμειναν άθικτες.

Το πόσο θα κρατήσει αυτό το σκηνικό δεν είναι γνωστό, αλλά η αντίθεση που υπάρχει μας λέει πολλά για την αναδυόμενη γεωπολιτική της περιοχής.

Η Πορτογαλία, η Ελλάδα, και η Ισπανία βρίσκονται σε βαθιά ύφεση. Τα ποσοστά της ανεργίας τους θυμίζουν τα αντίστοιχα των ΗΠΑ την εποχή του κραχ. Ένας κανόνας επ’ αυτού είναι πως για κάθε άνεργο επηρεάζονται άλλοι τρεις (συγγενείς κλπ). Αυτό σημαίνει πως μόλις πιάσεις ποσοστό ανεργίας 25%, όλοι ανεξαιρέτως επηρεάζονται.

Στην Ισπανία η τοπική αυτοδιοίκηση απολύει υπαλλήλους. Στην Ελλάδα δεν γίνονται εισαγωγές φαρμάκων λόγω έλλειψης ρευστού.

Οι χώρες αυτές έφτασαν σε σημείο, από όπου δύσκολα θα ανακάμψουν.

Αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη η ανεργία γιγαντώνεται.

Πρέπει να καταλάβουμε τις συνέπειες αυτής της ανεργίας.

Μιας ανεργίας που έχει πλέον πλήξει την μεσαία και την ανώτερη τάξη. Και όταν η ανεργία, εκτός από φτώχια σηματοδοτεί και την έλλειψη κοινωνικού στάτους, τότε γίνεται πολύ πιο ανυπόφορη.

Η άποψη ότι η γερμανική συνταγή της λιτότητας θα μπορέσει να επιβιώσει πολιτικά είναι θνησιγενής.

Στην Ιταλία, με μόλις 11.7% ανεργία, η επιτυχία του κινήματος των 5 Αστέρων αντιπροσωπεύει την αναπόφευκτη αντίδραση στην κρίση.

Μέχρι πρόσφατα, η χρεοκοπία ήταν ο μεγάλος φόβος των Ευρωπαίων, ή τουλάχιστον των οικονομικών, πολιτικών, και δημοσιογραφικών ελίτ.

Το τραπεζικό πρόβλημα κάπως λύθηκε. Λύθηκε όμως με την πρόκληση μεγάλης κοινωνικής κρίσης. Κι αυτή η κοινωνική κρίση θα προκαλέσει πολιτικές αντιδράσεις που δεν θα επιτρέψουν τις γερμανικές συνταγές να συνεχιστούν.

Στην Νότια Ευρώπη, όπου η κοινωνική κρίση θα είναι μακροχρόνια, αλλά και στην Ανατολική, δεν είναι ξεκάθαρο το κατά πόσο οι χώρες ωφελούνται με το να αποπληρώνουν τα χρέη τους. Το κόστος της παραμονής τους στο παιχνίδι των αγορών κεφαλαίου μοιράζεται δυσανάλογα, και έτσι η πολιτική βάση στήριξης της λιτότητας αρχίζει να διαλύεται.

Παράλληλα, αυξάνεται και η αντιπαλότητα προς την Γερμανία, η οποία θεωρεί τον εαυτό της ενάρετο και οικονόμο. Άλλοι όμως την βλέπουν επιθετική στις εξαγωγές της, με την βασικότερη πλέον εξαγωγή της να είναι η ανεργία.

Το ποιος έχει δίκιο δεν έχει σημασία. Σημασία έχει η αυξανόμενη διαφοροποίηση μεταξύ του γερμανικού μπλοκ και της υπόλοιπης Ευρώπης. Σημασία έχει επίσης η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Γερμανίας και Γαλλίας.

Οι γαλλογερμανικές σχέσεις ήταν μια από τις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ, αλλά  και ο βασικός ρόλος της ύπαρξής της. Μετά από δυο παγκοσμίους πολέμους, όλοι κατάλαβαν πως η ειρήνη στην Ευρώπη εξαρτάται από τις καλές σχέσεις μεταξύ των δυο αυτών χωρών.

Οι σχέσεις αυτές δεν διερράγησαν, αλλά υποφέρουν.

Η Γερμανία θέλει την ΕΚΤ να συνεχίσει να ελέγχει τον πληθωρισμό, αφού αυτό είναι προς το συμφέρον της. Η Γαλλία, με σχεδόν 11% ανεργία, θέλει την ΕΚΤ να τονώσει την ευρωπαϊκή οικονομία έτσι ώστε να αυξηθεί η απασχόληση.

Δεν πρόκειται για μια ασήμαντη διαφωνία. Στο τραπέζι τίθεται το ζήτημα του ποιος θα ελέγχει την ΕΚΤ, ποιες θα είναι οι προτεραιότητες της Ευρώπης, και στο φινάλε πως θα μπορέσει η Ευρώπη να επιβιώσει με τόσες διαφοροποιήσεις στα ποσοστά της ανεργίας στους κόλπους της.

Η ανεργία στη Γερμανία μπορεί και να αυξηθεί. Αυτό θα μειώσει τα αντιγερμανικά συναισθήματα αλλά δεν θα λύσει το πρόβλημα.

Τα επίπεδα της ανεργίας που έχουν κάποια κράτη υπονομεύουν τις προσπάθειες των κυβερνήσεων να επιβάλλουν πολιτικές για την επίλυση της κρίσης.

Η απαίτηση για μονομερή διαγραφή του ιταλικού χρέους, που προβάλλει το κίνημα των 5 Αστέρων, δεν προέρχεται από κάποιο περιθωριακό κόμμα. Οι ελίτ μπορεί να το λοιδορούν, αλλά κέρδισε το 25% των ψήφων. Από την άλλη, ο ήρωας των Ευρωπαϊστών Μάριο Μόντι πήρε μετά βίας το 10%, ένα μόνο χρόνο μετά τους επαίνους που δέχονταν.

Στην εποχή που αναδύθηκε ο φασισμός, οι ελίτ γελούσαν με κάποια κόμματα επικεφαλής των οποίων ήταν κάποιοι «αλήτες» που πουλούσανε καρτ ποστάλ στους δρόμους, και που υπόσχονταν οικονομικά θαύματα, αρκεί να διώκονταν όλοι όσοι ήταν υπεύθυνοι για την εξαθλίωση των πολιτών.

Η μεσαία τάξη, που έχασε το επίπεδο διαβίωσής της, δεν γελούσε, αλλά αγκάλιασε τα κόμματα αυτά και την ελπίδα που πρόσφεραν.

Το αποτέλεσμα όλοι το γνωρίζουμε.

Αυτά συνέβησαν μετά τον Α’ΠΠ, και όχι μετά τον Β’, επειδή η Ευρώπη τότε ήταν υπό κατοχή. Αν όμως δούμε την γεωγραφία της σημερινής ανεργίας, και το γεγονός ότι η μεσαία τάξη οδεύει προς την εξαθλίωση, τότε βλέπουμε τα ίδια ακριβώς σχήματα να προβάλλουν εκ νέου.

Ο φασισμός των 1920’ς και 1930’ς είναι νεκρός. Υπάρχουν όμως νέα κόμματα που αναπτύσσονται, και που μιλούν για λογαριασμό των ανέργων και των νεόπτωχων. Και αυτό δεν μπορούμε να το παραβλέψουμε.

Το αν θα είναι η ελληνική Χρυσή Αυγή, ή τα καταλανικά κινήματα ανεξαρτησίας, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει πως βλέπουμε την επικράτηση κομμάτων που θέλουν αν επαναπροσδιορίσουν το σύστημα που γέρνει κατά της μεσαίας τάξης, Η Ιταλία μας δείχνει το δρόμο.

Το πώς αυτή η τάση θα συγκρατηθεί είναι δύσκολο να το προβλέψουμε. Όπως είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί μια νέα οικονομική κρίση (αν ξεσπάσει) αφού η πολιτική θέληση για λιτότητα έχει πλέον διαρραγεί.

Ακόμη και η επιβίωση της ευρωζώνης είναι δύσκολη, αφού οι διαφορές μεταξύ της Γερμανίας και του Νότου είναι βαθιές, και αυξάνονται όσο πιο  πολλοί αντιλαμβάνονται ότι οι συμβιβασμοί έγινα απλά για να διασωθούν οι τράπεζες.

Οι συμβιβασμοί αυτοί πυροδότησαν μια παράπλευρη συνέπεια, που τους υπονομεύει: Την ανεργία.

Μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική είναι τώρα κάτι το δύσκολο. Η διαφορά στα επίπεδα ανεργίας είναι ανυπέρβλητη. Και επιπροσθέτως, η ανεργία μειώνει τη ζήτηση για προϊόντα, και για τις γερμανικές εξαγωγές. Το πώς θα αντιδράσει το Βερολίνο είναι ένα μυστήριο.

Η ανεργία δημιουργεί πολιτική κρίση, και η κρίση αυτή υπονομεύει όλους εκείνους τους θεσμούς που η Ευρώπη δημιούργησε με μεγάλη δυσκολία.

Για 17 χρόνια η Ευρώπη ευημερούσε, αλλά αυτά τα χρόνια ήταν και τα πιο καλά στη ιστορία της. Τώρα αντιμετωπίζει έναν εφιάλτη, την μαζική ανεργία.

Έτσι, η Ευρώπη δεν κινδυνεύει τώρα από τα εθνικά χρέη αλλά από την ανεργία.

George Friedman

Economy Watch