Εμφυλιοπολεμικά…

Ημέρα με την ημέρα πολλαπλασιάζονται οι ιστορικές μελέτες και τα λογοτεχνικά κείμενα που έχουν σημείο αναφοράς ή έλκουν την καταγωγή τους από τον ελληνικό Εμφύλιο και μετα-Εμφύλιο.

Αν κρίνουμε από τις συζητήσεις που ακούμε να γίνονται συχνά πυκνά στα αθηναϊκά βιβλιοπωλεία, τα οποία καθημερινά επισκεπτόμαστε, το θέμα παραμένει ακόμη ζεστό.

Και δεν είναι σημερινό, λόγω της κρίσης.

Η φιλολογία του Εμφυλίου δεν έπαψε να απασχολεί ένα μέρος του αναγνωστικού κοινού.

Το οποίο δεν ανήκει κατ' ανάγκην στην Αριστερά.

Τελευταίο βιβλιογραφικό απόκτημα, ο συλλογικός τόμος «Εμφύλιος: Πολιτισμικό τραύμα», τον οποίο έχουν επιμεληθεί ο Νίκος Δεμερτζής, η Ελένη Πασχαλούδη και ο Γιώργος Αντωνίου (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).

Σ' αυτό ο Εμφύλιος αντιμετωπίζεται ως παρελθόν, που επιβιώνει στο παρόν, χωρίς να επισκιάζεται από την αφήγηση της Εθνικής Αντίστασης.

Το κύριο ερώτημα, το οποίο διαπερνά τις προσεγγίσεις, είναι το εξής: «Με ποιους όρους η κοινωνία "θυμάται" και "ξεχνά" το παρελθόν της;».

Από την αφάνεια στην εμφάνειά του, στον προσκηνιακό διάλογο και έλεγχο, ο Εμφύλιος έχει τόσες ερμηνείες όσα και τα πρόσωπα της Ιστορίας, παρελθούσας και σύγχρονης, τα οποία αναφέρονται σ' αυτόν: πρωταγωνιστές-μάρτυρες, ακτιβιστές, πολιτικά κόμματα, κυβερνήσεις, διανοούμενοι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, ιστορικοί και κοινωνικοί επιστήμονες.

Καθώς επιχειρηματολογούν εναντιωματικά γύρω από το πώς και το γιατί, μετατρέπουν τη συλλογική οδύνη και το συλλογικό κλαυθμό σε πολιτισμικό τραύμα.

Το τραύμα έχει έντονα τα δραματικά στοιχεία, καθώς περνά από τα κομβικά σημεία της δραματικότητας, που είναι η μνήμη, το συναίσθημα και η ταυτότητα.

Ο συγκερασμός τους συγκροτεί ένα ολικό βίωμα, που απευθύνεται σ' όλη τη νεοελληνική κοινωνία χωρίς ιδεολογικά πρόσημα: είτε εξ αριστερών είτε εκ δεξιών.

Εν τούτοις, το πολιτισμικό τραύμα του Εμφυλίου δεν αποτελεί «φιλολογική» επιστημονική πρακτική με μουσειακό χαρακτήρα, που αφήνεται «αραχνιασμένη» στο εργαστήριο του παρελθόντος.

Το στοίχημα, ακόμη και αν ακούγεται ριψοκίνδυνο, συγκροτείται με τους μηχανισμούς εκείνους που προϋποθέτουν την προσδοκία του, με όρους μέλλοντος.

Βασίλης Καλαμαράς

Ελευθεροτυπία