Ο Πλάτωνας και ο … ατσαλάκωτος.

Ο  Πλάτωνας  σε έναν από τους  διαλόγους του, βάζει τον σοφιστή Πρωταγόρα  να  υποστηρίξει  την   εξής  άποψη: Στις πολιτισμένες κοινωνίες, η τιμωρία επιβάλλεται  για αποτροπή επανάληψης της αδικίας και όχι για τυφλή εκδίκηση.

Αυτό στηρίζεται  στην προσδοκία σωφρονισμού του αδικούντος  και παραδειγματισμού του λοιπού κοινωνικού συνόλου.

Από αυτή την οπτική γωνία η ποινή έχει ξεκάθαρο παιδαγωγικό ρόλο γιατί «θεραπεύει την άδικη ψυχή και τη μυεί στην αρετή».

Πιο  κάτω, διαχωρίζει  και  τις έννοιες «κολάζω»  και «τιμωρούμαι», επιδιώκοντας να δείξει τη διαφορά μεταξύ παιδευτικής ποινής και  εκδικητικής ανταπόδοσης, αντίστοιχα.

Ακολούθησαν κι άλλες τέτοιες απόψεις αλλά  ο «Πρωταγόρας»  είναι το πρώτο κείμενο που δείχνει την προσπάθεια να συλλάβουν οι άνθρωποι την ποινή ως ανθρώπινο θεσμό, που εξυπηρετεί ορισμένη κοινωνική σκοπιμότητα.

Όλα  αυτά  βέβαια, εντάσσονται  στην προσπάθεια του σοφιστή να αποδείξει  ότι  η πολιτική αρετή διδάσκεται και  δεν είναι μόνο  ζήτημα ήθους,  για τον κάθε άνθρωπο.  Αργότερα, στα  πλαίσια του Διαφωτισμού και  ο Ιταλός Τσεζάρε Μπεκαρία στήριξε  τις αντιλήψεις του  για  το σωφρονιστικό σύστημα, στον Πλάτωνα  και  στην ελληνική  φιλοσοφία.

Στην περίπτωση  τώρα  του Παπαγεωργόπουλου αλλά και  γενικότερα των πολυάριθμων περιπτώσεων, που θα  μας προκύψουν,  οφείλουμε να προετοιμάσουμε τη κρίση μας.
Μεγαλώσαμε  σε μια κοινωνία όπου η ποινή, ως αξία,  δεν  έχει  τη σημασία που θέλησε να   της δώσει ο Πλάτωνας και κατ΄ επέκταση ο δυτικός πολιτισμός. Μεταπολεμικά, συνδέθηκε  με πολιτικές διώξεις και απότομα, μετά το 1981, αποσυνδέθηκε εντελώς από  το  αξιακό  μας σύστημα, ως «μίασμα» του προηγούμενου αυταρχισμού.

Κάτι δηλαδή  σαν τους  πολύ αυστηρούς  γονείς  που ξαφνικά γίνονται  τελείως χαλαροί και επιτρέπουν τα πάντα στα παιδιά  τους.

Δεν είναι τυχαίο που  μοιάζουν σοκαριστικές οι συλλήψεις πολιτικών προσώπων και η  ισόβια καταδίκη ενός δημάρχου, που βρισκόταν για  χρόνια στο απυρόβλητο.
Από  δω και πέρα  όμως  η κατάσταση  φαίνεται  να αλλάζει.

Αναπόφευκτα τίθενται  δύο  πολύ σοβαρά  ερωτήματα : Πόσοι και ποιοι  αναμένεται  να δικαστούν και να περάσουν την πόρτα  της φυλακής και  τι  έχουμε  εμείς να αποκομίσουμε ως κοινωνία, από  την αφύπνιση  της ελληνικής  δικαιοσύνης, που θα επιβάλει ποινές;
Κάτι μου λέει πως  οι περιπτώσεις  του  οικονομικού εγκλήματος  είναι  τόσες   που, για πολλά χρόνια,  η ελληνική κοινωνία  θα  παρακολουθεί ένα ατελείωτο  σήριαλ δικαστικών «περιπλανήσεων»  επωνύμων και ανωνύμων μελών της.

Τα ποσοστά  συμμετοχής  των Ελλήνων σε  αξιόποινες πράξεις, μπορεί να  είναι  τέτοια που θα  δημιουργήσουν  τεράστια  κοινωνικά, πολιτικά και κυρίως ηθικά  ζητήματα σε  όλη την επικράτεια.
Σε ό,τι  αφορά τώρα, το  κοινωνικό όφελος, θα πρέπει  να  αναμένουμε θετικές συνέπειες σε  επίπεδο παραδειγματισμού και  σε οικονομική αποκατάσταση του  δημοσίου από  την επιστροφή των υπεξαιρεθέντων χρημάτων ή τη δέσμευση των περιουσιών.
Μιλάμε δηλαδή για  πρωτόγνωρες καταστάσεις, για  τις  οποίες  χρειάζεται  προετοιμασία  της   ελληνικής  κοινωνίας που θα κληθεί να  τις βιώσει  απότομα και προκλητικά. 

Εδώ,  ο ρόλος της  δικαιοσύνης  είναι σημαντικός, δεδομένου ότι  έχει θεσμική  υποχρέωση να εξηγήσει  στην κοινή γνώμη  ότι  η επιβολή ποινών δεν  έχει εκδικητικό χαρακτήρα  αλλά  ηθικό.

Έχουν σοβαρή ευθύνη οι δικαστές να επικοινωνήσουν οι ίδιοι με τους πολίτες και να  μην δώσουν την αποκλειστικότητα   στην τηλεοπτική  «αρένα»  να  ερεθίζει  τα  βάρβαρα  ένστικτα  του τηλεοπτικού κοινού που διψάει  για εκδίκηση.

Αν  πραγματικά  ανήκουν στην κατηγορία των πνευματικών ανθρώπων, θα  πρέπει  να  αναλάβουν δράση για την προστασία  της κοινωνίας.
Σε  κάθε  περίπτωση, η  χώρα  χρειάζεται ένα ισχυρό σοκ για  να  εισέλθει  σε μία νέα φάση του ηθικού της πολιτισμού.

Ασφαλώς, χρειάζεται  μια  αρχική εμπέδωση της  νομιμότητας με  την άρση της ατιμωρησίας.

Στη συνέχεια, είναι απαραίτητη η  ενίσχυση των ελεγκτικών μηχανισμών  και  η άμεση απόδοση  ευθυνών σε  όσους διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα και δημόσιες υποθέσεις. Για παράδειγμα, πρώτη φορά ακούω  ότι το Ελεγκτικό Συνέδριο αποκαλύπτει περιπτώσεις κακοδιαχείρισης και  «παρανοϊκών» αιτημάτων από τους δήμους.

Τόσα  χρόνια δεν τα έβλεπε; Γιατί τα ενέκρινε;

Στο μέλλον, δεν χωρά αμφιβολία, ότι  πρέπει να αλλάξει το σύνταγμα  και  να   εξασφαλισθεί  η  ισονομία, χωρίς εξαιρέσεις, για  πολίτες και κρατικούς λειτουργούς.
Εκείνο όμως, που θα  ανακουφίσει  τους σκεπτόμενους πολίτες θα είναι  η  δήμευση  των περιουσιών, όσων καταχράστηκαν δημόσιο χρήμα.

Η  διαπόμπευση και  η φυλάκισή τους, δεν επανορθώνει  τη ζημιά που υπέστη η κοινωνία.

Οι διαδικασίες πρέπει να είναι  γρήγορες και  ουσιαστικές.

Όλοι  θέλουμε να δούμε  την περιουσία του Τσοχατζόπουλου  να  επιστρέφει στο δημόσιο και μάλιστα για πολύ συγκεκριμένη χρήση στην παιδεία ή στην υγεία.
Πέρα  από κει, αν ανατρέξουμε και πάλι στον Πλάτωνα,  θα  διαπιστώσουμε ότι  είναι μια καλή ευκαιρία να ξεκινήσει  στα σχολεία μια νέα φιλοσοφία εφαρμογής των ποινών.

Ο λαϊκισμός και  η έλλειψη πειθαρχίας, προετοιμάζουν τον  ανεύθυνο άνθρωπο που δεν έχει αίσθηση της ευθύνης ούτε των υποχρεώσεών του.

Όταν, ο μαθητής δεν μπορεί να αντιληφθεί ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες, δεν  είναι σε θέση  να  αξιολογήσει ρεαλιστικά τη ζωή και  τις  δυσκολίες της.

Δεν υπάρχει  άλλος  τρόπος καλλιέργειας της πολιτικής συνείδησης, αν δεν ενσωματώσουμε σοβαρά την παιδαγωγική αξία της ποινής στη ζωή του σχολείου.
Σε  γενικές γραμμές, είμαι  βέβαιος ότι  περνάμε σταδιακά, σε  μία φάση που  οι  ηθικές προκλήσεις   θα είναι  πάρα πολλές και  πρέπει  να τις εκμεταλλευθούμε. Κι  αυτό θα συμβεί, μόνο αν αντιληφθούμε πως δημοκρατία χωρίς  ισονομία και  αξιοκρατία δεν υπάρχει.

Δεν είναι δυνατόν να λειτουργούν οι θεσμοί χωρίς  να  στηρίζονται  από τη δικαιοσύνη.
 Όλα τα  σύγχρονα  δεινά μας  τα  χρωστάμε  στη στέρηση της  εμπιστοσύνης που τείνει  να εξαλειφθεί  από  την επικοινωνία μας.

Κι αυτό γίνεται  στην οικονομία, στην πολιτική, στην αξιολόγηση, παντού. Έχουμε  πολύ δρόμο μπροστά  μας και  πολλά μέτωπα να κλείσουμε.

Το  ζήτημα  όμως  της απόδοσης ευθυνών είναι το σημαντικότερο  για  να ισορροπήσουμε μεταξύ μας.

Οφείλουμε να αποδαιμονοποιήσουμε και  να δώσουμε μια άλλη ηθική διάσταση στις ποινές, ως βασικά  στοιχεία  του δημοκρατικού  και έντιμου τρόπου ζωή μας.

Όχι  για  να  απολαύσουμε το  «ξέσκισμα» των ενόχων από τα λιοντάρια αλλά για  να  δώσουμε μια δυναμική αίσθηση δικαίου  και   ελευθερίας στον ηθικό μας πολιτισμό.

 Ανδρέας Ζαμπούκας

Capital.gr