Το «ιρλανδικό θαύμα», οι τραπεζίτες, και η χαμένη ηθική.

Τον τελευταίο μήνα η Ιρλανδία συνταράσσεται από τις καταγραφές κάποιων τραπεζιτών του 2008, οι οποίοι συζητούσαν μεταξύ τους για το πώς θα πουν ψέματα στη κυβέρνηση για το ύψος των δανείων που θα χρειαστούν, και για το πώς ήταν σίγουροι πως δεν υπήρχε περίπτωση να μπορέσουν ποτέ να τα αποπληρώσουν.

Τα δάνεια αυτά ήταν το πρώτο βήμα σε μια αλληλουχία κινήσεων που κατέληξε στην ολική κατάρρευση της ιρλανδικής οικονομίας.

Ο κόσμος δεν εξοργίστηκε τόσο με την δράση των τραπεζιτών, για τους οποίους δεν είχε καμιά αμφιβολία ούτως ή άλλως, αλλά για την ανηθικότητα που προέκυψε από τις μαγνητοφωνημένες συζητήσεις τους, που δημοσιεύτηκαν από την εφημερίδα Irish Independent.

Οι τραπεζίτες έκαναν την πλάκα τους. Σαν να μην τους ενδιέφερε καθόλου ότι οι φορολογούμενοι θα πλήρωναν τους λογαριασμούς τους, ύψους αρκετών δισεκατομμυρίων.

Σαν να μην τους ένοιαζε καθόλου ο πόνος τον οποίο θα υφίσταντο οι απλοί πολίτες.

Είμαι συγγραφέας ψυχολογικών αστυνομικών θρίλερ, οπότε ξοδεύω πολύ χρόνο σκεπτόμενη για ζητήματα ηθικής, και τι τα προκαλεί.

Και όπως κατέληξα, η παρούσα ανηθικότητα μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα ενός βαθύτερου ζητήματος: της πλήρους αποστασιοποίησης μεταξύ πράξης και συνέπειας.

Ο πληθυσμός της Ιρλανδίας είναι λίγο μεγαλύτερος από τον μισό αυτού  της Νέας Υόρκης.

Η ελίτ μας, πολιτικοί, τραπεζίτες, και εργολάβοι, που διέλυσε την οικονομία της χώρας, είναι μια πολύ μικρή κοινότητα.

Συνδεδεμένη και διαπλεκόμενη  μέσα από φιλίες, γάμους, μόρφωση, αθλητισμό, και οικονομικές συναλλαγές, σε τέτοιο βαθμό που θα ήταν αδιανόητος σε μια άλλη μεγαλύτερη χώρα.

Η διαπλοκή αυτή έχει δημιουργήσει ένα δίχτυ ασφαλείας που προστατεύει τα μέλη της ελίτ από την πτώση.

Αν είσαι τραπεζίτης, και αν ο γιος του κολλητού σου που παίζετε μαζί γκολφ θέλει να γίνει κι αυτός τραπεζίτης, τότε δεν έχει καμιά σημασία αν είναι ηλίθιος ή αν σκοτώνει γατάκια για πλάκα, διότι θα τον κάνεις τραπεζίτη, και θα τον κρατήσεις ως τραπεζίτη.

Για τους περισσότερους απ αυτούς τους ανθρώπους, οι συνέπειες των πράξεων τους δεν παίζουν ρόλο.

Οι ζωές τους είναι προκαθορισμένες εκ γενετής, και ότι και να κάνουν το αρχικό σχέδιο δεν θα αλλάξει.

Αντί η ζωή τους να αποτελείται από διαδοχικές πράξεις, συνδεδεμένες μεταξύ τους, χαρακτηρίζεται από μια σειρά ασύνδετων γεγονότων, τα οποία δεν μπορούν να επηρεάσουν.

Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, είναι δύσκολο να σκεφτείς ότι οι πράξεις σου κάνουν κάποια διαφορά, ή ότι είσαι υπεύθυνος για τις συνέπειές τους.

Χωρίς αιτία και αποτέλεσμα, δεν υπάρχει καμιά βάση για την ηθική.

Σε καμιά περίπτωση αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία.

Αλλά όπως όλοι οι Ιρλανδοί, έτσι κι εγώ θέλω απαντήσεις για τους αλλεπάλληλους φόρους, για τις τεράστιες περικοπές, για τα συσσίτια, για την πλημμύρα μεταναστών, και για την τρομερή αγανάκτηση ανθρώπων που δεν έχουν πλέον τα μέσα ούτε παπούτσια να αγοράσουν για τα παιδιά τους.

Ένα άλλο ερώτημα είναι το πώς κάποιοι που δεν ανήκουν σε αυτή την πανίσχυρη ελίτ, ρουφήχτηκαν στο σχέδιο πυραμίδας των ακινήτων, που δημιούργησε την φούσκα.

Πολλοί θεωρούν την απάντηση απλή: ότι δηλαδή πάρα πολλοί μπήκαν στο λούκι των πιστωτικών καρτών, ή πήραν στεγαστικά δάνεια δεκαπλάσια των δυνατοτήτων τους, επειδή έπεσαν στη παγίδα και την ψυχολογία των πλουσίων, θεωρώντας πως δεν θα υπάρξουν συνέπειες.

Στη διάρκεια της οικονομικής άνθησης, οι πολιτικοί και οι τραπεζίτες, μαζί με τα ΜΜΕ, μας έλεγαν ότι η πράξη και οι συνέπειες της ήταν συνδεδεμένες.

Ότι δηλαδή αν αγοράσεις κάποιο πανάκριβο και πρόχειρα κτισμένο κτίριο στη μέση του πουθενά, η οικονομία θα συνεχίσει να αναπτύσσεται, και σε λίγα χρόνια η αξία του θα διπλασιαστεί, οπότε θα μπορέσεις να το πουλήσεις σε κάποιο άλλο κορόιδο, και εσύ να προχωρήσεις στην αγορά του ονειρεμένου σου σπιτιού, και να ζήσεις χαρούμενος και ευτυχισμένος την ουτοπία!

Ήταν δηλαδή κάτι το σίγουρο, σαν να έβαζες  ένα νόμισμα μέσα σε αυτόματο πωλητή. Εισάγεις δράση, και το μηχάνημα σου βγάζει το μέλλον!

Οι Ιρλανδοί φημίζονται για τον κυνισμό τους, αλλά ο μύθος της ουτοπίας τους χτύπησε σε εκείνη ακριβώς τη στιγμή που δεν αμφισβητούσαμε την πίστη.

Η πλειονότητα του πληθυσμού ήταν πάμφτωχη για πάρα πολλά χρόνια, οπότε μόλις ήρθε η ευημερία, και πάψαμε να πεινάμε, ο κυνισμός παρασύρθηκε από την ευμάρεια.

Δεν θελήσαμε να σκεφτούμε πως η κελτική τίγρις απλά έτυχε να μας επισκεφτεί, διότι αυτό θα σήμαινε ότι θα μπορούσε και να φύγει.

Έπρεπε να πιστέψουμε ότι τα καταφέραμε, και άρα θα μπορούμε να αγοράζουμε υπερτιμημένα σπίτια, για να διατηρήσουμε τον μύθο της ουτοπίας.

Έπρεπε να πιστέψουμε στην σχέση πράξης και αποτελέσματος.

Για αυτό και η κλασική ιρλανδική αμφισβήτηση εξαφανίστηκε τη στιγμή που ήταν πιο απαραίτητη από οποτεδήποτε άλλοτε.

Πολλοί της γενιάς μου πίστευαν ότι η αλυσίδα είναι άθραυστη.

Όταν τελικά έσπασε, έσπασαν και αυτοί, και όχι μόνο οικονομικά, αλλά και ψυχολογικά.

Η πάγια πεποίθησή τους, αυτή με την οποία μεγάλωσαν, ότι η πράξη επιφέρει συνέπειες, διαλύθηκε.

Η επίγνωση ότι δεν μπορούν να επηρεάσουν την ζωή τους, τους έκανε σμπαράλια.

Έτσι, όλοι αυτοί που πίστευαν ανέκαθεν ότι οι πράξεις επιφέρουν και συνέπειες, είναι αυτοί που καταστράφηκαν από εκείνους που ποτέ δεν πίστευαν σε κάτι τέτοιο.

Είμαι πλέον σίγουρη, ότι οι συνέπειες αυτής της προδοσίας για την Ιρλανδία, θα χρειαστούν πολλές δεκαετίες μέχρι να ξεδιπλωθούν…

Tana French

New York Times

Απόδοση: S.A.