Φιλελεύθερος σοσιαλισμός.

Ένα από τα λίγα καλά της κρίσης είναι η αναζήτηση.

Έπειτα από πολλά χρόνια, θα λέγαμε, «ιδεολογικής μακαριότητας» οι πολίτες αναζητούν σε μεγαλύτερο βάθος τα αίτια της τωρινής τους κατάστασης.

Οι περισσότεροι νιώθουν ότι εύκολοι αφορισμοί, «δεν υπάρχει κράτος...», «για όλα φταίνε οι πολιτικοί...», «εμπρός της γης οι κολασμένοι...» κ.ά. δεν μπορούν να εξηγήσουν αυτό που ζούμε.

Ότι η πραγματικότητα μπορεί να περιλαμβάνει τα παραπάνω, αλλά δεν είναι επαρκής απάντηση.

Αντιθέτως, η πολιτική είναι πιο σύνθετη από όσα φωνασκούν οι παντός χρώματος λαϊκιστές.

Αυτή η μεταστροφή εμφανίζεται ανάγλυφα και στη βιβλιοπαραγωγή.

Στα ράφια των βιβλιοπωλείων εμφανίζονται πλέον και βιβλία που παλαιά θα τα ονόμαζαν «νεοφιλελεύθερα» ή στην καλύτερη περίπτωση «ρεφορμιστικά».

Στη χορεία των τελευταίων ανήκει και το πόνημα του Κάρλο Ροσέλι «Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός» που επανεκδόθηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πόλις (πρωτοκυκλοφόρησε 2005 από τις εκδόσεις Κούριερ).

Ο Κάρλο Ροσέλι (1899 -1937) δεν υπήρξε γιαλαντζί, ούτε κρατικοδίαιτος επαναστάτης. Έζησε στις εξορίες -εκεί έγραψε το 1929 τον «Φιλελεύθερο Σοσιαλισμό»- τραυματίστηκε στον ισπανικό εμφύλιο, δολοφονήθηκε από τους φασίστες του Μουσολίνι.

Πιο επαναστατικό, όμως, ήταν η εγκατάλειψη της θαλπωρής που προσφέρει το δόγμα σε εποχές δύσκολες για τους ρεβιζιονιστές. Αυτούς τους δολοφονούσαν και οι μεν και οι δε. Και οι φασίστες και οι κομμουνιστές.

Ο τίτλος «Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός» μοιάζει παράταιρος.

Πολλοί πιστεύουν ότι ο φιλελευθερισμός είναι στον αντίποδα του σοσιαλισμού.

Όχι, λέει ο Ροσέλι, αν και υπάρχει η σύγκρουση ελευθερίας και ισότητας, η οποία έχει βαθύτερες ρίζες.

Όπως γράφει στον πρόλογό του, οι δύο αυτές έννοιες προέρχονται από τον αρχαιοελληνικό ορθολογισμό και τον μεσσιανισμό του Ισραήλ, δύο κυρίαρχες και πολλές φορές αλληλοσυγκρουόμενες πτυχές του δυτικού πολιτισμού.

«Ο ένας», δηλαδή ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός, γράφει ο Ροσέλι, «ενέχει την αγάπη για την ελευθερία, τον σεβασμό της αυτονομίας, μια αρμονική και αποστασιοποιημένη αντίληψη της ζωής.

Ο άλλος μια δικαιοσύνη εντελώς επίγεια, τον μύθο της ισότητας, ένα πνευματικό μαρτύριο που απαγορεύει οποιαδήποτε επιείκεια».

Το τρίπτυχο, λοιπόν, της Γαλλικής Επανάστασης «Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότητα», δεν γέννησε την αντίφαση στον δυτικό πολιτισμό. Απλώς τη συνόψισε.

Τον τελευταίο καιρό υπάρχει και στην Ελλάδα μια σύγκλιση Φιλελευθέρων και Σοσιαλιστών κάτω από τη σημαία του εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας.

Δεν είναι όμως μόνο αυτό. Ο φιλελευθερισμός για τον Ροσέλι είναι κάτι «περισσότερο από σύστημα πολιτικής μηχανικής.

Είναι ένα είδος συμφώνου πολιτισμού, που οι άνθρωποι όλων των πεποιθήσεων συνάπτουν μεταξύ τους για να διασώσουν στον αγώνα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά τους...

Η φιλελεύθερη μέθοδος πολιτικού αγώνα δεν επιδέχεται προσδιορισμούς.

Δεν είναι και δεν μπορεί να είναι ούτε αστική ούτε σοσιαλιστική ούτε συντηρητική ούτε επαναστατική όσο και αν εκ της φύσεως τείνει να ευνοήσει τις ανάγκες της προόδου».

Από την άλλη όμως η σύγκλιση των καθ’ ημάς Σοσιαλιστών και Φιλελεύθερων είναι αμήχανη.

Οι πρώτοι συνηθίζουν να λένε: «Ξέρετε, εμείς δεν είμαστε “κακοί νεοφιλελεύθεροι”. Είμαστε οι “καλοί πολιτικά φιλελεύθεροι”».

Για τη σχέση της Αριστεράς με τον πολιτικό φιλελευθερισμό θα αναφερθούμε παρακάτω, αλλά αν ψάξουμε στο βάθος τον οικονομικό φιλελευθερισμό θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει μια περίεργη θεμελιακή σύγκλιση της σκέψης του Μαρξ με ένα από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους της ελευθερίας τον Φρίντριχ Χάγιεκ.

Ο Μαρξ θεωρούσε την οικονομία οικοδόμημα πάνω στην οποία χτίζεται το εποικοδόμημα της πολιτικής.

Το ίδιο ισχυρίζεται και ο Χάγιεκ.

Μας λέει με λίγα λόγια ότι αυτός που ελέγχει το πουγκί, δηλαδή αυτός που ελέγχει την οικονομία, τελικά ελέγχει και την πολιτική διαδικασία.

Δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε βάθος ο πολιτικός φιλελευθερισμός, όταν η οικονομία -δηλαδή τα προς το ζην- ελέγχεται από μια κάστα πολιτικών, γραφειοκρατών κ.λπ. Επομένως, οι διαφορές μεταξύ δημοκρατικού σοσιαλισμού και οικονομικού φιλελευθερισμού δεν αποτελούν χάσμα.

Αντιθέτως, υπάρχει χάσμα μεταξύ της κρατικιστικής εκδοχής του μαρξισμού με τον φιλελευθερισμό.

Ο οικονομικός φιλελευθερισμός δεν νοιάζεται ποιος κατέχει τα μέσα παραγωγής. Μπορεί να ανήκουν σε συνεταιρισμούς, στους εργαζόμενους, να είναι εθελοντικές κολεκτίβες κ.λπ. ή ό,τι άλλο επιθυμούν οι Σοσιαλιστές.

Σ’ αυτό που αντιτίθεται οι Φιλελεύθεροι είναι να γίνονται όλοι οι φορολογούμενοι μέτοχοι με το ζόρι, είτε κατέχοντας κρατικές επιχειρήσεις, είτε χρηματοδοτώντας ιδιωτικές. Το πρόβλημα των Φιλελεύθερων είναι το κράτος που ασκεί το μονοπώλιο της βίας και στον τομέα της οικονομίας.

Αλλά εκτός αυτών ο «Φιλελεύθερος Σοσιαλισμός» είναι ένα επίκαιρο βιβλίο γιατί εμπεριέχει την καλύτερη περιγραφή του φασιστικού φαινομένου. Αναφέρεται μεν στον Μεσοπόλεμο στην Ιταλία, αλλά αποτελεί κι ένα διαχρονικό καμπανάκι.

«Ο φασισμός», γράφει, «υπήρξε κατά κάποιο τρόπο η αυτοβιογραφία ενός λαού που απορρίπτει την πολιτική πάλη, που λατρεύει την ομοφωνία, που αποφεύγει την αίρεση, που ονειρεύεται τον θρίαμβο της ευκολίας, της σιγουριάς...».

Μας λέει αυτό τίποτε για την σημερινή ελληνική κοινωνία που απαίτησε την ομοφωνία στο Μακεδονικό και γενικώς στα εθνικά θέματα, ή ακόμη και στο Γιουγκοσλαβικό, μια κοινωνία που τιμωρεί τις πολιτικές, πολιτιστικές και θρησκευτικές αιρέσεις;

«Η πάλη ενάντια στον φασισμό», συνεχίζει ο Κάρλο Ροσέλι, «δεν σημαίνει μόνο να παλεύει κανείς ενάντια στην άγρια και τυφλή ταξική αντίδραση, αλλά ενάντια σε ένα είδος ιταλικής νοοτροπίας (βάλτε στη θέση της ελληνικής) ευαισθησίας, παράδοσης που ενστερνίζονται ασυνείδητα, δυστυχώς, ευρεία τμήματα του λαού».

Όπως το τοποθετεί ο Ροσέλι, η πάλη αυτή υπάρχει στη χώρα μας και είναι η πάλη του εκσυγχρονισμού ενάντια στον λαϊκισμό.

Είναι η πάλη που βλέπουμε ενάντια σε μεσαιωνικές αντιλήψεις της Εκκλησίας (οι οποίες μάλιστα βαφτίζονται παράδοση), ενάντια στην ομοφωνία του κυρίαρχου οικονομικού δόγματος του κρατισμού, υπέρ της ελευθερίας του λόγου των αιρετικών.

Τέλος, ο Κάρλο Ροσέλι έχει δυο κουβέντες και για τους λάτρεις της «επαναστατικής» ρητορείας: «Αυτοί που αρέσκονται να γεμίζουν το στόμα τους με ηχηρές επικλήσεις εξέγερσης, εξισωτικής, αναγκαίας, ιστορικής βίας είναι συνήθως οι πλέον ανίκανοι, και λόγω της παιδείας τους και των ανθρωπιστικών κινήτρων που τους εμπνέουν, να οργανώσουν σοβαρά ένα επαναστατικό κίνημα...

Διότι μόλις η αστική τάξη, εκμεταλλευόμενη περίτεχνα τις ανατρεπτικές διακηρύξεις τους, παραβιάσει τη νομιμότητα, αυτοί δεν ξέρουν τίποτε άλλο από το να επικαλούνται τους ιερούς συνταγματικούς χάρτες που παραβιάστηκαν, τα φυσικά δικαιώματα που ποδοπατήθηκαν, το απαρνημένο πνεύμα ανθρωπιάς, στηλιτεύοντας με στόμφο τα κλομπ των αστών -τα οποία, αλίμονο, πολύ συχνά χειρίζονται αυθεντικοί προλετάριοι...».

Πάσχος Μανδραβέλης

Καθημερινή