Μητροκτόνες κοινωνίες.

Πώς να το κάνουμε; Δεν μπορεί η τρέχουσα επικαιρότητα, όσο δραματική κι αν είναι,  να μας σέρνει μακριά από τα βαθύτερα ζητήματα που κουφοβράζουν κάτω από την επιφάνεια.

Αυτό σκέφτηκα καθώς διάβαζα την πρόσφατη Έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την απασχόληση των γυναικών στην σύγχρονη οικονομία, ενώ άκουγα από το παράθυρο σαν υπόκρουση τα ατέλειωτα μπλά-μπλά της τηλεόρασης περί Χρυσής Αυγής.

Είχα φτάσει στη μέση και ήδη είχα εξοργιστεί τόσο που σκέφτηκα να γράψω αυτό εδώ το κείμενο για να το μοιραστώ με τους αναγνώστες της Μεταρρύθμισης.

Η έκθεση είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και διαφωτιστική.

Αυτό που με εξόργισε, όμως, ήταν το αναλυτικό πλαίσιό της, που παίρνει ως δεδομένο, ότι η μοναδική ή έστω ή σημαντικότερη οπτική γωνία μέσα από την οποία αξίζει να δούμε την σημερινή κατάσταση της γυναίκας είναι η συνδρομή της στην αύξηση του εθνικού προϊόντος.

Ανέκαθεν με εξόργιζε κάθε αναφορά στον άνθρωπο ως εργαλείο κάποιας αυθαίρετης σκοπιμότητας.

Γενικά δεν μου πάει να σκέφτομαι τον άνθρωπο αποκλειστικά σαν εργαλείο της υλικής παραγωγής, ετεροπροσδιορισμένο από αυτή και όχι αντίστροφα. Αλλά για την γυναίκα !!

Αν η γυναίκα έχει μια αυτόνομη και αυτοαναφερόμενη αποστολή στον κόσμο, αυτή είναι η αποστολή της ως μητέρα.

Χωρίς μητέρες δεν μπορεί να υπάρξουν ομαλά κοινωνικοποιημένα παιδιά και χωρίς αυτά η κοινωνία μοιραία θα καταλήξει εκτρωματική σε διάστημα μερικών γενιών.

Μια κοινωνία που αγαπά και σέβεται τον εαυτό της πρέπει να στηρίζει αξιωματικά τον μητρικό ρόλο της γυναίκας, και με αυτόν ως δεδομένο να φροντίζει στη συνέχεια για τα αναμφισβήτητα δικαιώματά της για ισότιμη συμμετοχή στις όποιες άλλες δραστηριότητες προσφέρει ή απαιτεί η κοινωνική ζωή μας.

Για  σκεφτείτε πως θα ήταν ο κόσμος σήμερα αν είχε πετύχει το στρεβλό πείραμα των πρώτων σοβιετικών χρόνων όπου έγινε απόπειρα μετατόπισης της μητρικής φροντίδας από την φυσική μητέρα σε δημόσια νηπιαγωγεία και παιδικούς σταθμούς εικοσιτετράωρης λειτουργίας προκειμένου να απελευθερωθούν οι μητέρες για να μπουν ολοσούμπιτες στην σοβιετική παραγωγή !

Ήταν η πρώτη απόπειρα μαζικής μητροκτονίας.

Ευτυχώς ματαιώθηκε γρήγορα.

Η μονοδιάστατη αντίληψη της γυναίκας ως «εργατικά χέρια» προσκρούει σε δύο, κατά την άποψή μου, ανυπέρβλητες ενστάσεις.

Πρώτο, το λειτούργημα της μητέρας δεν μπορεί να αποτιμηθεί με αγοραίους όρους. Το πολύ-πολύ να αποτιμηθεί μέσα στα πλαίσια μιας ριζικά αναθεωρημένης αντίληψης του κοινωνικού προϊόντος σαν εκείνη, λ.χ. που μας έχει δώσει η σχετική εργασία των Αμάρτια Σεν και Φυτουσσί.

Σε μια τέτοια περίπτωση τον ρόλο της γυναίκας-μητέρας θα τον αποτιμούσαμε ως λειτουργία πλήρους απασχόλησης.

Η κοινωνία θα όφειλε να δώσει όλη τη στήριξη που απαιτεί ένας τέτοιος ρόλος και συμπληρωματικά να προσέθετε κίνητρα για τυχόν παραπέρα απασχόληση που απαιτεί η πραγμάτωση των δικαιωμάτων της γυναίκας ως αυτόνομης προσωπικότητας (λ.χ. συμμετοχή στην παραγωγή ως δικαίωμα και όχι ως υποχρέωση).

Τα δίκτυα υποστήριξης της μητρότητας (παιδικοί σταθμοί, νηπιαγωγεία, πρόσφορα ωράρια σχολικής ζωής κ.ο.κ.) θα αποτελούσαν τότε το εναλλακτικό κόστος για την προτίμηση της κοινωνίας να διαθέτει μητέρες πλήρων καθηκόντων.

Η δεύτερη ένσταση είναι ότι ο ρόλος της μητέρας  δεν έχει πλήρες, ούτε καν κοντινό υποκατάστατο.

Η εξελικτική ψυχολογία δείχνει τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν τα παιδιά όταν ζουν χωρίς την αγκαλιά της μητέρας.

Κατά λογική συνέπεια, η παρέμβαση της αγοράς που επιδιώκει να βγάλει την γυναίκα στην παραγωγή με κάθε θυσία, είναι παρέμβαση ενάντια στη φύση του ανθρώπου και παραβιάζει δικαιώματα ζωής.

Δικαιώματα όχι μόνο της γυναίκας-μητέρας, αλλά και κυρίως του παιδιού το οποίο στον πολιτικό χώρο δεν εκπροσωπείται παρά μόνο από αυτόκλητους εκπροσώπους. Πώς μπορεί να δικαιολογηθεί μια κοινωνία στα παιδιά όταν τους στερεί την αγκαλιά της μάνας τους;

Πώς να αθωωθεί μια κοινωνία για τις στρεβλές επιπτώσεις μια τέτοιας επιλογής της (παραβατικότητα νέων, ψυχολογικές στρεβλώσεις, αφαίρεση κοινωνικού κεφαλαίου κ.ο.κ.).

Η μητρότητα, ασφαλώς, είναι δικαίωμα και όχι υποχρέωση.

Μακάριες οι κοινωνίες που έχουν την κουλτούρα να διασφαλίζουν την ευρύτερη δυνατή ενάσκηση του δικαιώματος αυτού.

Καταραμένες οι κοινωνίες που πιέζουν ώστε το δικαίωμα να μη εξασκείται παρά μόνο με απάνθρωπες θυσίες της γυναίκας.

Σε τελευταία ανάλυση, θεμελιώδη δικαιώματα όπως εκείνα της μητρότητας ίσως να πρέπει να μη μπορεί να τα αρνηθεί κανείς παρά μόνο για λόγους ηθικής (κατηγορικής) επιταγής.

Ποτέ για λόγους εναλλακτικού κόστους.

Κωνσταντίνος Μ. Σοφούλης

Μεταρρύθμιση