Βρασίδας: Ο πρώτος Έλληνας ...κομάντο!

Ή αλλιώς: Ποιος πιστεύω ότι είναι θαμμένος στον τάφο της Αμφίπολης.

Λέγαμε την προηγούμενη εβδομάδα εδώ με αφορμή τις τρέχουσες ανακαλύψεις στην Αμφίπολη για το πόσο προβληματική είναι η σχέση του Νεοέλληνα με τους αρχαίους κατοίκους της κοινής μας χώρας.

Εκκρεμεί το δεύτερο μέρος μάλιστα του ίδιου θέματος, το οποίο δεν εξαντλήθηκε.

Ωστόσο δεν κατάφερα να αντισταθώ στον πειρασμό να κάνω κι εγώ τη δικιά μου πρόβλεψη για το σε ποιον (ή σε ποιον μεταξύ άλλων, σε περίπτωση που είναι πάνω από ένας) ανήκει ο εντυπωσιακός τάφος που βγαίνει στην επιφάνεια μέρα με τη μέρα σε εκείνα τα μέρη…

Τα λεφτά μου λοιπόν τα τοποθετώ στο Βρασίδα – περήφανο τέκνο της αρχαίας Σπάρτης, λιγότερο διάσημο σήμερα π.χ. απ’ το Λεωνίδα, αλλά καθόλου κατώτερο σε κατορθώματα.

Δεν ξέρω πόσο δίνουν απόδοση τυχόν στοιχηματατζίδικα (δεν είμαι τζογαδόρος, απλώς έχω κάποιο φιλολογικό ενδιαφέρον και για τον τζόγο) αλλά νομίζω ότι είναι αυτό που λένε, ένα πολύ καλό αουτσάιντερ.

Από αυτά που θα έπρεπε να είναι φαβορί, αλλά εξαιτίας ανεπαρκών γνώσεων του κοινού εμφανίζονται ως αουτσάιντερ.

Σκοπός μου όμως δεν είναι το στοίχημα, αλλά να επιχειρήσω να συστήσω αυτόν τον ξεχασμένο από το κοινό σήμερα, ήρωα του 5^ου αιώνα π.χ.

Που επιπλέον ήταν μια άκρως συναρπαστική προσωπικότητα – όσο ζούσε αλλά και τις δεκαετίες που ακολούθησαν το θάνατό του οι Έλληνες τον θαυμάζανε σχεδόν ως ημίθεο, ο Ξενοφών μαρτυρεί ότι τον συγκρίνανε με τον μυθικό Αχιλλέα.

Και διόλου παράξενο που ο ίδιος ο Αλέξανδρος στα νιάτα του τον θαύμαζε επίσης και ονειρεύονταν μια μέρα να τον ξεπεράσει.

Κι όπως ξέρουμε, μία στις τόσες, τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα, ακόμα και τα πιο τρελά.

Ξεκινώ λοιπόν την παρουσίαση του Βρασίδα από το τέλος (του).

Τότε που με μια χούφτα ντόπιους κυρίως υπερασπιστές, κατάφερε να κατανικήσει τον Κλέωνα (επιφανή Αθηναίο της εποχής, από τους «διαδόχους» του Περικλή και «πρωταγωνιστή» μεταξύ άλλων ουκ ολίγων κωμωδιών του Αριστοφάνη) που είχε εκστρατεύσει με πολλαπλάσιες δυνάμεις για να ανακαταλάβει την Αμφίπολη, που διαρκούντος του Πελοποννησιακού πολέμου είχε αποστατήσει από την Αθήνα.

Σε εκείνη τη μάχη, όχι μόνο οι Αθηναίοι υπέστησαν απροσδόκητη και συντριπτική ήττα, αλλά σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Κλέωνας.

Λαβώθηκε όμως και ο Βρασίδας, καθώς είχε την επικίνδυνη συνήθεια να πετάγεται πρώτος απ’ όλους τους άντρες του στη μάχη, και πρόλαβε απλώς, πριν ξεψυχήσει εντός των τειχών της πόλης όπου τον μετέφεραν, να μάθει ότι τελικά κέρδισαν τη μάχη.

Τουλάχιστον πέθανε νικητής. 

Αυτό που έχει επίσης σημασία είναι ότι οι Αμφιπολίτες, ευγνώμονες για την παρουσία  και τη βοήθειά του (για την οποία θα πω αμέσως παρακάτω) του έστησαν ένα εντυπωσιακότατο μνημείο (κατά μία εκδοχή ο γνωστός Λέων τοποθετήθηκε αρχικά για χάρη του) και τον τίμησαν σα να ήταν ο οικιστής της πόλης.

Η Αμφίπολη, βλέπετε, ήταν αποικία των Αθηναίων, πριν τα «σπάσουν» οριστικά με τη μητρόπολή τους.

Προσωπικά, θεωρώ πολύ πιθανή την εκδοχή οι Μακεδόνες των τελών του 4^ου αιώνα, στην επικράτεια των οποίων ανήκε πλέον η Αμφίπολη, πάμπλουτοι όντες έχοντας κατακτήσει με τον Αλέξανδρο όλο σχεδόν τον γνωστό κόσμο, να αποφάσισαν να ανακατασκευάσουν επί το πολυτελέστερο εκείνο το μνημείο.

Αλλά μην ξεφύγω πάλι, επανέρχομαι στην ιστορία του Βρασίδα.

Πώς όμως, αυτός ο ξένος από τόσο μακριά, έγινε τόσο αγαπητός στους Αμφιπολίτες 100 χρόνια πριν τον Αλέξανδρο;

Είπαμε ήδη ότι οι Αμφιπολίτες ήθελαν (όπως και όλοι οι «σύμμαχοι» των πανίσχυρων Αθηναίων του δευτέρου μισού του 5^ου αιώνα) να αποστατήσουν απ’ αυτούς μπας και δούνε άσπρη μέρα.

Βλέπετε, οι Αθηναίοι τους ονόμαζαν μεν όλους αυτούς «συμμάχους», ωστόσο στην πραγματικότητα τους αντιμετώπιζαν ως υποτακτικούς.

Μια τακτική που θα επαναληφθεί άπειρες φορές από τότε.

Αυτό που τους εμπόδιζε βέβαια ήταν η στρατιωτική αδυναμία του καθενός «συμμάχου» χωριστά, συν το ότι συχνά όπως και στην Αμφίπολη, οι Αθηναίοι είχαν κάποια φρουρά εντός ή πέριξ της πόλης.

Ο Βρασίδας λοιπόν είχε σταλεί από τους Λακεδαιμόνιους στην περιοχή της Μακεδονίας και της Θράκης με αποστολή να πείσει τις πόλεις εκείνες να αποστατήσουν από τους Αθηναίους. Και ει δυνατόν να τους νικήσει στη μάχη.

Μαζί του πήρε μια χούφτα περίοικους και είλωτες και μετρημένους στα δάκτυλα συντρόφους.

Συν ότι κατάφερνε να μαζέψει στην πορεία ως συμπολεμιστές από εχθρικές κατά τα άλλα περιοχές.

Στην πραγματικότητα ήταν μια αποστολή αυτοκτονίας και ο μόνος λόγος που οι αρχές της Σπάρτης συναίνεσαν σ’ αυτήν ήταν επειδή ο πόλεμος πήγαινε τότε άσχημα γι’ αυτούς μην έχοντας πολλά να χάσουν πλέον.

Τον ήξεραν εξάλλου καλά το Βρασίδα. Ήταν ο ίδιος άνθρωπος που κόντεψε να σκοτωθεί όταν διέταξε τον κυβερνήτη του πλοίου όπου επέβαινε να το τσακίσει στα βράχια της Πύλου πριν τελικά πηδήξει πρώτος για να διώξει τους Αθηναίους που είχαν καταλάβει την περιοχή.

Εκείνη η προσπάθειά του απέτυχε τελικά, αλλά αν δεν είχε λαβωθεί τόσο νωρίς ίσως και να πετύχαινε παρά το ότι ήταν εντελώς παράτολμη.

Αν λοιπόν υπήρχε ένας άνθρωπος που θα μπορούσε να πετύχει το ακατόρθωτο, αυτός ήταν!

Για να μην τα πολυλογούμε, στους μήνες που ακολούθησαν ο Βρασίδας πέραν από κάθε «λογική» πρόβλεψη, χάρη στην εξυπνάδα του, το θάρρος του, τη μετριοπάθειά του (εκτός μάχης) αλλά και την ικανότητά του να δημηγορεί σαν έμπειρος πολιτικός, κατάφερε να κάνει ολόκληρη τη Χαλκιδική να αποστατήσει δημιουργώντας τρομερά προβλήματα στους Αθηναίους.

Υπέρτατος στόχος του ήταν να φτάσει στην Αμφίπολη όμως, που η στρατηγική της θέση την έκανε τόσο σημαντική.

Αφού λοιπόν προχώρησε από την Άκανθο (τη σημερινή Ιερισσό) και τα Στάγιρα (δίπλα στη σημερινή Ολυμπιάδα) έφτασε στην Άργιλο (λίγο μετά τη σημερινή Ασπροβάλτα) χωρίς όμως να γίνει αντιληπτός από την Αθηναϊκή φρουρά που είχε το νου της στην Αμφίπολη.

Ούτε όμως κι από το στόλο που ήταν εκεί κοντά και τον διοικούσε ο ...Θουκυδίδης (ναι, ο πασίγνωστος ιστορικός).

Και κάπως έτσι, κινούμενος νύχτα, έφτασε στη γέφυρα της Αμφίπολης, με καταδρομικό τρόπο εξουδετέρωσε τη φρουρά της και μέχρι να καταλάβουν όλοι τί ακριβώς είχε συμβεί, ολόκληρη η πόλη παραδόθηκε σ΄ αυτόν.

Συνέβαλε σ’ αυτό το ότι υποσχέθηκε αμνηστία στους συνεργάτες των Αθηναίων και στην υπόλοιπη αθηναϊκή φρουρά (υπόσχεση που τήρησε) συν βέβαια το ότι, όπως είπαμε, οι Αμφιπολίτες ήθελαν ούτως ή άλλως να αποστατήσουν.

Έμεινε εκεί περίπου 2 χρόνια πριν τελικά πεθάνει με δόξα και με τον τρόπο που είπαμε.

Αφού εν τω μεταξύ και άθελά του πρόσφερε μια άλλη υπηρεσία στην ανθρωπότητα: Ο νεαρός τότε Θουκυδίδης θεωρήθηκε συνυπεύθυνος από τους συμπολίτες του για την απώλεια της Αμφίπολης, (προφανώς του καταλόγισαν ολιγωρία  ως διοικητή του εκεί στόλου κάτι που ο ίδιος το αρνείται, ενώ αφήνει υπονοούμενα κατά του Κλέωνα ότι τον κατηγόρησε άδικα).

Όπως και να έχει τιμωρήθηκε με εξορία, την οποία χρησιμοποίησε ως ευκαιρία για να γράψει την πασίγνωστη ιστορία του.

Ένα πραγματικά εκπληκτικό έργο το οποίο συνιστώ ανεπιφύλακτα στους πάντες – από μετάφραση εννοείται, εκτός αν κάποιος ομιλεί απταίστως την αρχαίαν ελληνικήν.

Δεν είναι ανάγκη να ξαναζήσουμε τις εποχές του λυκείου όταν αφήναμε τα απαρέμφατα και τους πλαγίους λόγους να μας κρύβουν τα διαμάντια που είχαμε μπροστά μας!

Αντί επιλόγου να πούμε ότι ο Βρασίδας συνέβαλε ακόμα και νεκρός ων στην τελική νίκη των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Διότι η φήμη και η ανάμνηση που άφησε στις πόλεις ιδίως της Μακεδονίας και Θράκης λειτούργησε για πολλά χρόνια ως η καλύτερη διαφήμιση για τους Σπαρτιάτες και τα συμφέροντά τους.

Οι πάντες υπέθεταν ότι όλοι οι Λακεδαιμόνιοι ήταν σαν το Βρασίδα.

Για να διαπιστώσουν, όπως και άπειροι άλλοι πριν και μετά από αυτούς ότι σπανίως η πραγματικότητα συνάδει με τους ευσεβείς μας πόθους.

Και ότι όλοι όταν είναι δεν είναι αρκετά ισχυροί είναι υπέρ της ελευθερίας των συμμάχων τους.

Μέχρι να ισχυροποιηθούν αρκετά και να βάλουν (κι αυτοί) τα εισαγωγικά στη λέξη «σύμμαχοι».

Ο Παραβάτης