Το Μεγάλο Φίλτρο…

Υπάρχει μία περίπτωση ο Γιάννης Μιχελογιαννάκης να είναι ένα από τα πιο έξυπνα όντα του σύμπαντος.

Η υποψήφια της κυβέρνησης για τη θέση αντιπροέδρου του ΕΦΕΤ Φωτεινή Αθανασοπούλου, αυτή που πιστεύει ότι μας ψεκάζουν και ότι μερικά από τα κουνούπια δεν είναι κουνούπια αλλά κάμερες των αμερικάνων που μας κατασκοπεύουν;

Ένα από τα διαυγέστερα πνεύματα που υπάρχουν στην πλάση.

Είναι πολύ πιθανό.

Και, εδώ που τα λέμε, είναι και ευχής έργον. Μακάρι να ισχύει.

Πρέπει να το ελπίζουμε με σθένος. Γιατί η εναλλακτική εκδοχή είναι πιο τρομαχτική από έναν καρδιολόγο που λέει στην τηλεόραση ότι το AIDS κολλάει από το σάλιο...

Εξηγούμαι γράφοντας λίγα λόγια για το παράδοξο του Φέρμι.

Το διατύπωσαν ο Ενρίκο Φέρμι και ο Μάικλ Χαρτ, και λέει λίγο-πολύ το εξής: Δεδομένης της ηλικίας του σύμπαντος και το πλήθος των αστεριών και των πλανητών που υπάρχουν, η εμφάνιση ζωής θα έπρεπε να είναι πολύ πιο κοινό φαινόμενο.

Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι υπάρχουν 1 δισεκατομμύριο πλανήτες παρόμοιοι με τη Γη -και άρα ικανοί να υποστηρίξουν έμβια όντα- μόνο στο δικό μας γαλαξία. Πολλοί από αυτούς τους πλανήτες είναι και πολύ παλαιότεροι από τον δικό μας, οπότε είχαν και πολύ περισσότερο χρόνο για να αναπτύξουν ζωή και νοήμοντα όντα σα το Γιάννη Μιχελογιαννάκη, ή και ακόμα εξυπνότερα.

Ο Φέρμι καταλήγει στην εξής ερώτηση: Πού είναι όλοι αυτοί;  Σύμφωνα με τους συντηρηρικούς υπολογισμούς, ο γαλαξίας μας θα έπρεπε να φιλοξενεί δεκάδες χιλιάδες, ή και εκατοντάδες χιλιάδες πολιτισμούς, πολλοί από αυτούς παλαιότεροι και πιο τεχνολογικά εξελιγμένοι από τον δικό μας, και άρα ικανοί να ταξιδεύουν στ’ αστέρια. Θα έπρεπε κάποιοι από αυτούς να μας έχουν επισκεφτεί. Ή, έστω, τα δείγματα της ύπαρξής τους να είναι εμφανή σε εμάς, που τους ψάχνουμε εδώ και λίγες δεκαετίες.

Αλλά δεν υπάρχει κανένας. Κάποιοι σύντροφοι και ομοϊδεάτες της κυρίας Αθανασοπούλου μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις, αλλά κανονικοί επιστήμονες βλέπουν ότι δεν έχουμε βρει κανένα ξένο πολιτισμό, ούτε καν ίχνη ύπαρξης ζωής πουθενά στο σύμπαν, κι αυτό είναι πολύ περίεργο.

Μια πιθανή εξήγηση είναι το “Μεγάλο Φίλτρο”.

Είναι μια ιδέα που διατυπώθηκε το 1998 από τον οικονομολόγο Ρόμπιν Χάνσον, και υποστηρίζει πως η εμφάνιση ζωής, νοημοσύνης και εξελιγμένου πολιτισμού είναι φαινόμενο πολύ σπανιότερο από ό,τι λένε οι στατιστικές.

Η θεωρία του Μεγάλου Φίλτρου λέει πως στην πορεία από την εμφάνιση RNA που  αντιγράφεται μόνο του μέχρι την εμφάνιση πολύ εξελιγμένων πολιτισμών που μπορούν να εκμεταλλεύονται την ενέργεια ολόκληρων γαλαξιών και να αποικίζουν το σύμπαν, υπάρχουν φράγματα. Εμπόδια. Φίλτρα.

Σημαντικά εξελικτικά άλματα τα οποία είναι πάρα πολύ δύσκολο να γίνουν. Μπορεί, για παράδειγμα, η μετάβαση από μονοκύτταρους σε πολυκύτταρους οργανισμούς να είναι ένα φαινόμενο εξαιρετικά σπάνιο στο σύμπαν, οπότε αυτό να είναι και το “Μεγάλο Φίλτρο”.

Μπορεί η εμφάνιση ζωής να είναι φαινόμενο όσο συχνό υπολογίζουμε με βάση το πλήθος των πλανητών και την ηλικία του σύμπαντος, αλλά από τα δισεκατομμύρια πλανήτες στους οποίους εμφανίζονται μονοκύτταροι οργανισμοί, μόνο σε ελάχιστους μπορούν να εμφανιστούν πολυκύτταροι μέσα στα λίγα δισεκατομμύρια χρόνια που υπάρχει το σύμπαν. Ή μπορεί το Φίλτρο να είναι η εμφάνιση ευκαρυωτικών οργανισμών (οργανισμών τα κύτταρα των οποίων έχουν πυρήνα), κάτι που στην εξέλιξη της ζωής στο δικό μας πλανήτη, ας πούμε, χρειάστηκε 1,8 δισεκατομμύρια χρόνια για να γίνει.

Μπορεί, με άλλα λόγια, η εμφάνιση πολύπλοκης ζωής και όντων με νοημοσύνη όπως η Φωτεινή Αθανασοπούλου εδώ στη Γη να είναι εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο.

Μπορεί να μην βρίσκουμε εξωγήινους πολιτισμούς επειδή στον δικό μας πλανήτη η ζωή ξεπέρασε το Μεγάλο Φίλτρο, και σε όλους τους άλλους, όχι.

Τι θα γίνει, όμως, αν το ρομποτάκι Curiosity που τριγυρνά στον Άρη σκοντάψει σε ένα απολίθωμα φυτού, ή σπονδυλωτού ζώου;

Αυτό θα είναι καταστροφή.

Αν βρούμε ενδείξεις ζωής σε άλλους πλανήτες, και δη σε έναν από τους γειτονικούς μας, θα σημαίνει ότι η εμφάνιση πολύπλοκης ζωής στο σύμπαν δεν είναι σπάνια, και άρα το Μεγάλο Φίλτρο μάλλον δεν το έχουμε περάσει.

Σε αυτή την περίπτωση η εμφάνιση σπονδυλωτών ή και έλλογων όντων στο σύμπαν θα είναι όσο συχνή προβλέπουν οι υπολογισμοί. Γιατί τότε δεν βλέπουμε τους πιο ανεπτυγμένους εξωγήινους πολιτισμούς;

Γιατί δεν έχουν έρθει να μας βρουν;

Επειδή μπορεί το Μεγάλο Φίλτρο να είναι μπροστά μας. Μπορεί να μην το έχουμε φτάσει ακόμα. 

Σ’ αυτή την περίπτωση, η ανυπαρξία ενδείξεων άλλων πολιτισμών στο σύμπαν σημαίνει ότι ένα γιγάντιο εξελικτικό φράγμα τους εμποδίζει να εξελιχθούν σε στάδιο που να μπορούν να αποικίζουν το σύμπαν.

Αν έχουν υπάρξει εκατομμύρια “ανθρωπότητες” στο σύμπαν, καμία δεν έχει καταφέρει να ξεπεράσει αυτό το φίλτρο. Και κάποια στιγμή θα το φτάσουμε κι εμείς.

Φυσικά, η θεωρία του “Μεγάλου Φίλτρου” είναι μόνο μία από τις θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν τη φαινομενική ανυπαρξία ζωής στ’ αστέρια.

Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι υπάρχει ζωή εκεί έξω, και ταξιδεύει στο σύμπαν, αλλά είναι τόσο εξελιγμένες μορφές ύπαρξης που δεν τις καταλαβαίνουμε.

Είναι σαν το παράδειγμα μιας φωλιάς μυρμηγκιών δίπλα στην οποία κατασκευάζεται ένα αεροδρόμιο.

Τα μυρμήγκια δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό το πράγμα δίπλα είναι αεροδρόμιο.

Αλλά, από την άλλη, αν η θεωρία του Μεγάλου Φίλτρου ισχύει στην αισιόδοξη εκδοχή της, κι αν όντως το έχουμε περάσει, αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα είμαστε μόνοι μας.

Κι αν είμαστε μόνοι μας, τότε μπορεί να αντιληφθεί κανείς ότι σε όλο το σύμπαν, που υπάρχει εδώ και 14 δισεκατομμύρια χρόνια, που περιέχει αστέρια περισσότερα από όσοι κόκκοι άμμου υπάρχουν στις παραλίες της Γης, τα μόνα έλλογα όντα είναι οι άνθρωποι, και κατά συνέπεια ο Γιάννης Μιχελογιαννάκης και η Φωτεινή Αθανασοπούλου και λίγα ακόμα μυαλά σε ένα μικρό γαλάζιο πλανήτη στην ακρούλα αυτού του γαλαξία είναι τα μόνα που φωτίζουν την απεραντοσύνη του επέκεινα με την πολύ αχνή τους λάμψη.

Θοδωρής Γεωργακόπουλος

Καθημερινή