Ο φασισμός των εύπορων…

Υπάρχει μια ανησυχητική μετατόπιση προς τα δεξιά, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, που συνδέεται με την διαρκή ενίσχυση κάποιων σοβινιστικών πολιτικών κομμάτων και προσώπων: Ο Donald Trump στις ΗΠΑ, και η  Marine Le Pen στη Γαλλία. Υπάρχουν και άλλοι, όπως ο Ούγγρος πρωθυπουργός Victor Orbán που υποστηρίζει την «ανελεύθερη δημοκρατία», ή ο Jarosław Kaczyński με το ημιαπολυταρχικό του κόμμα που κυβερνά την Πολωνία.

Τέτοια εθνικιστικά, ξενοφοβικά κόμματα έχουν σημειώσει άνοδο εδώ και καιρό σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, πολύ πριν γιγαντωθούν οι αριθμοί των Σύρων προσφύγων. Υπήρχε ο Geert Wilders στην Ολλανδία, το Vlaams Blok (σήμερα Vlaams Belang) στο Βέλγιο, το κόμμα Ελευθερίας στην Αυστρία, οι Δημοκράτες της Σουηδίας, το κόμμα των Φιλανδών, και το Λαϊκό Κόμμα στη Δανία, μεταξύ άλλων…

Ο λόγος της επιτυχίας αυτών των κομμάτων ποικίλλει ανά κράτος. Οι βασικές τους θέσεις όμως είναι ίδιες. Όλα μιλάνε εναντίον του «συστήματος», του «πολιτικού κατεστημένου», και της ΕΕ. Το χειρότερο είναι ότι δεν είναι απλά ξενοφοβικά (ισλαμοφοβικά), αλλά κυρίως ενστερνίζονται ανερυθρίαστα έναν εθνικιστικό  ορισμό του Έθνους. Για αυτά τα κόμματα, η πολιτική κοινότητα δεν είναι προϊόν της δέσμευσης των πολιτών σε μια συνταγματική νομική τάξη, αλλά όπως στη δεκαετία του 1930, η συμμετοχή στο έθνος βασίζεται στην κοινή καταγωγή και θρησκεία.

Όπως ο κάθε ακραίος εθνικισμός, έτσι και ο σημερινός στηρίζεται κυρίως στην πολιτική  ταυτότητα, τον φονταμενταλισμό, και όχι στις λογικές αντιπαραθέσεις.  Το αποτέλεσμα είναι η όποια συζήτηση να καταλήγει εμμονική, προς την κατεύθυνση του εθνολαϊκισμού, του ρατσισμού, και του θρησκευτικού πολέμου.

Η ανάδυση του ακραίου εθνικισμού και του φασισμού στην δεκαετία του 1930 συνήθως ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα του Α’ΠΠ, ο οποίος σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους και φούσκωσε τα μυαλά άλλων τόσων με στρατοκρατικές αντιλήψεις. Παράλληλα, ο πόλεμος εκείνος διέλυσε την ευρωπαϊκή οικονομία, οδηγώντας σε μια παγκόσμια κρίση, και σε μαζική ανεργία. Η δυστυχία, η φτώχια, και η μιζέρια προετοίμασαν το έδαφος για τοξικές πολιτικές. 

Η κατάσταση όμως σήμερα στη Δύση, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, διαφέρει. Πως εξηγείται η έλξη που ασκεί η πολιτική της αγανάχτησης, σε πολίτες χωρών που  είναι εύπορες;

Πρώτο και κυριότερο, υπάρχει φόβος, και μάλιστα πολύς. Ένας φόβος που βασίζεται στην ενστικτώδη παραδοχή ότι ο «κόσμος του λευκού άντρα», κάτι που ήταν δεδομένο ως τώρα, ψυχορραγεί παγκοσμίως. Η μετανάστευση είναι αυτό που πυροδοτεί σήμερα αυτήν την αντίληψη στους αγχωμένους εθνικιστές.

Μέχρι πρόσφατα, η παγκοσμιοποίηση λειτουργούσε υπέρ της Δύσης. Τώρα, μετά την κρίση του 2008 και την ανάδυση της Κίνας (που μετατρέπεται καθημερινά σε Νο 1 παγκόσμια δύναμη), είναι πια ξεκάθαρο ότι η παγκοσμιοποίηση είναι αμφίδρομη, με την Δύση να χάνει μεγάλο μέρος της ευμάρειας και της ισχύος της προς όφελος της Ανατολής.

Παρομοίως, πολλά από τα προβλήματα του κόσμου δεν μπορούν πλέον να κρυφτούν ή να αποκλειστούν, τουλάχιστον στην Ευρώπη, όπου πια βρίσκονται προ των θυρών.

Εν τω μεταξύ εντός έδρας, ο «κόσμος του λευκού άντρα» απειλείται από την μετανάστευση, την παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας, την ισότητα των φύλων, και την νομική και κοινωνική απελευθέρωση των σεξουαλικών μειονοτήτων. Εν ολίγοις, οι δυτικές κοινωνίες υφίστανται ένα συθέμελο σοκ στους παραδοσιακούς ρόλους και στους κανόνες συμπεριφοράς.

Αυτές οι βαθιές αλλαγές έχουν προκαλέσει μια επιθυμία για απλές λύσεις. Να χτίζονται, για παράδειγμα, φράχτες και τοίχοι στον αμερικανικό Νότο, ή στην Ουγγαρία, και να αναζητούνται ισχυροί ηγέτες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι νέοι εθνικιστές της Ευρώπης βλέπουν τον Πούτιν ως φάρο ελπίδας!

Βέβαια, ο Ρώσος πρόεδρος δεν έχει καμιά απήχηση στην Αμερική, ούτε στην Πολωνία και στα βαλτικά κράτη (όπου η Ρωσία θεωρείται απειλή για την εθνική τους ανεξαρτησία). Αλλού όμως στην Ευρώπη, οι νέοι εθνικιστές συμβαδίζουν με τον Πούτιν, στην αντιδυτική του στάση, και στην επιδίωξη δημιουργίας μιας Μεγάλης Ρωσίας.

Με τον νέο εθνικισμό να απειλεί την διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η Γαλλία είναι που κρατάει το κλειδί. Χωρίς αυτήν, η Ευρώπη δεν είναι νοητή, και μια πρόεδρος Μαρί Λεπέν σίγουρα θα σηματοδοτούσε το τέλος της ΕΕ, την καταστροφή της χώρας της, αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, η Ευρώπη θα αποσύρονταν από την παγκόσμια πολιτική του 21^ου αιώνα. Αυτό με τη σειρά του θα οδηγούσε στο τέλος της Δύσης από γεωπολιτικής άποψης. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να κοιτάξουν πλέον προς τον Ειρηνικό, την ώρα που η Ευρώπη θα μετατρέπονταν σε παράρτημα της Ευρασίας.

Το τέλος της Δύσης είναι μια θολή προοπτική, αλλά σίγουρα δεν είμαστε καθόλου κοντά ακόμη. Αυτό όμως που είναι πια πασιφανές, είναι το γεγονός ότι πολλά εξαρτώνται από το μέλλον της Ευρώπης… πιο πολλά ακόμη κι απ όσα πίστευαν ως τώρα οι πιο φανατικοί συνήγοροι της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Joschka Fischer

Project Syndicate

Απόδοση: S.A.