Η Ευρώπη δεν μπορεί να αναγείρει κάποιον τοίχο
για να κρατήσει μακριά τους πρόσφυγες απ τη Συρία. Η ΕΕ έκανε όμως κάτι άλλο,
εξίσου καλό για αυτήν, συνάπτοντας συμφωνία με την Τουρκία ώστε να απωθούνται
και να επιστρέφουν σε αυτήν όλοι όσοι περνάνε μέσω θαλάσσης στην Ελλάδα.
Το σχέδιο αυτό αποτελεί μια μεγάλη στροφή για
την ΕΕ στο ζήτημα της διαχείρισης της προσφυγικής κρίσης. Αντί για μια
νομικίστικη προσέγγιση δια της οποίας θα απορρίπτονταν όλες οι μαζικές επιστροφές
των αιτούντων ασύλου, η Ευρώπη υιοθετεί τώρα μια πιο σκληρή λύση, που κάνει
σαφείς διαχωρισμούς μεταξύ των μεταναστών που μπαίνουν παράνομα, και των
προσφύγων που έχουν ήδη καταγραφεί στη Τουρκία, και άρα μπορούν να πάρουν άδεια
παραμονής αλλά και άσυλο στην Ευρώπη…
Η εν λόγω συμφωνία περιλαμβάνει την επιδότηση
της Τουρκίας με 3 δισεκατομμύρια ευρώ προκειμένου να κρατήσει τους Σύριους. Η
τελευταία όμως ανακοίνωση συμπεριλαμβάνει και δυο βασικά στοιχεία τα οποία δεν
είχαν αποσαφηνιστεί ως πρόσφατα. Κάθε ένα από αυτά αντιπροσωπεύει μια μεγάλη
αλλαγή στην πολιτική της ΕΕ, όπου η ηθική αποκλίνει από το ευρωπαϊκό, αλλά και το διεθνές δίκαιο.
Ένα ζήτημα είναι η μαζική επιστροφή των Σύριων
που προσπαθούν να περάσουν στην Ελλάδα, χωρίς να καταγραφούν, και η
«προσπάθεια» να διευκρινιστεί αν δικαιούνται
άσυλο ως πρόσφυγες πολέμου.
Από την αρχή της κρίσης στη Συρία, η ΕΕ
προσπαθεί να καταγράψει όχι μόνο όσους καταφέρνουν να φτάσουν στις ακτές της
Ευρώπης, αλλά και όσους καταφέρνουν να επιβιβαστούν σε κάποιο ευρωπαϊκό σκάφος
που στη συνέχεια τους μεταφέρει σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Ο λόγος για αυτή την διαδικασία ήταν μια απόφαση
του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2012, που απαγόρευε στην
Ιταλία να στέλνει πίσω στη Λιβύη Σομαλούς και άλλους Αφρικανούς μετανάστες που
έφταναν στις ακτές της. Με βάση εκείνη την απόφαση, τα ευρωπαϊκά κράτη όφειλαν
να αντιμετωπίζουν τα σκάφη τους ως προεκτάσεις του εδάφους τους, όσον αφορά
στον προσφυγικό νόμο. Παράλληλα, το διεθνές προσφυγικό δίκαιο απαγορεύει στα
κράτη να επιστρέφουν πρόσφυγες σε μη ασφαλείς χώρες. Αυτό όμως σημαίνει ότι θα
έπρεπε να διευκρινίζεται ποιοι δικαιούνται νομικά να θεωρούνται πρόσφυγες, που
δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους επειδή θα κινδύνευαν.
Η νέα συμφωνία της ΕΕ με την Άγκυρα τα παρακάμπτει
όλα αυτά. Και το κυριότερο, στέλνει πίσω
τους Σύριους στην Τουρκία και όχι στη Συρία. Η βάση της νομιμότητας κατά το
ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο της παραπάνω απόφασης είναι η υπόθεση ότι η
Τουρκία αποτελεί μια ασφαλή τρίτη χώρα, από την οποία οι πρόσφυγες δεν θα
απελαθούν στην Συρία παράνομα.
Το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
αμφισβητεί αυτή την λογική, σημειώνοντας την τουρκική διαχείριση των συνόρων με
τη Συρία. Πρακτικά όμως η ΕΕ δεν έχει άλλη επιλογή από το να αντιμετωπίζει την
Τουρκία ως νόμιμο και ασφαλές καταφύγιο για τους πρόσφυγες της Συρίας. Η μόνη
εναλλακτική λύση είναι να τους απορροφήσει η Ευρώπη.
Το δεύτερο βασικό στοιχείο της συμφωνίας είναι
πως η Ευρώπη δεσμεύεται ότι για κάθε Σύριο που επιστρέφει στην Τουρκία, θα
δέχεται έναν άλλον, που είναι ήδη στην Τουρκία, και που δικαιούται χορήγησης ασύλου.
Αυτό βολεύει κυρίως τον Ερντογάν, που έτσι θα μπορεί να πει στους ψηφοφόρους
του ότι η χώρα τους παύει να είναι μια μόνιμη «χωματερή» προσφύγων. Οι
οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σημειώνουν όμως ότι μόλις 800 Σύριοι έχουν
εγκατασταθεί μέχρι τώρα στην Ευρώπη από την Τουρκία, παρά την απόφαση του 2015
που μιλούσε για 22.500. Αυτό τις οδηγεί στο να πιστεύουν ότι και η νέα συμφωνία
ίσως αποδειχτεί «κενό γράμμα».
Αλλά και αν όντως ισχύσει, η αποδοχή μόνο όσων
καταγεγραμμένων προσφύγων δικαιούνται άσυλο, αποτελεί από μόνη της μια
σημαντική αλλαγή στην μέχρι τώρα προσέγγιση της ΕΕ στο όλο ζήτημα. Η μεγάλη
διαφορά θα είναι πως η Ευρώπη θα διαχωρίζει πλέον τους νόμιμους πρόσφυγες, που
ήδη έχει γίνει η καταγραφή τους ως τέτοιοι, από τους υπόλοιπους απλούς
μετανάστες, οι οποίοι θα αποστέλλονται πίσω στην Τουρκία. Ο
διαχωρισμός
αυτός
είναι
νομικά
υπερασπίσιμος.
Σύμφωνα με
το διεθνές δίκαιο, δεν είναι όλοι οι μετανάστες πρόσφυγες. Πρόσφυγας θεωρείται
ο μετανάστης που δεν μπορεί να επιστραφεί στην πατρίδα του. Για να θεωρηθεί
κάποιος πρόσφυγας, θα πρέπει όντως να κινδυνεύει από διώξεις, και όχι απλά από
φτώχια, πείνα, ή δυστυχία.
Σε ηθικό επίπεδο αυτός ο διαχωρισμός ίσως να
ακούγεται κάπως… πρακτικά όμως διασφαλίζει το ότι δεν αποτελεί υποχρέωση της
κάθε χώρας να παρέχει άσυλο στον κάθε έναν που επιζητεί μια καλύτερη ζωή.
Το πολύπλοκο ερώτημα που προκύπτει είναι: Που
πάει ο μετανάστης όσο οι αρχές προσπαθούν να διευκρινίσουν το νομικό του
στάτους; Η Ευρώπη ουσιαστικά θα ξεφορτώνει στην Τουρκία μετανάστες μεταθέτοντας
την ευθύνη της συντήρησής τους έως ότου αποφασιστεί αν είναι πρόσφυγες ή όχι.
Στέλνοντας πίσω στην Τουρκία μη καταγεγραμμένους μετανάστες, η Ευρώπη πρακτικά
μας λέει ότι αρνείται να κάνει την βρώμικη δουλειά. Θα παρέχει άσυλο στους
νόμιμους πρόσφυγες, και όχι σε όλους όσοι δηλώνουν πρόσφυγες και περιμένουν την
τελική απόφαση.
Αυτά όλα ακούγονται γνώριμα στους Αμερικάνους.
Από την αρχή της συριακής κρίσης η Ευρώπη απέφυγε τον διαχωρισμό προσφύγων και
μη, αποδεχόμενη πρώτα τους ανθρώπους και διευκρινίζοντας το στάτους τους
αργότερα. Επομένως, η νέα πολιτική της συνιστά μια «αμερικανοποίηση» της
ευρωπαϊκής αντίληψης. Ο τρυφερός ηθικός ανθρωπισμός αντικαθίσταται από την
ρεαλιστική νομιμότητα. Και κάτι τέτοιο ίσως να ήταν αναπόφευκτο, δεν παύει όμως
να είναι λυπηρό.
Noah Feldman
Απόδοση: S.A.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου