Ο Ερντογάν, και η λατρεία της προσωπικότητας…

Αυτό το διάστημα ο Τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου αποχαιρετά διάφορους επικεφαλής κρατικών οργανισμών και θεσμών, στρατιωτικούς, πολιτικούς, κ.ά. Στις 22 Μαίου, σε ένα έκτακτο συνέδριο του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ θα αντικατασταθεί στη θέση του από κάποιον με χαμηλότερο προφίλ, και πιο υπάκουο στον κυρίαρχο του παιχνιδιού, τον πρόεδρο Ταγκίπ Ερντογάν.

Μπορούμε με ασφάλεια να προβλέψουμε ότι η αποχώρηση του Νταβούτογλου σηματοδοτεί μια ακόμη μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του Ερντογάν. Η νέα δομή ισχύος συμπεριλαμβάνει ένα καινούργιο αφήγημα, μέσα από το οποίο η υπακοή στον ηγέτη επαινείται ως αρετή, και απαιτείται ως καθήκον…

Ένα ενδεικτικό παράδειγμα για τα παραπάνω μας έρχεται από τον δήμαρχο της Άγκυρας Μελίν Γκόκτσεκ, σε ένα άρθρο που δημοσίευσε η φίλια προσκείμενη στον Ερντογάν εφημερίδα Anadolu  με τίτλο «Η υπακοή είναι απαραίτητη», φράση που αποδίδεται στον Γκόκτσεκ.

«Η ιδέα του ηγέτη και της απόλυτης υπακοής σε αυτόν υπάρχει στην πίστη μας, και στην κρατική μας παράδοση» λέει ο Γκόκτσεκ, προσθέτοντας πως «ο ηγέτης μπορεί να κάνει λάθη… όμως οι όποιες αποφάσεις του θα πρέπει να εκτελούνται πάραυτα».

Προφανώς, αυτή η υπακοή αποτελεί υποχρέωση όχι μόνο για το κόμμα, αλλά και για τα ΜΜΕ, ειδικά αυτά που στηρίζουν τον πρόεδρο, και τα οποία είναι πλέον πλειοψηφία. Στο Aksam, ο αρθρογράφος Μαρκάρ Εσαγιάν υπογραμμίζει την μεγάλη αγάπη του έθνους για τον Ερντογάν, που οφείλεται στον «ανδρισμό του, την πίστη του, τις επιτυχίες, και το θάρρος του». Αυτή η αγάπη αποτελεί τον «ατσάλινο πυρήνα του αγώνα», γράφει, και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί να την εξασθενήσει η «καταχθόνια κριτική για δήθεν απολυταρχισμό, πατριαρχισμό, λατρεία του ηγέτη, δικτατορία, ή διαφθορά». Και καταλήγει εξηγώντας πως αυτή η αγάπη θα πρέπει να εκφράζεται από τους λάτρεις του προέδρου: «Να είναι όλοι άνετοι, και με τα μάτια στραμμένα στον ηγέτη. Δεν είμαστε άλλωστε μια τεράστια ορχήστρα που κοιτάμε κατάματα τον μαέστρο; Μπορεί να γίνει αλλιώς»;

Ένας άλλος «ερντογανικός» σχολιαστής, ο 83χρονος Καντίρ Μισίρογλου, που επί δεκαετίες είναι γνωστός για τον οθωμανισμό του, το πήγε σε ένα πιο θεολογικό επίπεδο. Σε μια ομιλία του που ανέβασε στην δημοφιλή ιστοσελίδα του, και που στη συνέχεια έκανε τον γύρο του διαδικτύου, καταδίκασε τον Νταβούτογλου, που δεν ήταν απόλυτα υπάκουος στον Ερντογάν. «Η αφοσίωση του ήταν σε χαμηλό επίπεδο», είπε, «όπως ο σατανάς, που αρνήθηκε να προσκυνήσει τον Αδάμ»… μια αναφορά σε ένα χωρίο του Κορανίου όπου ο Θεός ζητάει απ τον Σατανά να σκύψει μπροστά στον Αδάμ, αλλά λόγω αλαζονείας αυτός αρνείται, και γι αυτό ο Θεός τον καταδικάζει στην αιωνιότητα. Έτσι, και ο Νταβούτογλου, έδειξε, λέει, σατανική αλαζονεία, όπως και όλοι όσοι δεν υπακούουν στον Ερντογάν.

Στον κόσμο των κοινωνικών μέσων, που αποτελούν βασικό στοιχείο της πολιτικής σκηνής της Τουρκίας, υπάρχουν συνεχείς εκκλήσεις για υπακοή στον ηγέτη Ερντογάν. Υπάρχουν δεκάδες δημοφιλείς λογαριασμοί στο  τουίτερ,  μερικοί με εκατοντάδες χιλιάδες ακόλουθους, αφιερωμένοι στη λατρεία του «αρχηγού» και στη δαιμονοποίηση των εχθρών του, και των «προδοτών». Ένα πρόσφατο δημοφιλές τσιτάτο  λέει: «Ότι πει ο αρχηγός, αυτό ισχύει»!

Μια από τι συνηθισμένες αναφορές αυτών των προπαγανδιστικών σάιτς, έχει να κάνει με τον στίχο 4:59 του Κορανίου, που λέει: «Εσείς οι πιστοί, υπακούστε στον Αλλάχ και υπακούστε στον αγγελιαφόρο, και σε όσους από εσάς έχουν την εξουσία». Η εξουσία εδώ θεωρείται εκείνη του Ερντογάν. Μάλιστα, ένας πολιτευτής του ΑΚΡ έγραψε στο τουίτερ ερμηνεύοντας με έναν πιο ανατριχιαστικό τρόπο τον εν λόγω στίχο: «Ο αρχηγός είναι ο επικεφαλής του κράτους, και όσοι δεν υπακούουν σε αυτόν θα χάσουν και αυτόν αλλά και τον άλλο κόσμο». 

Όλα αυτά αποδεικνύουν ότι το ΑΚΡ, και πιο ειδικά ο «ερντογανισμός» που αποτελεί την ιδεολογία του, μπορεί να χαρακτηριστεί ως «ισλαμισμός» με την έννοια ότι συνδυάζει την θρησκεία με την πολιτική. Και μπορεί ο στόχος αυτού του αυτοσχέδιου ισλαμισμού να μην είναι η κατάργηση του κοσμικού κράτους το οποίο προβλέπει το τουρκικό Σύνταγμα, και η εγκαθίδρυση ενός «ισλαμικού κράτους», αλλά χρησιμοποιεί θρησκευτικούς όρους για να δοξάσει τον Ερντογάν και το καθεστώς του. Κάνει δηλαδή το Ισλάμ να υπηρετεί μια απολυταρχική λατρεία της προσωπικότητας.

Ευτυχώς, αυτή δεν είναι η μόνη ερμηνεία του Ισλάμ που εκφράζεται στην σύγχρονη Τουρκία. Υπάρχουν και άλλες ισλαμικές φωνές που εκφράζουν πιο φιλελεύθερες ιδέες. Ένα τέτοιο παράδειγμα έρχεται από ένα άρθρο του πρώην Μουφτή της Κωνσταντινούπολης Μουσταφά Καγκρίτσι, που γράφει στην εφημερίδα Karar, την οποία τελευταία απεχθάνονται οι σκληροπυρηνικοί οπαδοί του Ερντογάν. Με τίτλο «Το πολιτισμικό υπόβαθρο των απολυταρχικών κυβερνήσεων», ο αρθρογράφος επιχειρηματολογεί ότι μια απολυταρχική πολιτική κουλτούρα κυριαρχεί στο Ισλάμ από τον 1^ο αιώνα, και αποτελεί μια διαστροφή του ισλαμικού δόγματος. Οι Μουσουλμάνοι σήμερα χρειάζονται ελευθερία και την κουλτούρα της κριτικής, που δεν υπήρχαν στην παραδοσιακή κοινωνία,  καταλήγει.

Ο πρώην σύμβουλος του Νταβούτογλου Ετιέν Ματσουπιάν, που επίσης γράφει στην Karar, υπογραμμίζει τις δυο αυτές διαφορετικές τάσεις στο πολιτικό Ισλάμ της Τουρκίας. Από την μία μεριά υπάρχουν οι πολυπληθείς λάτρεις του αρχηγού, ή σκληροπυρηνικοί «ερντογανικοί», και από την άλλη ένα μικρότερο τμήμα «μορφωμένων, αστών, της ανώτερης μεσαίας τάξης, της νέας γενιάς, συντηρητικών με κοσμοπολίτικο πνεύμα», που προτιμούσαν τον Νταβούτογλου, λέει. Μετά από αυτό το άρθρο, ο συντάκτης του κατηγορήθηκε από τους «ερντογανικούς» για ελιτισμό.

Το μέλλον της Τουρκίας θα καθοριστεί εν μέρει από το ποια ερμηνεία του Ισλάμ θα κυριαρχήσει. Τα καλά νέα είναι πως ο απολυταρχισμός δεν είναι η μοναδική επιλογή. Τα κακά νέα είναι πως, σήμερα τουλάχιστον, η απολυταρχική έκδοση του Ισλάμ μοιάζει σαφώς πιο ισχυρή και πιο διεκδικητική.

Al Monitor

Απόδοση: S.A.