Σοσιαλισμός, θεωρία και πράξη: 99 χρόνια αποτυχίες…

Σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται 99 χρόνια από την Οκτωβριανή επανάσταση στην Ρωσία. Η μετέπειτα ΕΣΣΔ υπήρξε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στην παγκόσμια ιστορία. Ο σοσιαλισμός, σύμφωνα με τον Μαρξ, είναι ο δρόμος προς την μετάβαση στον ολοκληρωμένο κομμουνισμό και περιλαμβάνει μια περίοδο αύξησης του κράτους και την σταδιακή εξαφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας στην υπηρεσία της εργατικής τάξης.

Δεν οδήγησε ποτέ στον κομμουνισμό. Αντίθετα, μετά από 7 δεκαετίες τα κράτη που προσπάθησαν να τον εφαρμόσουν (η ΕΣΣΔ και τα κράτη του Συμφώνου της Βαρσοβίας κατά κύριο λόγο) προσγειώθηκαν απότομα στην πραγματικότητα.

O σοσιαλισμός δεν οδήγησε ποτέ στον κομμουνισμό, αντίθετα οδήγησε στην τυραννία, τον ολοκληρωτισμό, την μιζέρια και τελικά την αντικατάσταση των τότε κοινωνικών και οικονομικών ελίτ με μια νέα ελίτ, την νομενκλατούρα. Οι αριθμοί των κατοίκων των κρατών του ανατολικού μπλοκ που δραπέτευσαν ή επιχείρησαν να δραπετεύσουν από τις χώρες τους προς την δύση αφοπλίζει και τον πιο φανατικό απολογητή του σοσιαλισμού από κάθε επιχείρημα...

Από την Ανατολική Γερμανία μέσα σε 11 χρόνια, από το 1950 έως το 1961 απέδρασαν 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, αναγκάζοντας την τότε κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας να κατασκευάσει το τοίχος της ντροπής και να κλείσει ασφυκτικά τα σύνορά της. Από το 1961 και μέχρι την πτώση του τοίχους το 1988, περισσότεροι από 616.000 άνθρωποι διακινδύνεψαν την ζωή τους για να φύγουν και πολλαπλάσιοι το επιχείρησαν και δεν τα κατάφεραν. 2 εκατομμύρια Τσεχοσλοβάκοι, 1,9 εκατομμύρια Πολωνοί, 500 χιλιάδες Βούλγαροι και άλλοι τόσοι Ρουμάνοι, Ρώσοι, Ούγγροι, από όλα τα μήκη και πλάτη της ΕΣΣΔ και των χωρών του Συμφώνου, η μεγάλη πλειοψηφία είχε τάσεις φυγής. Αλλά και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, την Κούβα για τις ΗΠΑ εγκατέλειψαν περισσότεροι από 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι.

Δεν εφαρμόστηκε σωστά, διατείνονται οι απολογητές του. Χρειάζεται κι άλλος χρόνος λένε, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ζυμώσεις για να οδηγήσει τελικά στον κομμουνισμό. Μα πόσο ακόμα σύντροφοι; Ο σοσιαλισμός εφαρμόζεται εδώ και 99 χρόνια.

Εφαρμόστηκε από την Ρωσία και την Ευρώπη, την Ασία, μέχρι την Καραϊβική και την Νότια Αμερική. Ικανό χρονικό διάστημα για να μπορεί να κριθεί ως κοινωνικό-οικονομικό μοντέλο. Απέτυχε παταγωδώς παντού. Αντικατέστησε τα παλαιά κατεστημένα με νέες νομενκλατούρες. Σχεδόν εκδικητικά, εξαφάνισε την μεσαία τάξη από όπου και αν πέρασε. Οι φτωχοί παρέμειναν φτωχοί. Οι ελευθερίες, όποιες υπήρχαν, καταλύθηκαν. Οι αντιφρονούντες διώκονταν, φυλακίζονταν, εκτελούνταν. Και το πιο σημαντικό, ο φόβος ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα.

Ο σοσιαλισμός δεν αντικατέστησε παραδείσους. Κάθε άλλο. Αντικατέστησε στις περισσότερες των περιπτώσεων δυσλειτουργικά και απαρχαιωμένα συστήματα και απολυταρχικά κατεστημένα. Αλλά τα αντικατέστησε με εξ’ ίσου δυσλειτουργικά και κυρίως, ανελεύθερα καθεστώτα. Αντικατέστησε την μια άρχουσα τάξη με άλλη.

Μα αν είναι έτσι, πως επιβίωσε και επιβιώνει ακόμα; Με δυο κυρίως τρόπους. Εκμεταλλεύεται τα (πολλά) bugs του αντίπαλου δέοντος, του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός παρέχει άφθονα εργαλεία επιβολής οικονομικού αποκλεισμού σε μεγάλα στρώματα της κοινωνίας, στις περισσότερες δε των περιπτώσεων οδηγεί κατά κανόνα στον συντεχνιακό καπιταλισμό (crony capitalism). Αλλά αυτό είναι άλλο άρθρο.

Ο σοσιαλισμός και η αριστερά γενικότερα επιβιώνουν και κρύβουν (για κάποιο διάστημα) τις ατέλειες και τις δυσλειτουργίες τους κατασκευάζοντας εχθρούς και δαίμονες. Έτσι επιβιώνουν, όπου επιβιώνουν ακόμα. Όλα τα σοσιαλιστικά καθεστώτα χτίστηκαν πάνω στην κατασκευή εχθρών. Φταίει ο καπιταλισμός, ο δυτικός ιμπεριαλισμός, το κεφάλαιο, η πλουτοκτρατία, φταίει κάτι άλλο ή κάποιος άλλος τέλος πάντων. Μα, δεν φταίνε όλα αυτά που επικαλείται η αριστερά σε τίποτα, θα με ρωτήσετε; Φυσικά, φταίνε σε πολλά (είπαμε αυτό είναι άλλο άρθρο). Αλλά σίγουρα δεν φταίνε για την αποτυχία του σοσιαλισμού. Η αριστερά και ο σοσιαλισμός απέτυχαν και θα συνεχίσουν να αποτυγχάνουν λόγω ανεπάρκειας του ίδιου του συστήματος. Δεν λειτουργεί. Το είδαμε, το δοκιμάσαμε, το ρετουσάραμε, το φτιασιδώσαμε, το ξαναδοκιμάσαμε. Απέτυχε. Πολλές φορές, σε πολλές χώρες, σε πολλές χρονικές περιόδους.

Ο σοσιαλισμός καταπίεσε μια βασική ανθρώπινη ανάγκη. Την ανάγκη για την αναζήτηση της ευτυχίας. Η αναζήτηση της ευτυχίας είναι προσωπική υπόθεση γιατί είναι άμεση συνάρτηση της κοσμοθεωρίας του καθ’ ενός. Αλλού βρίσκει την ευτυχία ο κάθε άνθρωπος, με διαφορετικό τρόπο την κυνηγάει. Άλλος την βρίσκει στην ήρεμη οικογενειακή ζωή, άλλος στην καριέρα, άλλος στο κυνήγι της δόξας, άλλος στο κυνήγι των υλικών αγαθών. Άλλος θέλει να γράφει, άλλος να διαβάζει, άλλος να διαλογίζεται, άλλος να ψαρεύει. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι, αυτή την βασική αρχή ισοπέδωσε ο σοσιαλισμός. Ένα κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο -και κατ’ επέκταση το κράτος που το εφαρμόζει- οφείλει να σέβεται την διαφορετικότητα σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Είναι βασική αρχή της ελευθερίας αυτή. Και βασικό συστατικό της ευτυχίας είναι η ελευθερία. Το κράτος οφείλει να παρέχει ίσες ευκαιρίες σε διαφορετικούς ανθρώπους, όχι να προσπαθεί να κάνει όλους τους ανθρώπους ίδιους. Το πως θα διαχειριστεί ο καθ’ ένας αυτές τις ευκαιρίες είναι δικό του θέμα και οδηγεί σε διαφορετικές πορείες και τελικά διαμορφώνει πολύχρωμες, ανοιχτές και πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

Τα κοινωνικά-οικονομικά μοντέλα είναι δυναμικά. Πρέπει να είναι δυναμικά. Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας. Της πληροφορίας που πλέον διαδίδεται με ασύλληπτες ταχύτητες. Στην εποχή που όποιος μείνει στάσιμος και δεν ακολουθήσει τις αλλαγές που συντελούνται σε όλους σχεδόν τους επαγγελματικούς κλάδους, αν δεν εξελιχθεί, θα τον προσπεράσει η πραγματικότητα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα κοινωνικά και οικονομικά μοντέλα. Η αριστερά έμεινε στάσιμη και την προσπέρασε η πραγματικότητα.

Αποδείχτηκε άκαμπτη και ανελαστική απέναντι στις προκλήσεις και την ταχύτητα που έτρεξε ο κόσμος από την βιομηχανική επανάσταση και μετά. Γι αυτό και απέτυχε.

Γιώργος Διακομανώλης

Ο Κλόουν