Δαγκωτό κι ασταύρωτο…

Ένα από τα γοητευτικότερα παιχνίδια για έναν πολιτικό επιστήμονα είναι να πειραματίζεται με τα εκλογικά ποσοστά και τα εκλογικά συστήματα. Να υπολογίζει πόσες έδρες θα εξασφάλιζε ένα κόμμα αν οι εκλογές γίνονταν με εκλογικό σύστημα που χρησιμοποιείται σε άλλη χώρα. Κάτι τέτοιο κάνει η Μαρίν Λεπέν διαμαρτυρόμενη, γιατί παρότι το κόμμα της πήρε στις βουλευτικές εκλογές σχεδόν το ίδιο ποσοστό με αυτό που απέσπασε η AfD στις πρόσφατες Ομοσπονδιακές Εκλογές εξέλεξε μόλις 8 βουλευτές, ενώ οι Γερμανοί ομοϊδεάτες της εξέλεξαν 94 βουλευτές.

Το παίγνιο μπορεί να είναι γοητευτικό, αλλά δεν μπορεί να συνεισφέρει στην εξαγωγή αξιόπιστων πολιτικών συμπερασμάτων, καθώς αυτή η σύγκριση δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της μια σημαντική παράμετρο: τον ρόλο που παίζει το ίδιο το εκλογικό σύστημα στη διαμόρφωση της εκλογικής συμπεριφοράς. Ιδιαίτερα, αν αυτό το εκλογικό σύστημα χρησιμοποιείται σταθερά απαράλλακτο επί συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Έχουμε αναλογιστεί άραγε πόσο έχουν επηρεάσει τους Έλληνες εκλογείς, αλλά και τους επίδοξους υποψηφίους τα εκλογικά συστήματα που εφαρμόστηκαν στη χώρα μας;

Από το 1865 μέχρι το 1926 η ψηφοφορία των βουλευτικών εκλογών γινόταν με σφαιρίδια. Αυτό σήμαινε ότι ο ψηφοφόρος έριχνε ένα σφαιρίδιο μέσα στην οπή ενός σωλήνα στο χώρισμα που αντιστοιχούσε στο "ναι" ή το "όχι". Το "ναι" αντιστοιχούσε στην θετική ψήφο και το "όχι" στην αρνητική. Δηλαδή, ο εκλογέας που ήθελε να καταψηφίσει ένα υποψήφιο έριχνε το σφαιρίδιο στο τμήμα της κάλπης που είχε μαύρο χρώμα, εξ ου και οι εκφράσεις "τον μαύρισαν" ή "έφαγε μαύρο". 

Συχνά, οι φανατικοί οπαδοί ενός υποψηφίου δάγκωναν το σφαιρίδιο, ώστε να αφήσουν τα ίχνη των δοντιών τους πάνω του και να δείξουν την αφοσίωσή τους στον υποψήφιό τους. Από εκεί προέρχεται η έκφραση "το έριξα δαγκωτό". Ο εκλογέας όφειλε να περάσει υποχρεωτικά από όλες τις κάλπες των υποψηφίων και να ακολουθήσει την ίδια διαδικασία, αλλιώς κινδύνευε να δεχθεί πρόστιμο ή ποινή φυλάκισης. 

Αν και έχουν περάσει περίπου 100 χρόνια από την κατάργηση του σφαιριδίου, καθώς το έντυπο ψηφοδέλτιο με το σταυρό προτίμησης εφαρμόστηκε από τις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 1926, έχει αφήσει ίχνη στην πολιτική μας κουλτούρα. Για΄ αυτό και συχνά λέγεται ότι ο Έλληνας δεν ψηφίζει, αλλά καταψηφίζει ή μαυρίζει τους εκάστοτε κυβερνώντες. Αυτή η τάση, άλλωστε, ενισχύεται ακόμη περισσότερο τελευταία από το bonus των 50 εδρών, το οποίο καθιστά πολύτιμη την πρωτιά.

Τι συμβαίνει όμως με την εκλογή των βουλευτών; Το μέγεθος των εκλογικών περιφερειών και ο σταυρός προτίμησης, που ισχύει (με κάποιες εξαιρέσεις) από το 1926 έχουν καταστήσει αυτή την επιλογή δευτερεύουσα σε σχέση με αυτή του κόμματος και έχουν απομακρύνει τους εκλογείς από τους εκπροσώπους του έθνους.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι μεγάλες εκλογικές περιφέρειες είναι έτσι και αλλιώς προβληματικές ως προς την ποιότητα της δημοκρατίας και την εξάρτηση που δημιουργούν από τα ΜΜΕ, ενώ οι μεσαίες περιφέρεις όπου εκλέγουν τα μικρά κόμματα τους βουλευτές τους, δίνουν τη δυνατότητα σε κάποιους υποψηφίους να εκλέγονται με ελάχιστες ψήφους, αφήνοντας εκτός, υποψηφίους των μεγάλων κομμάτων με πολύ περισσότερες.

Τελικά, η επιλογή ελάχιστων εκλογέων, στο έτσι κι αλλιώς συρρικνωμένο εκλογικό σώμα καθορίζει τα πρόσωπα που θα βρεθούν στα βουλευτικά έδρανα. Επίσης, λόγω του σταυρού προτίμησης οι υποψήφιοι ουσιαστικά ανταγωνίζονται τους συνυποψηφίους του κόμματος τους, γεγονός που τους ωθεί να υιοθετήσουν θέσεις του σκληρού πυρήνα του κόμματος και όχι των εκλογέων που αμφιταλαντεύονται μεταξύ ψήφου και αποχής. 

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά του εκλογικού συστήματος, ουσιαστικά αποδυναμώνουν την ευθύνη του εκλογέα, ο οποίος συχνά επιλέγει το ασταύρωτο ψηφοδέλτιο ή την αβασάνιστη επιλογή ενός αναγνωρίσιμου προσώπου ή επιθέτου.

Την τελευταία φορά που συζητήθηκε το θέμα του εκλογικού συστήματος στο ελληνικό κοινοβούλιο, οι αλλαγές αφορούσαν στην κατανομή των εδρών. Τα κυβερνητικά κόμματα, όπως έκανε πρόσφατα η Λεπέν, ασχολήθηκαν μόνο με την κατανομή, χωρίς να επηρεάσουν τα λοιπά στοιχεία του εκλογικού νόμου (μέγεθος εκλογικών περιφερειών, σύστημα επιλογής βουλευτών).

Όσοι, λοιπόν, διαμαρτύρονται για την ποιότητα της εκπροσώπησης στη Βουλή των Ελλήνων δεν πρέπει να λησμονούν το εκλογικό σύστημα με βάση το οποίο εκλέγονται οι εκπρόσωποι μας. Αν το σύστημα δεν αλλάξει, πολύ δύσκολα θα αυξηθεί το ενδιαφέρον ικανών ανθρώπων να διεκδικήσουν εκλογή στο κοινοβούλιο και να έχουν ελπίδες εκλογής.

Ο συντεταγμένος διάλογος για την αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος θα πρέπει να συμπεριλάβει όλες τις παραμέτρους του εκλογικού συστήματος, σε διαφορετική περίπτωση οι πολιτικοί αρχηγοί απλά θα μετρούν "κουκιά" και ποσοστά σε σύγκριση με άλλες χώρες, ενώ οι ψηφοφόροι θα μαυρίζουν συλλήβδην ή θα το ρίχνουν δαγκωτό και ασταύρωτο.

Δημήτρης Παπαγγελόπουλος

Capital.gr