Εχει νόημα να μιλάμε για καπιταλισμό και σοσιαλισμό;

Μπορεί να το δει κανείς και αλλού. Αλλά ας πάρουμε το παράδειγμα της Βρετανίας. Εκεί η Τερέζα Μέι υπερασπίζεται τον «καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς» ενώ ο Τζέρεμι Κόρμπιν ομνύει στον «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα». Αλλά τι σημαίνουν πραγματικά αυτές οι ταμπέλες; Ποιες οικονομικές πολιτικές εννοούν; Τι είδους κοινωνίες περιγράφουν;

Η έννοια του καπιταλισμού, σημειώνει στον Independent ο Μπεν Χου, χρονολογείται από τη Βιομηχανική Επανάσταση, όταν οι πλούσιοι επιχειρηματίες κατείχαν το φυσικό «κεφάλαιο» που δημιουργήθηκε με την εξέλιξη της τεχνολογίας: το αφεντικό του νέου κλωστοϋφαντουργικού εργοστασίου ήταν και ο ιδιοκτήτης του…

Αλλά ποιος κατέχει το  κεφάλαιο, τα «μέσα παραγωγής» της σύγχρονης οικονομίας μας; Εκατομμύρια από εμάς θα επενδύσουμε σε αυτές τις γιγαντιαίες εταιρείες μέσω των συνταξιοδοτικών μας ταμείων. Αυτό μας κάνει όλους «καπιταλιστές», όπως οι ιδιοκτήτες μύλων του 19ου αιώνα; Μετά βίας. Ενα άλλο ζήτημα, σήμερα, είναι το γεγονός οι πιο δυναμικές εταιρείες  -όπως η Google, η Amazon και η Uber- κατέχουν στην πραγματικότητα πολύ μικρό «κεφάλαιο» με την κλασική έννοια της λέξης.

Ο «σοσιαλισμός», από την άλλη, είναι μια παρόμοια προβληματική ταμπέλα, που χρονολογείται από την εποχή των πολιτικών αγώνων μεταξύ των μόλις οργανωμένων εργαζομένων και της καθεστηκυίας οικονομικής ελίτ. Αλλά οι εργαζόμενοι κέρδισαν πολλές από αυτές τις μάχες, αποκτώντας δικαιώματα στο χώρο εργασίας, καθολικά δικαιώματα ψήφου και συστήματα κοινωνικής πρόνοιας.

Τι σημαίνει, όμως, ο σοσιαλισμός σε ένα σύγχρονο πλαίσιο; Είναι ο κεντρικός σχεδιασμός της Σοβιετικής Ένωσης και η κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας; Οι έλεγχοι τιμών στη Βενεζουέλα; Η καταστολή των πολιτικών ελευθεριών στην Κούβα; Ή μήπως σημαίνει απλά την κρατική ιδιοκτησία ορισμένων επιχειρήσεων-μονοπωλίων κοινής ωφέλειας;

Αυτό φαίνεται να δικαιολογεί τη χρήση του όρου στο εκλογικό μανιφέστο του Εργατικού Κόμματος. Αλλά, σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, θα λέγαμε την Ολλανδία σοσιαλιστική χώρα επειδή το σιδηροδρομικό της δίκτυο είναι κρατικό; Είναι η Γαλλία σοσιαλιστική επειδή διαθέτει μια κρατική ενεργειακή εταιρεία; Είναι η Γερμανία σοσιαλιστική επειδή ρυθμίζει τις αμοιβές;

Στην πραγματικότητα, όλες αυτές οι χώρες είναι σοσιαλδημοκρατίες – μια ποικιλία ανεπτυγμένων παγκόσμιων οικονομιών βασισμένες στην αγορά.

Η Βρετανία είναι μια άλλη περίπτωση. Το ίδιο και η Ιαπωνία. Οπως και οι σκανδιναβικές χώρες. Ολες αυτές είναι μεικτές οικονομίες, όπου οι αγορές συνυπάρχουν με κάποιο βαθμό κρατικής ιδιοκτησίας και παρέμβασης. Ακόμη και οι ΗΠΑ, με τα κρατικά χρηματοδοτούμενα προγράμματα επιστημονικής έρευνας και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης New Deal, είναι στην πραγματικότητα μια μεικτή οικονομία.

Οι άνθρωποι δεν έχουν ελεύθερο χρόνο και οι ταμπέλες μπορούν να είναι χρήσιμες συντομογραφίες μόνο όταν όλοι γνωρίζουμε πάνω-κάτω αυτό που εννοούν. Αλλά αυτές οι συγκεκριμένες ταμπέλες -«καπιταλιστές», «σοσιαλιστές»- δεν διευκολύνουν την κατανόηση. Μάλλον την βραχυκυκλώνουν.

Protagon