Η πιο σκοτεινή ώρα…

«Άσχετο» με την επικαιρότητα, το θέμα που θα γράψω σήμερα… Ή μήπως, όχι και το τόσο άσχετο; Θα το κρίνετε εσείς…

  

Είδα προχθές μια μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία των τελευταίων ημερών:

Την «πιο σκοτεινή ώρα» (the Darkest Hour) με τον εκπληκτικό Gary Oldman.

Πρόκειται για μια δραματική αφήγηση των ιστορικών στιγμών στις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το Μάϊο του 1940…Όταν τα ναζιστικά στρατεύματα σαρώνουν την Ευρώπη, η μία δυτική δημοκρατία πέφτει μετά την άλλη μέσα σε λίγες βδομάδες, η Κυβέρνηση του Νέβιλ Τσάμπερλεν στη Βρετανία καταρρέει και Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ένα πρόσωπο ελάχιστα «δημοφιλές»: ο Ουίνστων Τσώρτσιλ…

Την ώρα που η χώρα του αντιμετωπίζει το φάσμα της συντριβής και καλείται να συνθηκολογήσει με τον Χίτλερ! Όταν μέσα στο Κόμμα του, αλλά και σε ολόκληρο το βρετανικό πολιτικό κόσμο, οι περισσότεροι, σπρώχνουν τον Τσώρτσιλ να συνθηκολογήσει, να υποταχθεί…

Κι απέναντι από τα στενά της Μάγχης, 300 χιλιάδες βρετανοί στρατιώτες, που είχαν σταλεί (από την προηγούμενη κυβέρνηση Τσάμπερλεν να βοηθήσουν τους Γάλλους), βρίσκοναι πια περικυκλωμένα από τα προελαύνοντα γερμανικά στρατεύματα, η Γαλλία είναι έτοιμη να συνθηκολογήσει, το βρετανικό ναυτικό είναι αποκλεισμένο από τη γερμανική αεροπορία και η κατάσταση μοιάζει απελπιστική για τη Βρετανία. Η πιο σκοτεινή ώρα – κυριολεκτικά! Για την Ευρώπη και για τον κόσμο… Πριν 77 χρόνια! Και ξαφνικά, από τις πρώτες σκηνές του έργου, αρχίζει να μοιάζει τόσο επίκαιρο σήμερα. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα.

Δεν μπόρεσα να αποφύγω κάποιους «συνειρμούς» με τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα...

Ο Τσώρτσιλ ήταν γενικά «αντιπαθής» στο Κόμμα του τότε. Οι αντίπαλοί του και μεγάλο μέρος του Τύπου, τον κατηγορούν για πολλά, κυρίως για την αποτυχία της Καλλίπολης το 1915 (στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο). Που την είχαν φορτώσει στον ίδιο… Αλλά ο κύριος λόγος που είναι αντιπαθής στις αρχές του 1940, δεν αφορά το μακρινό παρελθόν, αλλά τα πιο «πρόσφατα», τότε…

Το γεγονός ότι το Σεπτέμβιο του 1938 ήταν ο μόνος βρετανός πολιτικός – κι από τους ελάχιστους σε όλο το δυτικό κόσμο – που είχε καταδικάσει τη Συμφωνία των Δυτικών με το Χίτλερ στο Μόναχο.

--Τους είχε προειδοποιήσει πως αυτό δεν θα «κατευνάσει» το Χίτλερ, θα του ανοίξει την όρεξη να κηρύξει Πόλεμο στα δυτικά κράτη.

--Του είχαν απαντήσει ότι είναι «αναχρονιστής» και «πολεμοκάπηλος».

--Τους έλεγε ότι η διπλωματία, μόνη της, δεν μπορεί να αναχαιτίσει ένα επιθετικό δικτάτορα.

--Του είχαν απαντήσει, ότι δεν καταλάβαινε από διπλωματία κι ότι «δεν ήταν ρεαλιστής».

Ο κεντροδεξιός Τσάμπερλεν και ο κεντροαριστερός Νταλαντιέ – αμφότεροι «πραγματιστές», αλλα απολύτως στην… κοσμάρα τους - βιάζονταν «να κάνουν Ειρήνη» με το Χίτλερ. Και όταν υπέγραψαν τη Συμφωνία του Μονάχου πανηγύριζαν!

--«Φέραμε στις αποσκευές μας την Ειρήνη για μια γενιά» – αναφώνησε ο Τσάμπερλεν επιστρέφοντας από το Μόναχο…

--Φέρατε τον Πόλεμο πολύ πιο κοντά κι από πολύ χειρότερες θέσεις για μας, απάντησε ο Τσώρτσιλ στη Βουλή… Τον απομόνωσαν τότε πλήρως, ακόμα και οι δικοί του… Σας θυμίζει κάτι αυτό;

Ένα χρόνο αργότερα, όμως, το Σεπτέμβριο του 1939, ο Τσώρτσιλ επιβεβαιώθηκε πλήρως! Γιατί ο Χίτλερ πράγματι κήρυξε τον Πόλεμο (εισβάλλοντας στην Πολωνία που είχε προηγουμένως διαμελίσει μαζί με το Στάλιν).

Και μερικούς μήνες αργότερα, αρχές Μαϊου του 1940, ο Τσώρτσιλ επιβεβαιώθηκε και σε ένα άλλο σημείο: Τόσο η Γαλλία όσο και η Βρετανία ήταν εντελώς απαράσκευες να αντιμετωπίσουν τα ναζιστικά στρατεύματα. Τα γερμανικά τάνκ σάρωναν παντού και η γερμανική τακτική αεροπορία παρέλυε κάθε διάθεση αντίστασης – στο εδάφος ή στη θάλασσα…

Στις κρίσιμες εκείνες στιγμές η κυβέρνηση Τσάμπερλεν κατέρρευσε. Η πολιτική «κατευνασμού του Χίτλερ» είχε αποτύχει δραματικά. Αλλά το Κόμμα του ήθελε να διαδεχθεί τον Τσάμπερλεν στην Πρωθυπουργία ο Λόρδος Χάλιφαξ - ο άνθρωπος που ήταν ο αρχιτέκτονας του «κατευνασμού» στο Μόναχο… Το ίδιο επιθυμούσε και ο Βασιλιάς Γεωργιος ο VI, που ήταν και στενός φίλος του Χάλιφαξ (όπως και του Τσάμπερλεν).

Αλλά δεν τόλμησαν να βάλουν τον «αρχιτέκτονα» της αποτυχημένης πολιτικής.

Προτίμησαν τον «αντιπαθή» Τσώρτσιλ, να διαχειριστεί την ήττα που του είχαν προετοιμάσει και μόλις τα… «σκατώσει», να τον αλλάξουν… Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;

Ο Τσώρτσιλ το κατάλαβε από την αρχή.

--Με έβαλαν Πρωθυπουργό για να λουστώ τη συντριβή για την οποία τους είχα προειδοποιήσει - και να με διώξουν μετά…

Κι από την πρώτη στιγμή το ίδιο το Κόμμα του τον υποδέχεται πολύ ψυχρά. Όπως και ο Βασιλιάς, άλλωστε. Ο οποίος δεν δίστασε να του πεί κατάμουτρα: --Σας θεωρώ επίφοβο…

Ο Τσώρτσιλ προσπαθεί από την πρώτη στιγμή να αναπτερώσει το πολύ χαμηλό ηθικό των συμπατριωτών του. Και τον αποδοκιμάζουν, γιατί λέει… «δεν έχει επαφή με την πραγματικότητα» - δηλαδή δεν αποδέχεται εκ των προτέρων την ήττα!

Προσπαθεί να συνεννοηθεί με το γάλλο Πρωθυπουργό, τον Πώλ Ρευνώ (που μόλις είχε αντικαταστήσει, κι αυτός, τον Ντελαντιέ), πώς να αντεπιτεθούν για να αναχαιτίσουν τη γερμανική προέλαση, αλλά δεν βρίσκεται καμία ανταπόκριση.

Ο Γάλλος ομόλογός του τον κοιτάει σαν… «εξωγήινο»!

Και ο ίδιος ο Τσώρτσιλ καταλαβαίνει ότι οι Γάλλοι έχουν συνθηκολογήσει ψυχολογικά, πριν ακόμα καταρρεύσουν στρατιωτικά. Στο μεταξύ και στο Λονδίνο, όλοι πια πιέζουν τον Τσώρτσιλ να συνθηκολογήσει κι αυτός! Ο Λόρδος Χάλιφαξ, οι αξιωματούχοι το κόμματός του, ακόμα κι από την Εργατική Αντιπολίτευση ο Κλήμεντ Ατλη. Μόνος πιστός του έχει μείνει ο Αντονυ Ήντεν. Αλλά κι αυτός λιποψυχεί στο τέλος. Ενώ ο Βασιλιάς του εκμυστερεύεται ότι πιέζεται να φυγαδευτεί στον Καναδά… Άλλωστε, στον ορίζοντα εκείνη τη στιγμή δεν φαίνεται να υπάρχει καμία ελπίδα, αφού η ΕΣΣΔ τότε είναι και επίσημα «σύμμαχος» του Χίλτερ, ενώ οι ΗΠΑ τηρούν ακόμα, στάση «αυστηρής ουδετερότητας».

Μάταια προσπαθεί να τους, πως αν συνθηκολογήσει εκείνη τη στιγμή χώρα θα υποδουλωθεί στο Χίλτερ και το Έθνος τους θα αφανιστεί!

Του απαντούν πως αν δεν συνθηκολογήσει πριν οι Γερμανοί καταστρέψουν το Βρετανικό στρατό που έχουν περικυκλώσει στη Δουνκέρκη, θα αναγκαστεί να το κάνει μετά την καταστροφή του – αλλά από πολύ πολύ χειρότερη θέση πια...

Γιατί στη Δουνκέρκη ηταν παγιδευμένος ολόκληρος ο Βρετανικός στρατός!

Όλοι οι γύρω του, έβαζαν τότε στον Τσώρτσιλ το δίλημμα: θα συνθηκολογήσεις για να διασώσεις έστω και αφοπλισμένους τους στρατιώτες μας, ή θα αφήσεις να τους καταστρέψουν κι ύστερα θα υποταχθείς, έτσι κι αλλιώς; «Αριστεροί» συνομιλητές του (που ως πρόσφατα θαύμαζαν τον «εθνικοσοσιαλιστή» Χίλτερ) και «κεντροδεξιοί» συνομιλητές του (που είχαν διαπραγματευθεί με το Χίλτερ την παράδοση της Τσεχοσλοβακίας και την ντροπιαστική «Συμφωνία του Μονάχου»), τον έβαζαν μπροστά στο «δίλημμα», αν θα συνθηκολογήσει με το Χίλτερ, πριν ή μετά τη στρατιωτική καταστροφή. Η «λογική» (της υποταγής) ήταν με το μέρος τους! Ο «ρεαλισμός» (της υποταγής) ήταν απολύτως με το μέρος τους.

--Όλος ο κόσμος υποτάσσεται στο Χίτλερ ή συνεργάζεται μαζί του! Εσύ τι πας ακριβώς να κάνεις, με όλο το στρατό μας εξουδετερωμένο και το ναυτικό μας αποκλεισμένο; Αυτό του έλεγαν τότε…

Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;

Επί πλέον ο Τσώρτσιλ εξακολουθούσε να είναι ελάχιστα συμπαθής στο κόμμα του. Δεν του συγχωρούσαν οι δικοί του, την πολύ σκληρή κριτική που είχε κάνει κατά της Συμφωνίας του Μονάχου το 1938 (αν και παραδέχονταν πως είχε δίκιο τότε!)

Δεν του συγχωρούσαν ακόμα, ότι σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις στο παρελθόν είχε κάνει cross the floor, δηλαδή είχε σπάσει την κομματική πειθαρχία των Συντηρητικών και είχε ψηφίσει τις θέσεις του Κόμματος των Φιλελευθέρων.

Με δύο λόγια: Του είχαν αναθέσει την Πρωθυπουργία για να του φορτώσουν τη βέβαιη ήττα, τον υπονόμευαν σε κάθε του βήμα και τον μέτραγαν με βάση τον… «Κομματικό πατριωτισμό» - κι όχι το εθνικό συμφέρον της χώρας τους, που αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο… Σας θυμίζουν κάτι αυτά;

Τελικά ετοίμαζαν και την ανατροπή του! Είχε στηθεί η «μηχανή» να τον φέρουν προ τετελεσμένων, υποχρεώνοντάς τον να ζητήσει (μέσω του Ιταλού Πρέσβη) τη μεσολάβηση του Μουσολίνι για να συνθηκολογήσει η Βρετανία με τη Ναζιστική Γερμανία. «Εγκέφαλος» όλης αυτής της υπόθεσης ο Λόρδος Χάλιφαξ. Ο οποίος θα αναλάμβανε αμέσως μετά Πρωθυπουργός για να ολοκληρώσει ό,τι ξεκίνησε στο Μόναχο… Εκείνη τη στιγμή τον επισκέπτεται βράδιάτικα ο Βασιλιάς στο σπίτι του και τον ρωτάει τι θα κάνει; Ο Τσώρτσιλ πιάνει αμέσως το «υπονοούμενο», και του γυρίζει την ερώτηση:

--Εσείς τι λέτε ότι πρέπει να κάνω;

Ο Βασιλιάς του λέει ωμά:

--Θα σε στηρίξω!  

Κι εννοεί βεβαίως: θα σε στηρίξω να συνεχίσεις τον Πόλεμο!

--Και δεν με φοβάσε πια; Τον ρωτάει χαμογελώντας ο Τσώρτσιλ.

Και ο Βασιλιάς του απαντάει:

--Ε, σε φοβάμαι λίγο, αλλά θα σε στηρίξω…

Στο δραματικό διάλογο που ακολουθεί, ο Βασιλιάς βλέπει ένα Πρωθυπουργό που είναι έτοιμος για όλα, αλλά γύρω του δεν εμπιστεύεται κανένα…

Και του λέει το συγκλονιστικό:

--Αν είσαι σε δίλημμα απευθύνσου στον απλό κόσμο! Ζήτα από τον κόσμο να σε καθοδηγήσει…

Εκπληκτικό έτσι;

Σήμερα αυτό το θεωρούν κάποιοι… «λαϊκισμό»! Το να αφουγκράζεσαι τον κόσμο τις δύσκολες στιγμές… Αλλά τότε, ο επικεφαλής της ελίτ της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας, τη στιγμή που αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο, λέει στον Πρωθυπουργό του: --Πήγαινε στον απλό κόσμο να αντλήσεις έμπνευση και κουράγιο! Κάπως έτσι λειτουργούν οι χώρες με μεγάλη δημοκρατική παράδοση.

Κι ο Τσώρτσιλ τον ακούει.

Αν και το επεισόδιο που ακολουθεί θεωρείται μάλλον «μυθιστορηματικό», την «κοπανάει» το άλλο πρωί από την φρουρά του, μπαίνει για πρώτη φορά στη ζωή του στο μετρό (το περιβόητο Λονδρέζικο Underground) …ψιλοχάνεται στην αρχή και τελικά, μέσα σε ένα βαγόνι πιάνει κουβέντα με τους απλούς και ανυποψίαστους συνταξιδιώτες του.

Οι οποίοι, μετά το πρώτο σόκ που έπαθαν μόλις τον αναγνώρισαν, τον ακούν προσεκτικά να τους διεκτραγωδεί το πόσο άσχημα είναι τα πράγματα και να τους θέτει το τελικό δίλημμα: Έθνη που χάνουν μετά από σκληρή μάχη έχουν πιθανότητες να σηκωθούν ξανά. Αλλά έθνη που συνθηκολογούν δίχως μάχη, εξαφανιζονται μετά βεβαιότητητας. Εσείς τι λέτε να κάνουμε;

Αυτό είναι το πραγματικό δίλημμα του ρεαλισμού. Που αφορά τα μακροχρόνια συμφέροντα των λαών κι όχι τα βραχυχρόνια συμφέροντα των ελίτ και των μηχανορραφιών τους. Οι συνταξιδιώτες του απαντούν στο δίλημμα:

--Προχώρα! Θα σε στηρίξουμε…

Κι ο Τσώρτσιλ κατεβαίνει στην επόμενη στάση, μπαίνει στο Κοινοβούλιο, παρακάμπτει το «Πολεμικό Συμβούλιο» όπου τον περίμεναν για να τον βάλουν να υπογράψει και να τον «καρατομήσουν» αμέσως μετά, πηγαίνει στην μεγάλη αιθουσα και τους λέει:

--Δεν θα συνθηκολογήσουμε, δεν θα υποταχθούμε, θα πολεμήσουμε στις ακτές, θα πολεμήσουμε στις πόλεις, θα πολεμήσουμε στα βουνά - δεν μπορώ να σας υποσχεθώ τίποτε άλλο πέρα από δάκρυα, ιδρώτα και αίμα. Αλλά στο τέλος θα νικήσουμε!

Και τους… «παίρνει παραμάζωμα»!

Ακόμα και οι αντίπαλοί του, ακόμα και ο ίδιος ο Τσάμπερλεν που μέχρι πριν λίγη ώρα συνομωτούσε εναντίον του, δίνει το σύνθημα στους υπόλοιπους να τον χειροκροτήσουν.Και τον αποθεώνουν όλοι.

Τότε ο Τσώρτσιλ έγινε αληθινός ηγέτης.

Μερικά χρόνια αργότερα έγινε και ο «Πατέρας της Νίκης»! Πρώτα πάλεψε μόνος του ενάντια στην πολιτική της υποταγής. Μετά δικαιώθηκε. Μετά τον έβαλαν μπροστά για να τον φάνε. Μετά τον πίεσαν να υπογράψει αυτός, εκείνο που περισσότερο σιχαινόταν: την υποταγή! Αντιστάθηκε, απευθύνθηκε στον κόσμο, πήρε κουράγιο και προχώρησε.

Κι έτσι νίκησε. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;

Κι αφότου νίκησε οι συμπατριώτες του τον… καταψήφισαν!

Σας θυμίζει κάτι αυτό;

Θανάσης Κ.

Facebook

ΥΓ 1 Παρ’ όλα αυτά ο Τσώρτσιλ επέμεινε και μετά από έξη χρόνια επέστρεψε.

ΥΓ 2 Γιατί αυτό το έργο μου φαίνεται τόσο επίκαιρο σήμερα;

ΥΓ 3 Να πάτε να το δείτε. Και να αποφασίσετε μόνοι σας…