Μαύρη μεν… θολή δε, η μαύρη τρύπα…

Η πρώτη εικόνα μιας μαύρης τρύπας βγήκε στη δημοσιότητα με ολόκληρο τον πλανήτη να πανηγυρίζει τον νέο αυτό θρίαμβο της επιστήμης και της ανθρώπινης προόδου.

Παντού μιλάνε για μια νέα νίκη, όπως εκείνη της πρώτης επίσκεψης στο φεγγάρι… «ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα».

Σωστά όλα αυτά. Μιλάμε για ένα πραγματικά σημαντικό επίτευγμα.

Αξίζουν συγχαρητήρια στα λαμπρά μυαλά των επιστημόνων που κατάφεραν να μας δώσουν αυτή την εικόνα.

Μόλις μισό αιώνα πριν, οι μαύρες τρύπες θεωρούνταν σύμφωνα με τον Ιταλό φυσικό Carlo Rovelli ως «αξιόπιστες προβλέψεις μιας απόκρυφης θεωρίας»…

 

Σήμερα οι μαύρες τρύπες είναι αποδεδειγμένα υπαρκτές. Μπορεί να μην είναι άμεσα παρατηρήσιμες, αλλά γίνονται εύκολα αντιληπτές μέσα από την αλληλεπίδρασή τους με άλλα υλικά αντικείμενα.

Όμως πριν μας καταλάβει ο απόλυτος ενθουσιασμός, ας ξαναδούμε την περίφημη εικόνα.

Είναι πανέμορφη. Είναι έντονη. Αλλά δεν έχει πολλές λεπτομέρειες, έτσι δεν είναι;

Αυτό που βλέπουμε, και που είναι ταιριαστό με αυτά που γνωρίζουμε για τις μαύρες τρύπες, δεν είναι τόσο μια παρουσία όσο μια απουσία. Ένας μαύρος χώρος που ορίζεται από ένα ασύμμετρο περίγραμμα, ένα «δακτύλιο εκπομπής».

Γι’ αυτό λοιπόν ίσως δεν θα πρέπει να γιορτάζουμε, αλλά να είμαστε ταπεινοί, καθώς η εικόνα, σε ένα θεμελιώδες επίπεδο, μας λέει περισσότερα για όλα εκείνα που ακόμη δεν γνωρίζουμε παρά για όσα γνωρίζουμε.

Πολλές σημαντικές εικόνες είναι έτσι. Σκεφτείτε για παράδειγμα έναν πίνακα του Rothko, ένα πορτρέτο του Rembrandt, ή μια φωτογραφία του Robert Frank. Το μεγαλείο τους  μοιάζει να οφείλεται κυρίως στο πόσα άγνωστα στοιχεία αποτυπώνονται στις εικόνες, μαζί με την ένταση, την εξειδίκευση, αλλά και την πολυπλοκότητα αυτών των στοιχείων.

Με βάση τα παραπάνω, και η συγκεκριμένη εικόνα είναι τεράστιας σημασίας.

Γνωρίζουμε ότι οι μαύρες τρύπες δημιουργούνται όταν ένα μεγάλο αστέρι έχει κάψει και καταναλώσει όλο το υδρογόνο του. Αυτό που απομένει,  σύμφωνα με τον Rovelli, «δεν στηρίζεται πια στην θερμότητα της καύσης, και καταρρέει κάτω από το βάρος του, σε τέτοιο βαθμό που καμπυλώνει το χώρο τόσο ώστε να καταντήσει μια πραγματική τρύπα».

Πως μπορείς να απεικονίσεις ένα τέτοιο πράγμα; Αυτή ήταν η μεγάλη πρόκληση μέχρι τώρα.

Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι η εν λόγω εικόνα δεν είναι μια αληθινή φωτογραφία, αλλά ψηφιακές πληροφορίες που ανακτήθηκαν και μετατράπηκαν σε οπτικές με τη βοήθεια διάφορων προγραμμάτων βαθμονόμησης και απεικόνισης.

Η εικόνα μας δείχνει μια μαύρη τρύπα στο κέντρο ενός γιγάντιου γαλαξία, γνωστού ως Μ87. Οι επιστήμονες που την έφτιαξαν εργάστηκαν πάνω στην υπόθεση ότι «αν οι μαύρες τρύπες είναι περικυκλωμένες από  μια διάφανη περιοχή εκπομπής, τότε θα αποκαλύψουν μια μαύρη σκιά η οποία οφείλεται στην καμπύλωση του βαρυτικού φωτός και τη φωτογραφική σύλληψη του ορίζοντα των γεγονότων».

Βαθιά πράγματα… και όπως πολλά άλλα στην αστροφυσική, μας κάνουν να αναρωτιόμαστε τόσο για την ίδια τη φυσική όσο και για τη μεταφυσική.

Ο συγγραφέας Martin Amis, στην προσπάθειά του να εξηγήσει γιατί ο αγνωστικισμός είναι πιο λογικός από τον αθεϊσμό, είχε πει «αφού γνωρίζουμε τόσα λίγα πράγματα για το σύμπαν, είναι ανώριμο να λέμε πως δεν υπάρχει μια ανώτερη ευφυία. Αφού το σύμπαν είναι πολύ πιο έξυπνο από εμάς, και η κοσμολογία σχεδόν οπισθοδρομεί, αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε περισσότερα όσον αφορά στην άγνοιά μας».

Είναι άραγε αλήθεια ότι η κοσμολογία οπισθοδρομεί;

Σήμερα, μας φαίνεται ότι πάει μπροστά. Αλλά ακόμη και μια πρόχειρη ματιά στην αστροφυσική μας δείχνει ότι κάθε βήμα που γίνεται προς τα μπροστά κρύβει και μια ολόκληρη άβυσσο από άγνωστα ακόμη πράγματα.

Πασχίζουμε ως άνθρωποι να αυξήσουμε τις γνώσεις μας, και μια μέρα σαν τη σημερινή, με αυτή την εικόνα της μαύρης τρύπας, μας γεμίζει το κενό της άγνοιάς μας. Εμβαθύνει την κατανόησή μας για το άγνωστο. Και ίσως να είναι περισσότερο κατανοητή ως αυτό που χαρακτηρίζει ο Rovelli ως «μια ματιά στην πραγματικότητα, λίγο πιο θολή από την πραγματικά θολή και βαρετή καθημερινή αντίληψή της…».

Αλλά και πάλι, αν δούμε την εικόνα, είναι όντως πολύ θολή.

Ακόμη και οι σπουδαιότεροι επιστήμονές μας, όλοι εκείνοι που ανακαλύπτουν εξωπραγματικά στοιχεία για τον χρόνο, το σύμπαν, και την σχεδόν απίθανη παράξενη πραγματικότητα του διαστήματος, υπάρχουν όπως πάλι μας λέει ο Rovelli «στην κόψη όσων γνωρίζουμε, και σε επαφή με έναν ωκεανό άγνωστων ακόμη στοιχείων».

Και είναι εδώ ακριβώς που καταλήγει, ότι το μυστήριο και το κάλλος του κόσμου λάμπουν προς τα μπροστά…

Sebastian Smee

Washington Post 

Απόδοση: S.A.