Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν πραγματικά ελευθερία, επειδή η ελευθερία προϋποθέτει ανάληψη ευθύνης και οι περισσότεροι τρέμουν την ανάληψη ευθύνης. Κάπως έτσι τοποθετούσε το ζήτημα της ελευθερίας ο πατέρας της ανθρώπινης ψυχολογίας, ο Σίγκμουντ Φρόυντ.
Με αυτή την παραδοχή δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κάποιος γιατί ο δεξιός ή αριστερός ολοκληρωτισμός βρίσκει οπαδούς μόλις υπάρξει ανάσχεση της οικονομικής ευημερίας. Κάθε φορά δηλαδή που προκύπτει μια οικονομική κρίση.
Γιατί δεν κυριαρχεί ευθύς εξ αρχής ο ολοκληρωτισμός; Είναι απλό, γιατί ούτε αριστερός ούτε ο δεξιός ολοκληρωτισμός μπορούν να εξασφαλίσουν οικονομική και κατά συνέπεια κοινωνική ευημερία. Η ευημερία είναι συνέπεια των κινήτρων που προσφέρει στους ανθρώπους η ελεύθερη αγορά η οποία είναι το βασικό συστατικό της οικονομικής και προσωπικής ελευθερίας.
Είναι ελεύθερη γιατί επιτρέπει σε δυο ή περισσότερους να συναλλάσσονται όποτε, όπου και σε όποια τιμή θέλουν.
Ο λόγος που δεν είμαι πλέον αριστερός είναι απλός και περικλείεται στο νόημα της παρακάτω κινέζικης παροιμίας. «Καλύτερα να μάθεις κάποιον να ψαρεύει παρά του χαρίσεις ένα ψάρι».
Αν θέλεις να καταστρέψεις κάποιον και να τον κάνεις υποχείριό σου, χάρισε του «ψάρια» για να ζήσει και μετά απείλησέ τον πως θα του τα στερήσεις. Ή βάλε τον στο δημόσιο να πληρώνεται χωρίς να κάνει κάτι ώστε να μη μάθει να κάνει τίποτα, να κρύβει τις ενοχές του παρασιτισμού πίσω από ιδεολογήματα της δεκάρας περί δωρεάν υπηρεσιών και αλτρουισμού, και μετά απείλησέ τον πως: δημόσιο τέλος. Ή αλλιώς «Κοινόβιο τέλος. Βγάλε τα πέρα μόνος σου…» που ήταν και η ατάκα της παλιάς κινηματογραφικής ταινίας «Εξόριστος στη Κεντρική Λεωφόρο».
Η αριστερά υπόσχεται τη αναδιανομή των ψαριών των άλλων και ο σοσιαλισμός της, τελειώνει όταν αδειάζουν τα προς διανομή «κοφίνια». Βέβαια αν κάποιος θα μπορούσε να επαναλάβει το θαύμα του πολλαπλασιασμού των άρτων και των ψαριών όπως ο Ιησούς, θα μπορούσε να εγκαταστήσει ένα βιώσιμο σύστημα.
Έστω πως λοιπόν κάποιος ψαρεύει στο λιμάνι με ένα καλάμι και δίπλα υπάρχει κάποιος που πεινάει. Αν του χαρίσει ένα ψάρι την άλλη μέρα θα πεινάει πάλι και θα πρέπει να του χαρίσει κι άλλο.
Αν τον υποχρεώσουν με νόμο να χαρίζει το ένα από τα δυο ή το μισό από το ένα, μετά από λίγο δεν θα ‘χει λόγο να ψαρεύει και θα πεθάνουν και οι δύο από την πείνα.
Αν ο άλλος μάθει να ψαρεύει, θα μπορούν να συνυπάρχουν ισότιμα, αλλά και ανταγωνιστικά, γιατί ο ένας θα επιδιώκει να πιάσει περισσότερα ψάρια από τον άλλο. Στην προσπάθεια αυτή θα επινοήσουν νέες μορφές ψαρέματος που θα αυξήσουν περισσότερο την παραγωγή.
Είναι έγκλημα να χαρίζεις σε κάποιον ένα ψάρι και πολύ μεγαλύτερο να του υπόσχεσαι να του χαρίσει ένα ψάρι που έχει ψαρέψει άλλος με αντάλλαγμα να του υφαρπάξεις την ψήφο.
Το αδιέξοδο του σοσιαλισμού λοιπόν μοιάζει με το πρόβλημα αυτού που ζει με τα ψάρια των άλλων. Σε λίγο οι άλλοι δεν έχουν κίνητρα να ψαρεύουν.
Το ζήσαμε εδώ και δεκαετίες στη Ελλάδα, όταν οι ευκολίες των δανεικών και των επιδοτήσεων διέλυσαν των παραγωγικό ιστό και την οικονομία. Τώρα είναι φυσικό να επικρατούν οι θεωρίες συνομωσίας, πως αυτό μεθοδεύτηκε επίτηδες για να βάλουν στο χέρι τα «ασημικά» μας. Μεθοδεύτηκε επίτηδες, αλλά για τις ψήφους που ελάμβαναν τόσα χρόνια.
Ούτε ο καπιταλισμός είναι τέλειος
Το πρόβλημα του καπιταλισμού βρίσκεται στο νόημα της παρακάτω ιστορίας.
Ήταν μια φορά ένα ψαράς που ήταν καλός στη δουλειά του και έβγαζε παραπάνω ψάρια από όσα χρειαζόταν ο ίδιος. Παρ’ όλα αυτά, ψάρευε από το πρωί μέχρι το βράδυ.
«Γιατί το κάνεις αυτό και δεν πας να ξεκουραστείς μόλις πιάσεις όσα ψάρια χρειάζεσαι για περάσεις τη μέρα;» τον ρώτησε ένα φίλος.
«Ψαρεύω πολλές ώρες, για να πιάσω πολλά ψάρια να τα πουλήσω για να πάρω μια βάρκα...» απάντησε ο ψαράς.
«Και τι θα την κάνεις την βάρκα;»
«Με τη βάρκα θα πιάνω ακόμη περισσότερα ψάρια. Θα τα πουλάω και θα αγοράσω και άλλη βάρκα…»
«Και με τις δυο βάρκες θα δουλεύεις λιγότερο;»
«Όχι θα δουλεύω περισσότερο για να πάρω καΐκι…»
«Και μετά;»
«Μετά θα πάρω και άλλο καΐκι κι άλλο, κι άλλο, μέχρι να κάνω ολόκληρο στόλο από δαύτα. Όταν το πετύχω αυτό την αράξω εδώ που είμαι τώρα και θα ψαρεύω με το καλάμι να βγάζω κανένα ψαράκι…»
Μπορεί να είναι η ματαιοδοξία ή η ανασφάλεια που καθοδηγεί τα σχέδια του ψαρά. Το αποτέλεσμα όμως είναι ίδιο: λόγω των ταπεινών κινήτρων του, εξασφάλισε δουλειά σε ναύτες, μαραγκούς, ιχθυοπώλες, μεταφορείς, εστιάτορες, μηχανικούς, χρωματοπώλες, ράφτες, βαμβακοπαραγωγούς κλπ. Επί της ουσίας ο πλούτος και η ευημερία που δημιούργησε σαν παράπλευρη συνέπεια του μηδενικού αθροίσματος σχεδίου του, είναι πολύ μεγαλύτερος από την αξία του στόλου των ψαράδικων που μπορεί να καταφέρει να αποκτήσει στο τέλος.
Ελευθερία ή ολοκληρωτισμός;
Η διαφορά μεταξύ σοσιαλισμού και καπιταλισμού ανάγεται κυρίως στη διαφορετική οργάνωση της οικονομίας μεταξύ κεντρικού σχεδιασμού και ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Ανάγεται, επίσης, στα διαφορετικά κριτήρια και προτεραιότητες αναδιανομής του παραγόμενου προϊόντος.
Από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του, έλεγε ο Μαρξ στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο. Από τον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες ή την επιθυμία του, στον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητες, διδάσκει η πείρα του προοδευτικού καπιταλισμού.
Από τον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες, σημαίνει πως κάποιος μπορεί εργάζεται ή να επιχειρεί απλά γιατί πρέπει να καλύψει τις ανάγκες βιοπορισμού ή γιατί θέλει να συσσωρεύσει πλούτο ή το ενδιαφέρον των άλλων, ή ισχύ επί άλλων ή απλά να καλύψει την ανασφάλεια που ενδεχομένως του προκαλεί η αδιαφορία του άλλου φύλου.
Στον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητες, σημαίνει πως η αξία της ανταμοιβής καθορίζεται από την αξία της προσφερόμενης εργασίας ή υπηρεσίες και προϊόντος, αν πρόκειται για επιχείρηση. Η αμοιβή με βάση την αξία της εργασίας εκτός από μια υλική και ηθική αξία διαθέτει και ένα κίνητρο, που είναι βασικός μοχλός της προσωπικής και κοινωνικής πνευματικής και υλικής προόδου.
Από τον καθένα σύμφωνα με τις δυνατότητες, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες, σημαίνει πως κάποιος που επιθυμεί να προοδεύσει μέσω της εργασίας δεν έχει τη δυνατότητα γιατί το παραγόμενο προϊόν διανέμεται ανάλογα με τις ανάγκες των άλλων. Κατά πως συμβαίνει στα ανθρώπινα, αυτοί που έχουν αναλάβει να κάνουν το κεντρικό σχεδιασμό και τη διανομή, πάντα τυγχάνει να «έχουν» μεγαλύτερες ανάγκες από τους άλλους. Όπως ακριβώς όποιος έχει στα χέρια το βάζο με το μέλι.
Αυτός που έχει τις δυνατότητες να παράγει, δεν έχει κανένα κίνητρο να εργάζεται. Αυτός είναι ο λόγος που οι σοσιαλιστικές κοινωνίες παράγουν λιγότερα προϊόντα απ’ όσα χρειάζεται ο πληθυσμός για να ζει αξιοπρεπώς.
Ο ολοκληρωτισμός
Ο κεντρικός σχεδιασμός προϋποθέτει μια πυραμιδωτή οργάνωση της κοινωνίας όπου στην κορυφή αποφασίζουν μόνο, και στη βάση υλοποιούν μόνο. Πυραμίδα σημαίνει ιεραρχία και ανυπαρξία δυνατότητας οικονομικής αυτονομίας εκτός πυραμίδας. Με λίγα λόγια, σημαίνει απουσία ελευθερίας.
Η προσωπική και πολιτική ελευθερία είναι νεκρό γράμμα χωρίς οικονομική ελευθερία. Μόνο κάποιος που μπορεί να κερδίζει τα προς τα ζειν εκτός πυραμίδας μπορεί να έχει άποψη και να την εκφράζει για τον τρόπο που κάνουν τη δουλειά τους οι κορυφές στις πυραμίδες της οικονομίας και της εξουσίας.
Η αριστερά που μιλά για πολιτική ελευθερία και ατομικά δικαιώματα σε συνθήκες κεντρικά σχεδιαζόμενης οικονομίας ψεύδεται ή απλά δεν κατανοεί τις συνέπειες μεταξύ του τρόπου οργάνωσης της βάσης και των συνεπειών στο εποικοδόμημα, κατά τη μαρξιστική σολομωνική. Η πολιτική και κοινωνική ελευθερία συνάδει με την οικονομική ελευθερία.
Οι γυναίκες απέκτησαν ρόλο στην οικογένεια και βαρύτητα στις κοινωνικές και πολιτικές αποφάσεις μόνο όταν απέκτησαν οικονομική ανεξαρτησία. Αν αντίθετα ήταν υποχρεωμένες να εξαρτώνται οικονομικά (έστω και εργαζόμενες) από το σύζυγο ή τον πατέρα, δεν θα αποκτούσαν κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα ποτέ.
Σε μια οικονομία χωρίς πολλές ιδιωτικές επιχειρήσεις με συμφέροντα ανταγωνιστικά ή συμπληρωματικά, είναι απίθανο να υπάρξει πολιτική ελευθερία ή ελευθερία του Τύπου ή δημοκρατία. Όταν η οικονομική επιβίωση όλων εξαρτάται από την πυραμίδα του κεντρικού σχεδιασμού, κανείς δεν διακινδυνεύει να πει αυτό που πιστεύει ή να καλλιεργήσει τις προσωπικές πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις κατά το δοκούν.
Αυτός είναι παράγοντας στασιμότητας και κατάρρευσης της κοινωνίας και της οικονομίας. Αυτός είναι ο ιστορικός λόγος που η αριστερά υποχωρεί μετά την κατάρρευση της σοβιετίας έστω και αν, όπως στην Κίνα, παραμένει στην εξουσία.
Εκτός από την «παλαβή» αριστερά ούτε η σοσιαλδημοκρατία έχει καταφέρει να δώσει βιώσιμη απάντηση σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Οι σκανδιναβικές χώρες που αποτελούσαν την επιτομή του μοντέλου έχουν αλλάξει προ πολλού προκειμένου να ανταποκριθούν στις νέες συνθήκες.
Κώστας Στούπας
Από το capital.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου