Η Gazprom έχει τα χάλια της!

Καμία άλλη μεγάλη επιχείρηση στον κόσμο δεν έχει υποστεί τόση κακοδιαχείριση, τόσο καιρό, όσο η κρατική Gazprom OAO (GAZP) της Ρωσίας.

Τα τελευταία δέκα χρόνια, η διοίκησή της έκανε κάθε λάθος που θα μπορούσε να κάνει.

Ακόμη κι έτσι όμως, ο Vladimir Putin αρνείται να παραδεχτεί το πρόβλημα, και συνεχίζει να στηρίζει τον Alexei Miller, διευθύνοντα σύμβουλο της εταιρίας από το 2001.

Το πρόβλημα της Gazprom είναι σοβαρό, όχι μόνο επειδή πρόκειται για τη μεγαλύτερη σε αγοραστική αξία ρωσική επιχείρηση, αλλά επειδή ο Putin είναι το πραγματικό της αφεντικό.

Όπου οδηγείται η Gazprom, εκεί οδηγείται και η Ρωσία,  και η ρωσική κυβέρνηση.

Τον Μάιο του 2008, η Gazprom άξιζε περίπου$369 δισεκατομμύρια!

Ο  Miller κοκορεύονταν ότι θα είναι η πρώτη εταιρία σε όλο τον κόσμο που θα φτάσει το $1 τρις σε αξία.

Σήμερα όμως η αξία της στην αγορά είναι περίπου $83 δις, και όλο πέφτει.

Αν και το 2011 και το 2012 είχε τα περισσότερα κέρδη από οποιαδήποτε άλλη εταιρία στον πλανήτη ($44 και $38 δις αντίστοιχα), σήμερα παραπαίει.

Η διοίκησή της χαρακτηρίζεται από αδράνεια, αδυναμία προσαρμογής, διαφθορά, και αλαζονεία.

Τα διευθύνοντα στελέχη της έχουν συνηθίσει στο σοβιετικού τύπου μονοπώλιο έναντι των καταναλωτών, αρνούμενα να παραδεχτούν ότι σήμερα κυριαρχεί η αγορά.

Κατά καιρούς, η επιχείρηση τιμολογεί όπως θέλει κάποια κράτη για διάφορους αδιαφανείς λόγους. Για παράδειγμα, η Λιθουανία πληρώνει το αέριο 15% πιο ακριβά απ ότι η γειτονική της Λετονία.

Όταν η Gazprom θεωρεί ότι κάποιος πελάτης της δεν φέρεται όπως αυτή θα ήθελε, τότε του κόβει την παροχή αερίου, όπως έκανε στην Ουκρανία, και σε μέρος της Ανατ. Ευρώπης την περίοδο 2006-2009.

Το αποτέλεσμα ήταν οι δυσαρεστημένοι αυτοί πελάτες να προσπαθούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από την Gazprom, μειώνοντας την κατανάλωση αερίου, και ψάχνοντας για εναλλακτικές μεθόδους.

Το επιχειρηματικό μοντέλο της εταιρίας είναι απαρχαιωμένο και απλό: Παράγει συμβατικό αέριο από τα απέραντα πεδία κοιτασμάτων της δυτικής Σιβηρίας, και το στέλνει μέσω αγωγών στην Ευρώπη.

Την τελευταία δεκαετία όμως έχασε τρεις «επαναστάσεις» στην συγκεκριμένη βιομηχανία: Την θηριώδη επέκταση του αερίου σχιστόλιθου στις ΗΠΑ, τη παγκόσμια άνθηση υγροποιημένου αερίου (LNG), και την αλματώδη αύξηση της κινεζικής ζήτησης.

Τον περασμένο Απρίλιο ο Putin απέρριψε το αέριο από σχιστόλιθο, επιμένοντας πως είναι πιο ακριβό, και όχι βιώσιμο περιβαλλοντικά.

Ο Miller πάλι το χαρακτήρισε ως «φούσκα που θα σκάσει».

Παρόλα αυτά, το LNG που σχεδιάστηκε για την αγορά της Αμερικής, σήμερα πλημμυρίζει την Ευρώπη, ρίχνοντας τις τιμές της Gazprom, που είναι συνδεδεμένες με το πετρέλαιο.

Παράλληλα, η διοίκηση της επιχείρησης ουδέποτε αντελήφθη τη σημασία της ΕΕ.

Πριν από κάποιους μήνες, η Κομισιόν κατηγόρησε την Gazprom ότι διαιρεί την αγορά της Ευρώπης, εμποδίζοντας την ελεύθερη ροή αερίου στις χώρες μέλη της ΕΕ, αποτρέποντας την διαφοροποίηση της προμήθειας αερίου, και επιβάλλοντας άδικες τιμές στους πελάτες της, συνδέοντας την τιμή του αερίου με αυτήν του πετρελαίου.

Η ετυμηγορία για τη συγκεκριμένη υπόθεση θα αργήσει, αλλά μάλλον στο τέλος θα της επιβληθούν πρόστιμα ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων, για αυτές τις χρόνιες στρεβλές πρακτικές.

Έτσι, όλο το επιχειρηματικό μοντέλο της εταιρίας κινδυνεύει.

Οι βασικοί της πελάτες, που είναι οι μεγάλες ευρωπαϊκές εταιρίες διανομής αερίου, έχουν ήδη χάσει κάποιες δικαστικές μάχες εναντίον της Κομισιόν.

Οι τιμές που συνδέονται με το πετρέλαιο θα κριθούν ως μη ανταγωνιστικές.

Πέρσι, η Gazprom αναγκάστηκε να πληρώσει ως αναδρομική έκπτωση περίπου $4.3 δις στη γερμανική EON AG , στην ιταλική Eni SpA , στην πολωνική Polskie Gornictwo Naftowe i Gazownictwo SA, και στην τσέχικη RWE Transgas.

Ο Putin απέδειξε ότι δεν καταλαβαίνει τι γίνεται, όταν κατηγόρησε την ΕΕ πως επιχορηγεί τις οικονομίες της Ανατ. Ευρώπης. «Κάποιος θέλει να ρίξει αυτό το βάρος σε εμάς…», είπε.

Η ΕΕ έχει υιοθετήσει την απαγόρευση για τις εταιρίες να διανέμουν αέριο, και παράλληλα να έχουν τους δικούς τους αγωγούς.

Το Κρεμλίνο αποκαλεί αυτή την τακτική (που είναι συνήθης αντιμονοπωλιακή μέθοδος) ως «κατάσχεση», αλλά δυστυχώς για αυτόν, μέσα στην ΕΕ η Gazprom θα πρέπει να συμμορφώνεται με την νομοθεσία της.

Πάντως η εταιρία χάνει συνεχώς μερίδιο στην ευρωπαϊκή αγορά.

Το μερίδιό της στις εισαγωγές αερίου στα 27 κράτη μέλη έπεσε από το 47% το 2003, στο 34% το 2011.

Οι δυο βασικοί κερδισμένοι είναι η νορβηγική Statoil ASA, και το Κατάρ, που προσάρμοσαν τις τιμές τους στις συνθήκες της αγοράς, και πουλάνε όλο και πιο φτηνά.

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και μέσα στη Ρωσία, όπου το μερίδιο της Gazprom στην αγορά έπεσε από το 85% στο 65% το 2012. Εδώ, κερδισμένοι είναι η ιδιωτική NovaTek OAO, και η κρατική Rosneft OAO, που έχουν καλές σχέσεις με το Κρεμλίνο.

Οι πωλήσεις της Gazprom πέφτουν και στις υπόλοιπες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ (κατά 19% μέσα στο 2012).

Η Ουκρανία που ήταν ο καλύτερος της πελάτης, μείωσε στο ελάχιστο τις δοσοληψίες μαζί της.

Έτσι, η εταιρία διαθέτει πολύ περισσότερο αέριο από αυτό που μπορεί να πουλήσει.

Η ρωσική παραγωγή αερίου ήταν και είναι σταθερή εδώ και 20 χρόνια, αλλά αυτή της Gazprom συνεχώς μειώνεται.

Το 2011 πουλούσε 519 κυβικά μέτρα, ενώ το 2012 έπεσε στα 482 κ.μ.

Τους πρώτους μήνες του 2013 η παραγωγή της έπεσε κατά 4.3%, ενώ αυτή της NovaTek αυξήθηκε κατά 4.6%.

Τώρα, η δεύτερη προσπαθεί να σπάσει το μονοπώλιο της Gazprom στις εξαγωγές και να αρχίσει η ίδια να εξάγει LNG.

Μέχρι το 2009, η Gazprom εκμεταλλεύονταν το άφθονο αέριο του Τουρκμενιστάν, αλλά όταν εξερράγη ο αγωγός τότε διέκοψε κάθε ροή αερίου από εκεί, εξαιτίας ενός πλεονάσματος που δημιουργήθηκε από τη παγκόσμια οικονομική κρίση.

Το Τουρκμενιστάν τότε στράφηκε προς την Κίνα, την οποία μπορεί να προμηθεύει με αέριο, ενώ η Gazprom έχασε έτσι και το φτηνό αέριο της χώρας αυτής, αλλά και την πρόσβαση στην αγορά της Κίνας.

Όλα αυτά δείχνουν μια διοικητική ανικανότητα.

Αυτό όμως που ενοχλεί περισσότερο τους μετόχους είναι η τεράστια σπατάλη, και η απίθανη διαφθορά.

Οι οικονομικοί αναλυτές της κρατικής Sberbank εκτιμούν ότι η Gazprom χρειάζεται $11 δις τον χρόνο για την παραγωγή αερίου, αλλά οι κεφαλαιακές επεκτάσεις της το 2011 εκτοξεύτηκαν στα $53 δις από τα $27 δις που είχαν αρχικά υπολογιστεί.

Οι αναλυτές τώρα μιλάνε για «καταστροφή της αξίας», που σημαίνει σπατάλη, και διαφθορά ύψους $30-$40 δις τον χρόνο.

Μάλιστα εκτιμούν πως τα 2/3 αυτού του ποσού είναι καθαρή διαφθορά, ενώ τα υπόλοιπα απλή σπατάλη και υπερεπενδύσεις.

Η διαφθορά σε τέτοιο βαθμό, μάλλον εξηγεί και την τεράστια κακοδιαχείριση.

Αντί όμως να μειώσει τις επενδύσεις κεφαλαίων, ο Ρώσος πρόεδρος ξεκινά ακόμη πιο ακριβά πρότζεκτ.

Τον περασμένο Οκτώβριο αποφάσισε πως η Gazprom θα πρέπει να αναπτύξει το τεράστιο και παρθένο πεδίο Chayadinsk στην  Yakutia της Ανατ. Σιβηρίας, κατασκευάζοντας αγωγό προς το Vladivostok, καθώς και μια μονάδα παραγωγής LNG για εξαγωγές στη Κίνα.

Το όλο έργο υποτίθεται πως θα ολοκληρωθεί το 2017, με συνολικό κόστος τα $40 δις, αλλά οι αναλυτές της Sberbank το υπολογίζουν στα $65 δις. Θα είναι δηλαδή πολύ ακριβό για να αποβεί κερδοφόρο, και η Ρωσία δεν έχει καμιά συμφωνία με την Κίνα. Πρόκειται λοιπόν για μια χίμαιρα.

Το Δεκέμβριο που μας πέρασε, η Gazprom προχώρησε τον αγωγό  South Stream μέσα από τη Μαύρη Θάλασσα προς τα Βαλκάνια. Θα κόστιζε $21 δις, αλλά λίγο μετά ανακοινώθηκε πως θα κοστίσει $39 δις.

Το Απρίλιο, οι Putin και  Miller αποφάσισαν να φτιάξουν έναν δεύτερο αγωγό από το πεδίο Yamal της βορειοδυτικής Σιβηρίας προς την Ευρώπη.

Παράλληλα, υπάρχουν σχέδια για δυο ακόμη περιττούς αγωγούς (Nord Stream), μέσω της Βαλτικής με κόστος περίπου τα $20 δις. Ο μόνος σκοπός αυτών των αγωγών είναι να αντικαταστήσουν τον υπάρχοντα αγωγό μέσω της Ουκρανίας, που ο Putin θέλει να εγκαταλείψει. Καμιά προστιθέμενη αξία δηλαδή.

Συνολικά, η Gazprom σχεδιάζει επενδύσεις $40-45 δις τον χρόνο για τα επόμενα πέντε χρόνια,

Αυτό όμως δεν είναι καθόλου βιώσιμο, ούτε καν βραχυπρόθεσμα. Πόσο μάλλον σε μια αγορά που υφίσταται πιέσεις από το αέριο σχιστόλιθου και το υγροποιημένο αέριο LNG.

Υπάρχουν κάποιοι Ρώσοι μεταρρυθμιστές, που από το 1997 ζητούν την διάσπαση της Gazprom σε μια εταιρία αγωγών, και σε αρκετές μονάδες παραγωγής αερίου. Πρόσφατα, αυτό ξανακούγεται έντονα, κυρίως επειδή οι NovaTek και  Rosneft θέλουν να επεκταθούν εις βάρος της Gazprom.

Όπου λοιπόν πηγαίνει η Gazprom, εκεί πηγαίνει και το ρωσικό χρηματιστήριο.

Οι επενδυτές δεν αγοράζουν μετοχές της για να είναι ιδιοκτήτες, αλλά για να βγάλουν κέρδη.

Το χειρότερο είναι ότι και ο νέος ρωσικός κολοσσός στην ενέργεια, η Rosneft, άρχισε ήδη να μιμείται τα ελαττώματα της Gazprom, αδιαφορώντας για τους μετόχους, και δυσχεραίνοντας το χρηματιστήριο.

Για τον Putin, η μεγαλύτερη ανησυχία θα πρέπει να είναι η αρνητική επίπτωση στα δημόσια έσοδα, αφού η Gazprom συνεισφέρει κατά 7-11% στα κρατικά έσοδα, και ο πετρελαϊκός τομέας κατά 40%!

Αυτά όμως τα ποσοστά μάλλον θα πέσουν τα επόμενα χρόνια. Κι αυτό ίσως αναγκάσει το Κρεμλίνο να αναθεωρήσει επιτέλους τις οικονομικές του πολιτικές.

Το μόνο καλό από όλη αυτή τη κρίση της Gazprom είναι ότι εξαιτίας της ασύμφορης πλέον διαφθοράς της, η εταιρία προκαλεί τον θάνατό της.

Άρα, δεν θα μπορεί στο μέλλον να κυριαρχεί στη ρωσική πολιτική σκηνή, και η χώρα θα πάψει να είναι αποκλειστικά μια χώρα πετρελαίου.

Και αυτό θα πρέπει να προκαλεί μεγάλη ανακούφιση σε όλους τους πραγματικούς φίλους της Ρωσίας.

Anders Aslund, (Ρeterson Institute for International Economics.) 

Bloomberg

Απόδοση: S.A.