Τι θα μας συμβούλευε ο Θουκιδίδης;

Κατά την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Karl Schmitt έγινε, εκούσια ή ακούσια, ο θεωρητικός που νομιμοποίησε τις μεθόδους πολιτικού αγώνα του ναζιστικού κόμματος.

Με την πτώση του καθεστώτος το 1945, ο Schmitt, δικαίως ή αδίκως, έχασε την έδρα του στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, ως υποτίθεται συνεργάτης των Ναζί, αλλά αυτό δεν μείωσε στο ελάχιστο τη σπουδαία συνδρομή του στην Πολιτική Θεωρία η οποία αναγνωρίστηκε αργότερα από όλους.

Η έκδοση του εξαιρετικού έργου του, “The Concept of the Political” από τον εκδοτικό οίκο του Πανεπιστημίου του Σικάγο προλογίζεται από τον κορυφαίο σύγχρονο φιλόσοφο της Ισχύος, Leo Strauss.

Ποιο είναι το “concept of the political” κατά Schmitt;

Είναι η λογική του πολιτικού εχθρού.

Για τον πολιτικό, ο «άλλος» είναι ή εχθρός ή φίλος.

Δεν υπάρχουν ενδιάμεσες καταστάσεις ούτε χρονικές συγκυρίες. Αυτός που είναι εχθρός σήμερα, θα είναι εχθρός και αύριο.

Σε μία τέτοια χομπσιανή κατάσταση όπου όλα είναι «πόλεμος όλων εναντίον όλων» και «ο ένας για τον άλλο λύκος», το μοναδικό νόμισμα στη «πολιτική αγορά» είναι η ισχύς. Στόχος του πολιτικού είναι η συλλογή ισχύος.

Και αυτός είναι απόλυτος στόχος. Όχι σχετικός.

Για τον Schmitt δεν αρκεί να έχεις περισσότερη ισχύ σε σχέση με τον εχθρό σου. Πρέπει να έχεις απόθεμα ισχύος ανεξαρτήτως του πόσο δυνατός είναι ο αντίπαλος.

Αν έχεις πολύ ισχύ, είναι σαν να έχεις πολλά λεφτά.

Δεν αρκεί να έχεις μόνο την ικανότητα επιβίωσης, απαιτείται να «δείχνεις δύναμη» για να αποθαρρύνεις συνεχώς τον αντίπαλο από το να σε «κοντράρει», αλλά και να μεγιστοποιείς τη «γοητεία» σου στους φίλους σου.

Αυτή η προβολή δύναμης στο ακροατήριο των φίλων και των εχθρών σου ονομάζεται «θέατρο ισχύος» (show of power).

Όταν πάλι πρέπει να χρησιμοποιήσεις την ισχύ που έχεις προκειμένου να επιβιώσεις, πρέπει να το κάνεις μέσω μίας στρατηγικής εκβιασμού.

Ο εκβιασμός είναι τέχνη.

Είναι η τέχνη του να συνδυάζεις την επιβολή (coercion) με την αποτροπή (deterrence). Επιβολή είναι να λες: «Θα κάνεις αυτό που θέλω, γιατί αλλιώς…». Αποτροπή είναι το αντίθετο: «Δεν θα κάνεις αυτό που θες, γιατί αν το κάνεις…».

Το αν θα «πιάσει» ο εκβιασμός ή όχι εξαρτάται από δύο πράγματα: την ικανότητα του εκβιαστή να «τεστάρει» τις δυνάμεις του συχνά (ability to test), και να έχει μεγάλο διαθέσιμο απόθεμα ισχύος (ability to spend).

Για έναν Ναζί συνεπώς υπάρχουν δύο διαρκείς ανάγκες: Πρώτον, να έχει ευκαιρίες να τεστάρει τις δυνατότητές του και να παρουσιάζει θέατρα ισχύος και, δεύτερον, να έχει μία συνεχή ροή ισχύος.

Ειδικά ως προς την πρόσβαση σε ροή ισχύος αυτό είναι κρίσιμο για τον Ναζί διότι οι πρακτικές του είναι εκ φύσεως «σπάταλες».

Ξοδεύει πολύ ισχύ σε κάθε ενέργειά του. Αν κόψεις στον Ναζί την πρόσβαση σε ευκαιρίες να προβάλλει τον εαυτό του και την πρόσβαση σε πόρους, τότε πεθαίνει όπως το «ψάρι έξω από το νερό», όπως θα έλεγε και ο Μάο. 

Σε μία κοινωνία, αν υπάρχει κοινωνία βέβαια, οι στρατηγικές λογικές πολιτικού ανταγωνισμού του Schmitt, αντιμετωπίζονται σε επίπεδο διακυβέρνησης.

Όταν η διακυβέρνηση είναι απολυταρχική, αυτή η μορφή πολιτικού ανταγωνισμού αντιμετωπίζεται με συγκεκριμένα εργαλεία εξαναγκασμού που βασίζονται σε αυτές τις ίδιες πρακτικές.

Επιβολή, αποτροπή, εκβιασμός, τιμωρία, θέατρα ισχύος. Τι γίνεται όμως όταν το πολίτευμα είναι δημοκρατικό;

Τα διαθέσιμα εργαλεία είναι διαφορετικά.

Δικαστική εξουσία, κοινοβουλευτισμός, ΜΜΕ, συλλογική δράση κομμάτων και πολιτών. Μέχρι εκεί.

Ο Χίτλερ της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης δικάστηκε, φυλακίστηκε, από τη φυλακή χρησιμοποίησε την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και εξέδωσε το “Mein Kampf”, και όταν αποφυλακίστηκε τον υποδέχτηκε μία λαοθάλασσα οπαδών να τον αποθεώσει.

Η φυλάκισή του θεωρήθηκε ως η απελπισμένη προσπάθεια μίας παραπαίουσας πολιτικής ελίτ να ανακόψει τη δυναμική ενός αυθεντικού λαϊκού κινήματος. 

Ο Karl Schmitt το γνώριζε αυτό.

Κατανοούσε τις δομικές αδυναμίες της Δημοκρατίας.

Ο Δημοκράτης πολιτικός «τρέφεται» με επιρροή, όχι με ισχύ. Η ισχύς για τον Δημοκράτη πολιτικό είναι εργαλείο στον πολιτικό ανταγωνισμό το οποίο το «ανταλλάσσει», δεν το συσσωρεύει. Η ισχύς είναι σχετικός στόχος, όχι απόλυτος.

Ο Δημοκράτης θέλει να έχει περισσότερη δύναμη από τον αντίπαλό του για να επηρεάσει, όχι να έχει άφθονη δύναμη για την επίτευξη ακτιβιστικής επιβολής. Το δημοκρατικό σύστημα λειτουργεί καλά όσο όλοι έχουν την ίδια αντίληψη περί πολιτικού ανταγωνισμού. Αν κάποιος έχει διαφορετική αντίληψη στρεβλώνει την πολιτική αγορά. Αν η πολιτική αγορά δεν τον περιορίσει και απορρίψει, τότε σταδιακά επωφελείται από τη στρέβλωση που προκάλεσε και εγκαθιστά πολιτικά ολιγοπώλια (π.χ. ολιγοπώλιο στην «πολιτική αλλαγή», στην «ελπίδα», στο «όραμα», και κυρίως στην «επίλυση» άμεσων προβλημάτων), που σταδιακά μετατρέπονται σε πολιτικά μονοπώλια.

Αυτά τα πολιτικά μονοπώλια και ολιγοπώλια αποτελούν πρόβλημα για τη δημοκρατική διακυβέρνηση που πρέπει να επέμβει.

Στο Τρίτο Βιβλίο των Ιστοριών του, ο Θουκυδίδης, ο μεγάλος αυτός θεωρητικός της διακυβέρνησης, εντοπίζει τρεις εχθρούς για μία Δημοκρατική εξουσία: τον οίκτο, τη γοητεία των ωραίων λόγων, και την επιείκεια.

«Οίκτο», συμβουλεύει ο Θουκυδίδης, «πρέπει να δείχνουμε μόνο σε όσους έχουν την ίδια αντίληψη με εμάς, όχι σε εκείνους που δεν θα δείξουν ποτέ έλεος για εμάς επειδή, από την ανάγκη των πραγμάτων, θα είναι πάντα εχθροί μας. Όσο για τους ρήτορες και τα ωραία λόγια τους, καλό θα ήταν να συγκρατούν την ευφράδειά τους για λιγότερο κρίσιμες περιστάσεις. […]

Και όσο για την επιείκεια, πρέπει να τη δείχνουμε μόνο σε όσους θα είναι στο μέλλον φίλοι μας και όχι σε εκείνους που δεν θα αλλάξουν ποτέ στάση απέναντί μας» (Θουκ. Ιστορίαι, Γ’ 40).

Θα θέλαμε να επιστήσουμε την προσοχή στη δεύτερη συμβουλή του Θουκυδίδη και να απευθυνθούμε σε όλους αυτούς που… ρητορεύουν με ευφράδεια (πολιτικούς και διανοούμενους), περί της προσοχής που υποτίθεται πρέπει να δείξει η Δημοκρατία μας να μη μοιάσει στη Χρυσή Αυγή, και τις μίζερες επιφυλάξεις τους περί της δίωξής της στο «όριο της νομιμότητας».

Κύριοι, φυλάξτε τη ρητορική σας ευφράδεια για λιγότερο κρίσιμα ζητήματα.

Αλλά να πούμε και κάτι για τους υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής.

Κύριοι Χρυσαυγίτες, ο θεωρητικός του αγώνα σας, ο Karl Schmitt, έγραψε και κάτι που σας διαφεύγει: «Στην πολιτική μάχη πρέπει κάποιος να διαλέγει με προσοχή τους φίλους του.

Αλλά με μεγαλύτερη προσοχή πρέπει να διαλέγει τους εχθρούς του».

Εσείς, διαλέξατε τους λάθος εχθρούς, με διώξεις αθώων πολιτών που ξεπερνούν το «όριο της νομιμότητας».

Και η Δημοκρατία θα προστατέψει τους πολίτες της με «περισσότερη νομιμότητα» από όση λέτε πως μπορείτε να σηκώσετε.

Δημήτρης Ψαρράκης 

Protagon