Φαναριώτες, προδότες, και δωσίλογοι…

Ελίτ υπήρχαν πάντα.

Και στα καθεστώτα που ευαγγελίζονταν αταξική κοινωνία, οι εκλεκτοί και οι νομενκλατούρες ήταν πιο ίσοι από τους άλλους.

Μια παλαιότερη «ημετέρα» ελίτ με εκπληκτικό δείκτη προσαρμοστικότητας ήταν οι Φαναριώτες.

Εμβληματική φιγούρα, και ο πρώτος στον οποίο αποδόθηκε ο όρος «Φαναριώτης» ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος.

Σπούδασε φιλολογία, θεολογία, είχε μεράκι και με την ιατρική.

Η διδακτορική του διατριβή ήταν για την κυκλοφορία του αίματος και το αίμα στην εποχή του, επί παντοδυναμίας Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έρρεε άφθονο.

Την ώρα που η Βιέννη γλίτωνε στο παρά πέντε από τον Σουλτάνο, ο Μαυροκορδάτος γινόταν ο μεγάλος διερμηνέας της Πύλης.

Αναγνωρίστηκε απ’ όλους ως μετρ της ευρωπαϊκής διπλωματίας.

Κάποτε έπεσε σε δυσμένεια αλλά κατάφερε με «μπαξίσι» να αποκατασταθεί πλήρως στα όμματα Ρωμιών και Οθωμανών.

Οπως εξηγεί ο καθηγητής Κώστας Κωστής στο εξαιρετικό πόνημα «Τα κακομαθημένα παιδιά της Ιστορίας» - Η διαμόρφωση του νεοελληνικού κράτους 18ος-21ος αιώνας, κοινό χαρακτηριστικό των Φαναριωτών ήταν μάλλον η ενσωμάτωση στα δίκτυα του Πατριαρχείου κάτι που τους διευκόλυνε ν’αποκτήσουν τη διοικητική εμπειρία αλλά και τις απαραίτητες για τη πολιτική τους ανέλιξη επαφές με την οθωμανική διοίκηση.

Επιπλέον, τα επαγγέλματά τους (έμποροι, γιατροί κ.λπ.) τους επέτρεπαν να ζεσταίνονται στα «τζάκια» των αξιωματούχων Οθωμανών, κερδίζοντας χρήμα. Και παράπλευρη εξουσία.

Σε ελεύθερη νεοελληνική μετάφραση θα λέγαμε ότι οι Φαναριώτες ήταν μια ελισσόμενη ελίτ διαπλεκόμενων με τους κινδύνους που διαχρονικά εμπεριέχει η ιδιότητα: η άνοδος και η πτώση τους ήταν άμεσα συνυφασμένη με την πορεία των εκάστοτε προστατών τους.

Οι Φαναριώτες επωφελούνται ιδιοφυώς από τις αλλαγές της αυτοκρατορίας, και η κατοπινή ισχυρή τους παρουσία στις παραδουνάβιες ηγεμονίες τους φέρνει πιο κοντά στις μεγάλες δυνάμεις και σε αθέατες ζυμώσεις.

Το φαναριώτικο στοιχείο χρωματίζει έντονα τον προεπαναστατικό καμβά.
Ρωτώντας και μαθαίνοντας, έμεινα με την εικόνα ότι και οι Φαναριώτες αποτελούν για εμάς τους σύγχρονους άλλο ένα ζήτημα των άκρων.

Διπλά προσκυνημένοι, ελεεινοί τακτικιστές και συνωμότες είναι μια άποψη.

Η άλλη τους θέλει χρήσιμους πραγματιστές, διορατικούς, και ευεργέτες.

Τον ζυγό τον αποτινάξαμε.

Το φορτίο της διχαστικής τυφλής ορμητικότητας όχι.

Σε μια χώρα με ερείπια εν καιρώ ειρήνης.

Αλλους τους λένε δωσίλογους και υπηρέτες ξένων αφεντάδων.

Κι άλλους άσχετους και ψεύτες.

Ενα γαϊτανάκι αηδιαστικών παλιλλογιών.

Οσοι αρνούνται να λάβουν μέρος σε αυτόν τον ιδιότυπο εμφύλιο έχουν χίλιους και έναν λόγους να ανησυχούν.

Πολλά είναι τα προβλήματα που η Ελλάδα βιώνει διαβάζουμε στα «κακομαθημένα της Ιστορίας».

Συνοψίζονται ωστόσο στην αδυναμία ή στην έλλειψη θέλησης των πολιτικών ελίτ αλλά και των πολιτών της να επωμισθούν το κόστος της επιλογής τους. Προχωράμε ως κράτος δυτικοευρωπαϊκού τύπου ή συνεχίζουμε ως «προβληματική δημοκρατία των φίλων»;

Κώστας Λεονταρίδης

Καθημερινή