Κάποιες αλήθειες για την άλωση της Κωνσταντινούπολης…

Ως γνωστόν, τόσο εγώ όσο και ο Ορθογράφος γενικότερα, όλα τα σφάζουμε και όλα τα μαχαιρώνουμε, και δεν αφήνουμε να πέσει τίποτα κάτω.

Σε κανέναν τομέα…

Έχουμε δηλαδή άποψη επί παντός επιστητού, διότι «τέτοιοι είμεθα… τι να κάνομεν»;

Έτσι λοιπόν σήμερα καταπιάνομαι με ένα ζήτημα ιστορίας, εξαιτίας του ότι βρέθηκα προχθές το βράδυ σε μια παρέα, κατά τα άλλα διαβασμένων ατόμων, όπου μετά λύπης μου διαπίστωσα, μεταξύ άλλων, το γεγονός ότι τελικά πολλοί Έλληνες δεν γνωρίζουμε την πραγματικότητα όσον αφορά στο τεράστιας σημασίας (για το γένος μας) γεγονός της άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1453.

Ακόμη και εγώ, που τελείωσα το περίφημο πάλαι ποτέ κλασικό λύκειο, με ιδιαίτερη έμφαση στα αρχαία και στην ιστορία, χρειάστηκε να ανατρέξω σε εξωσχολικά βιβλία για να πω πως γνωρίζω μερικά ουσιώδη πράγματα για το Βυζάντιο και το τέλος του, πέρα από τις ημερομηνίες που στο σχολείο διδάσκονται μετά μανίας.

Για παράδειγμα, υπάρχει μια γενική αίσθηση στους συμπατριώτες μας ότι η περίοδος του Βυζαντίου ήταν μια «σκοτεινή» θεοκρατική εποχή, όπου τα πάντα επισκιάζονταν από τις εκκλησιαστικές  και θρησκευτικές λειτουργίες, και όπου όλα όσα χαρακτηρίζουν την καθημερινότητα ενός λαού ήταν δευτερεύοντα σε σχέση με το θρησκευτικό κομμάτι.

Ότι δηλαδή οι άνθρωποι όλη μέρα έψαλλαν και προσεύχονταν, πηγαίνοντας από εκκλησία σε εκκλησία, και από μονή σε μονή.

Κάτι, που ασφαλώς δεν ίσχυε, αφού η Ρωμανία, όπως αποκαλούσαν οι ίδιοι οι Βυζαντινοί την αυτοκρατορία τους, ήταν μια ακόμη κανονική κοινωνία με όλα τα συμπαρομαρτούντα που χαρακτηρίζουν όλους τους λαούς, και όλες τις εποχές.

Εν ολίγοις τα είχε όλα, καλά και κακά, ήταν ζωντανή, και σε καμία περίπτωση δεν κυριαρχούσε το θρησκευτικό και μόνο στοιχείο.

Παρεμπιπτόντως η καθιέρωση του όρου Βυζάντιο για την τότε «ελληνική» Ρώμη είναι μεταγενέστερη κατά αρκετούς αιώνες της άλωσης, και οφείλεται στους πρώτους μελετητές της ιστορίας του. Οι ίδιοι οι «Βυζαντινοί» αυτοπροσδιορίζονταν ως Χριστιανοί και ως Ρωμαίοι, και θεωρούσαν εαυτούς γνήσιους συνεχιστές της αρχαίας Ρώμης, που από κάποια φάση και μετά υιοθέτησαν την κυρίαρχη τότε ελληνική γλώσσα επίσημα αλλά και ανεπίσημα.

Αν περάσουμε στο ζήτημα της άλωσης, εκεί βλέπουμε μια πιο γενικευμένη άγνοια.

Για παράδειγμα, πόσοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι είχε μεσολαβήσει (200 χρόνια πριν) μια πολύ σκληρότερη άλωση και κατάκτηση της Πόλης από πλευράς των Λατίνων σταυροφόρων, που μάλιστα κράτησε μερικές δεκαετίες;

Πόσοι γνωρίζουν ότι το 1453, η Πόλη είχε χάσει προ πολλού κάθε αυτοκρατορικό της μεγαλείο, είχε περικυκλωθεί από παντού από τους Τούρκους, ήταν φόρου υποτελής σε αυτούς, και το μόνο αποκούμπι της ήταν η Πελοπόννησος και ο Μυστράς;

Ότι δεν διέθετε καν στόλο, παρά μερικά μόνο πλοία.

Ότι οι Γενοβέζοι και οι Βενετοί την έπαιζαν όπως ήθελαν;

Ότι από την εποχή που ως πόλη ήταν ότι το μεγαλειωδέστερο και το λαμπρότερο που είχε να επιδείξει η οικουμένη, το 1453 είχε καταλήξει μια απλή άθλια και μίζερη σκιά του άλλοτε εαυτού της, χωρίς έσοδα για το παραμικρό;

Αποτελούμενη στην ουσία από μικρά χωριά οικισμούς, με μπόλικη χέρσα γη ανάμεσά τους, εντός των τειχών που την περιέκλειαν;

Πολλοί από εμάς πάλι, πιστεύουμε πως ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος ήταν απλά ο τελευταίος μιας σειράς από ομαλά διαδεχόμενους ο ένας τον άλλον αυτοκράτορες, όμως στη πραγματικότητα για πολλούς υπηκόους του  ο συγκεκριμένος δεν ήταν καν νόμιμος αυτοκράτορας, αφού στέφθηκε (παράτυπα) στον Μυστρά (διαδεχόμενος τον Ιωάννη Η’) και όχι στην Κωνσταντινούπολη όπως θα έπρεπε.

Κάτι ανάλογο ίσχυε και για τον τότε πατριάρχη, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν ο αρχιεπίσκοπος Κιέβου Ισίδωρος (για τους Ρώσους ο αποστάτης), ο οποίος ήταν ένθερμος υποστηρικτής της ένωσης των δυο εκκλησιών, και άρα καθόλου δημοφιλής ή «λαοπρόβλητος».

Ένας άλλος μύθος ισχύει και για τον ναό της Αγίας Σοφίας, που εκείνη την εποχή όχι μόνο υπολειτουργούσε λόγω οικονομικής αδυναμίας συντήρησής του, αλλά είχε περάσει και στο περιθώριο επειδή εκεί μέσα είχε υπογραφεί μια από τις συμφωνίες περί της ένωσης των εκκλησιών, και άρα οι πιστοί την απέφευγαν συστηματικά, ταυτίζοντάς την με τους Ουνίτες.

Και τέλος έχουμε τους ηρωικούς υπερασπιστές της Πόλης, που σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες ήταν ως επί το πλείστον ξένοι, κυρίως Γενουάτες, Βενετοί, και άλλοι.

Στους περίπου 8.000 μάχιμους υπερασπιστές της Κωνσταντινούπολης, οι 5.000 ήταν ξένοι, μεταξύ αυτών ο Γενουάτης ιππότης Ιουστινιάνης, ο οποίος κατέφθασε εθελοντικά με 700 σιδερόφραχτους και έμπειρους πολεμιστές, και έδωσε τη ψυχή του στην αντιμετώπιση των Τούρκων.

Κάτι ανάλογο ίσχυε και στη θάλασσα, όπου τα περισσότερα από τα 30 περίπου βυζαντινά πλοία στον Κεράτιο Κόλπο, ήταν ιταλικά (Γενοβέζικα και Ενετικά).

Η συμβολή των ξένων στρατιωτών ήταν τέτοια, που πιστεύεται πλέον ότι ο βασικός λόγος της τελικής πτώσης της Πόλης ήταν ο σοβαρός τραυματισμός του Ιουστινιάνη, τον οποίο όταν προσπάθησαν να μεταφέρουν σε πλοίο οι σύντροφοί του, έσπασε το ηθικό των υπολοίπων, και έτσι  δόθηκε η ευκαιρία στους πολιορκητές να πάρουν το πάνω χέρι.

Σκληρή αντίσταση εναντίον των Οθωμανών προέβαλλε επίσης και μια ομάδα περίπου 500 … Τούρκων, υπό την ηγεσία του σφετεριστή του θρόνου του Μωάμεθ Β’, του θείου του δηλαδή Μουράτ, ο οποίος είχε βρει καταφύγιο στη Κωνσταντινούπολη, και τον οποίο χρησιμοποιούσε ο Παλαιολόγος ως διαπραγματευτικό ατού στις διπλωματικές διενέξεις του με τους Οθωμανούς.

Ο συγκεκριμένος είχε πολλά να χάσει αν έπεφτε η Πόλη, οπότε και ξεπέρασε τον εαυτό του πολεμώντας εναντίον των… δικών του.

Και τέλος, να μη ξεχνάμε ότι από τις 80.000 περίπου στρατού που διέθεσαν για την πολιορκία της Πόλης οι Τούρκοι, οι μισοί και παραπάνω ήταν Χριστιανοί, που είχαν στρατολογηθεί από τις βαλκανικές και άλλες επαρχίες που έλεγχε ο Μωάμεθ ο πορθητής, ο οποίος παρεμπιπτόντως είχε μητέρα Χριστιανή!

Κλασικό παράδειγμα οι έμπειροι λαγουματζήδες, που συνεχώς έσκαβαν τούνελ και σήραγγες προκειμένου να παρακάμψουν τα τείχη, και οι οποίοι ήταν Σέρβοι Χριστιανοί ανθρακωρύχοι από το Μαυροβούνιο.

Strange Attractor

ΥΓ- Δεν θα αναφερθώ στη φήμη που θέλει την ώρα της πολιορκίας, δεκάδες χιλιάδες καλόγεροι να είναι κρυμμένοι στα κελιά των μοναστηριών τους, άπραγοι, όταν στις πολεμίστρες των τειχών υπήρχε τεράστια λειψανδρία και δεν περίσσευε κανείς.

Και οι οποίοι αν αποφάσιζαν να κάνουν ένα … ντου, ίσως το τελικό αποτέλεσμα να ήταν διαφορετικό.

Δεν μπόρεσα ποτέ να  διασταυρώσω αυτή τη πληροφορία σε επίσημη πηγή, και άρα την παρακάμπτω.

ΥΓ 2- Στην διπλανή φωτογραφία με τους τρεις «λευκούς πύργους» απεικονίζεται το κάστρο Ρουμέλ Χισάρ (ο λαιμοκόφτης), που είχε χτίσει πριν από το 1453 ο Μωάμεθ Β’ βόρεια της Κωνσταντινούπολης,  στο πιο στενό σημείο μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, προκειμένου να ελέγχει με κανόνια την διέλευση των πλοίων από και προς τον Βόσπορο, κάτι που συνετέλεσε ακόμη περισσότερο στον ναυτικό αποκλεισμό των Βυζαντινών.

ΥΓ 3- Το 1453 απέχει ιστορικά μια «τρίχα» από το σήμερα. Είναι σαν χθες.

Για παράδειγμα, αν βάλουμε όλους τους άρρενες προγόνους μας ως εκείνη την εποχή σε μια αίθουσα, θα περισσέψει και χώρος, αφού αποκλείεται να είναι πάνω από 40 ή 50 άτομα.

Και όμως, από πλευράς τεχνολογίας, και δη πολεμικής, είναι σαν να μιλάμε για διαφορά χιλιάδων ετών, ή για διαφορετικούς πλανήτες!

Σκεφτείτε ότι με μισή μόνο διμοιρία σημερινών λοκατζήδων, με τα όπλα τους, θα μπορούσε να διαλυθεί ολόκληρος ο οθωμανικός στρατός που πολιορκούσε την Πόλη το πολύ σε 20 λεπτά!

Σκεφτείτε το!

It boggles the mind…