Η κοινή αποτυχία της Ελλάδας και της Αργεντινής…

Εκτός από μια μακρά παράδοση κακής μακροοικονομίας, τι άλλο κοινό έχει η Ελλάδα με την Αργεντινή;

Ένα είναι ότι και οι δυο χώρες ήταν χρόνια δέσμιες στην παγίδα του μεσαίου εισοδήματος, και παραμένουν ακόμη.

Με χώρες της Ασίας, της Ανατ. Ευρώπης, και της Λατινικής Αμερικής να φοβούνται πως έχοντας φτάσει κι αυτές σε εισοδηματικά επίπεδα  μεσαίας τάξης τώρα κινδυνεύουν να μείνουν κολλημένες εκεί, έρχονται οι Ελλάδα και Αργεντινή για να τους δείξουν πως γίνεται κάτι τέτοιο.

Μια πρόσφατη εργασία οικονομολόγων του Bard College και της Asian Development Bank κατηγοριοποιεί την παγκόσμια οικονομία σε τέσσερις ομάδες, με τις δυο ανώτερες να καταλαμβάνονται από χώρες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος, παρακολουθώντας τη διαδρομή αυτών των χωρών μέσα και έξω από αυτές τις ομάδες.

Ποιες χώρες ήταν εγκλωβισμένες στην ομάδα υψηλού μεσαίου εισοδήματος για το περισσότερο διάστημα πριν μετακομίσουν σε αυτήν του ανώτερου εισοδήματος;

Σωστά μαντέψατε: Η Ελλάδα και η Αργεντινή.

Διορθώνοντας κάποιες μεταβολές στο κόστος ζωής των δυο αυτών χωρών, η εργασία καταλήγει στο ότι τα $10.750 αγοραστικής δύναμης του 1990 αποτελούν το κατώφλι για ανά κεφαλή εισόδημα, πέραν του οποίου μια χώρα ανήκει σε αυτές με τα υψηλά εισοδήματα, ενώ τα $7.250 την κατατάσσουν στα υψηλά μεσαία εισοδήματα. Αυτά τα όρια μπορεί να φαίνονται χαμηλά, αλλά τα χρησιμοποιεί και η Παγκόσμια Τράπεζα.

Με αυτά λοιπόν τα εισοδηματικά κριτήρια, η Αργεντινή εντάχθηκε στη κατηγορία υψηλού μεσαίου εισοδήματος το 1970, και έμεινε εκεί επί 40 χρόνια πριν ανέβει κατηγορία το 2010.

Η Ελλάδα έκανε το ίδιο το 1972, και μετά από 28 χρόνια ανέβηκε και αυτή κατηγορία, το 2000.

Καμιά άλλη χώρα στον κόσμο, που εντάχθηκε στη κατηγορία υψηλού μεσαίου εισοδήματος μετά το 1950, δεν έμεινε σε αυτήν τόσο πολύ καιρό. Μάλιστα, ο μέσος όρος είναι τα 14 έτη, με κάποιες οικονομίες όπως αυτές της Ν. Κορέας, της Ταϊβάν, και του Χόνγκ Κόνγκ να κάνουν τη μετάβαση μέσα σε επτά μόλις χρόνια.

Τα στοιχεία της εργασίας σταματάνε στο 2010, αλλά τα πράγματα μπορεί σήμερα να είναι ακόμη χειρότερα.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ, η ατελείωτη κρίση της Ελλάδας έχει περικόψει το κατά κεφαλή ΑΕΠ (σε όρους αγοραστικής δύναμης) κατά 10% από το 2010, και κατά 18% από το 2007.

Πράγματι, η Ελλάδα μάλλον έχει βγει από την ομάδα υψηλού εισοδήματος, ενώ ο αντίστοιχος δείκτης της Αργεντινής έχει αυξηθεί, αν και η χώρα πάντα βρίσκεται ένα χιλιοστό από μια πλήρη μακροοικονομική κρίση, που θα μείωνε τα εισοδήματα δραματικά.

Γι αυτό και καταλήγουμε στο ότι αμφότερες οι χώρες είναι ακόμη παγιδευμένες στο μεσαίο εισόδημα.

Τι είδους παγίδα είναι; Στην Ελλάδα και στην Αργεντινή είναι μια παγίδα τόσο πολιτική όσο και οικονομική.

Ας ξεκινήσουμε πολιτικά. Στο βιβλίο τους Why Nations Fail , οι Daron Acemoglu και  James A. Robinson, ισχυρίζονται ότι οι κοινωνίες που πολιτικά έχουν συγκεντρωμένες εξουσίες στα χέρια λίγων, σπάνια αριστεύουν στην καινοτομία και στην ανάπτυξη επειδή οι καινοτόμοι δεν είναι σίγουροι ότι θα καρπωθούν τα αποτελέσματα της καινοτομίας τους. Και επειδή οι «απ έξω» δεν μπορούν να δημιουργήσουν πλούτο, διαθέτουν ελάχιστους πόρους μέσω των οποίων να απειλήσουν την εξουσία των «από μέσα». Το αποτέλεσμα είναι μια αυτοσυντηρούμενη πολιτική σκηνή αποκλεισμών.

Αυτή είναι μια χρήσιμη εξήγηση του γιατί υπάρχει παγίδα φτώχιας, αλλά δεν εξηγεί την παγίδα του  μεσαίου εισοδήματος.

Οι δυο αυτές χώρες είναι δημοκρατίες, αν και ατελείς, και τέτοιες είναι και οι περισσότερες στην Λ. Αμερική ή την Αν. Ασία, που επίσης ανησυχούν μη μείνουν κολλημένες στο επίπεδο του μεσαίου εισοδήματος.

Το αφήγημα των Acemoglu-Robinson, που θέλει μια μικρή ελίτ να κάνει σε όλα κουμάντο, θα πρέπει να αντικατασταθεί από ένα διαφορετικό, στο οποίο μια γκάμα πολιτικά ισχυρών ομάδων ασκούν βέτο στις αποφάσεις που επηρεάζουν τα οικονομικά τους συμφέροντα.

Σκεφτείτε, ας πούμε, ισχυρές επιχειρηματικές ομάδες που ασκούν βέτο σε βελτιώσεις της φοροείσπραξης, ή σε πολιτικές ενίσχυσης του ανταγωνισμού. Αυτό εξηγεί το γιατί η ελληνική κυβέρνηση, και αυτή της Αργεντινής, είναι μονίμως σε έλλειμμα, μέχρι που τελειώνουν τα δανεικά και η προσαρμογή γίνεται αναπόφευκτη. Ή το γιατί οι τιμές και τα κέρδη είναι υψηλά σε τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες και οι μεταφορές, που παρέχουν σε επίδοξους επιχειρηματίες καθοριστικά βοηθήματα.

Ή σκεφτείτε τα συνδικάτα του δημόσιου τομέα, που ασκούν βέτο σε όποια αλλαγή απειλεί τα προνόμια των μελών τους.

Αυτό εξηγεί (με λίγη ιδεολογία στο μίγμα) το γιατί η σημερινή ελληνική κυβέρνηση βρίσκεται στο χείλος της χρεοκοπίας, πριν συμφωνήσει να περικόψει τις συντάξεις του δημοσίου, όπως απαιτούν οι εταίροι της στην ΕΕ.

Εξηγεί επίσης το γιατί οι δυο αυτές χώρες έχουν μεγάλο κράτος, με τις δημόσιες δαπάνες να είναι 46% και 39% του ΑΕΠ αντίστοιχα. Ενώ παράλληλα οι δημόσιες επενδύσεις είναι ελάχιστες, και οι υποδομές πεπαλαιωμένες.

Δεν είναι θέμα πολλής δημοκρατίας, όπως λένε κάποιοι συντηρητικοί σχολιαστές, αλλά λίγης. Οι υπανάπτυκτοι δημοκρατικοί θεσμοί επιτρέπουν αποφάσεις που φαίνονται λογικές σε ατομικό επίπεδο, αλλά συλλογικά είναι μυωπικές και βλαβερές.

Η κακή πολιτική παράγει κακή οικονομία. Για να πάνε από το μεσαίο στο υψηλό εισόδημα, οι χώρες θα πρέπει να αναδιανείμουν πόρους προς την παραγωγικότητα, την γνώση, και προς τομείς υψηλής ειδίκευσης.

Αυτή είναι μια μετάβαση, που η Ελλάδα και η Αργεντινή, με την οικονομική τους αστάθεια, φτωχές υποδομές, και αδύναμα εκπαιδευτικά συστήματα, ποτέ δεν επιχείρησαν.

Η Ελλάδα εξάγει επεξεργασμένα προϊόντα, ελαιόλαδο, ακατέργαστο βαμβάκι, και ξηρούς καρπούς.

Η Αργεντινή εξάγει καλαμπόκι, σόγια, φρούτα, και κρασί (καθώς και αυτοκίνητα, και ανταλλακτικά) στις χώρες της περιοχής του εμπορικού μπλοκ Mercosur, απολαμβάνοντας προστασία από δασμούς απέναντι σε τρίτες χώρες που την ανταγωνίζονται.

Σύμφωνα με τον Atlas of Economic Complexity, που ανέπτυξε ο Ricardo Hausmann, και άλλοι συνάδελφοί του στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, το 2008 το χάσμα μεταξύ του ελληνικού εισοδήματος και του «περιεχομένου γνώσης» των εξαγωγών της ήταν το μεγαλύτερο σε ένα δείγμα 128 χωρών.

Το 2013 η Ελλάδα ήταν στο Νο 48 το εν λόγω δείκτη, στη χειρότερη δηλαδή θέση από οποιοδήποτε αναπτυγμένο κράτος της Ευρώπης, ενώ η Αργεντινή ήταν 67^η.

Λίγες εξαγωγές σημαίνουν χαμηλή ανάπτυξη, που με τη σειρά της βάζει όρια στην κοινωνική ανέλιξη, και στην ανάπτυξη μιας επιχειρηματικής μεσαίας τάξης.

Αυτό βοηθάει στη διατήρηση της πολιτικής ισχύος κάποιων κατεστημένων ομάδων με δυνατότητα βέτο, κλείνοντας έτσι την παγίδα.

Ίσως ένας πολυσέλιδος τόμος με τίτλο Γιατί αποτυγχάνουν οι Χώρες Μεσαίου Εισοδήματος,  να εξηγούσε πλήρως το όλο ζήτημα.

Τότε μόνο οι κοινωνίες ίσως καταλάβαιναν γιατί τους διαφεύγει το υψηλό εισόδημα, και τι μπορούν να κάνουν γι αυτό…

Andres Velasco

Project Syndicate

Απόδοση: S.A.