Ο (ψεύτικος) μύθος του Πούτιν…

Την περασμένη εβδομάδα ο Ρώσος πρόεδρος Β. Πούτιν έκανε μια ακόμη μαραθώνια, σχεδόν τετράωρη, τηλεοπτική εμφάνιση, καλύπτοντας τα πάντα… από την κατάσταση των δρόμων στο Ομσκ (είναι απαίσιοι) ως το αν όντως βρίζει (από μέσα του). Το όλο θέαμα όμως ήταν ανιαρό, αφού μέχρι και ο ίδιος έμοιαζε να βαριέται.

Βέβαια, το όλο σκηνικό, όσο στημένο και προβλέψιμο κι αν ήταν, χρησίμευσε στην διαιώνιση αυτού που συνηθίζει να κάνει ο Πούτιν και που δεν είναι άλλο από την επιβεβαίωση του μύθου (κυρίαρχου τόσο στη Ρωσία όσο και στη Δύση) ότι ο Πούτιν είναι η Ρωσία! Ο μοναδικός και αδιαμφισβήτητος κυρίαρχος του παιχνιδιού…

Αυτό όμως δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Και όσοι «μασάνε» απλά παίζουν το παιχνίδι του, αποδίδοντάς του ισχύ που δεν έχει, συμβάλλοντας παράλληλα στην μη προβλεψιμότητα της επόμενης κίνησής του, την οποία έτσι όμως δεν μπορούν να επηρεάσουν.

Ο Πούτιν πράγματι είναι αυτός που αποφασίζει, και που έχει τον τελευταίο λόγο σε κάθε σημαντικό πολιτικό ζήτημα. Μπορεί να φτιάξει ή να γκρεμίσει τον οποιονδήποτε υπουργό. Μπορεί να ξεκινήσει έναν πόλεμο, όπως μπορεί και να τον τερματίσει.  Όμως παρόλα αυτά, αν όντως νομίζουμε ότι μπορεί και ελέγχει τα πάντα όλα, τόσο στη Ρωσία όσο και στο εξωτερικό, τότε έχουμε παρεξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η χώρα του.

Πρώτα απ όλα, ο Πούτιν «βασιλεύει» όσο διάστημα μπορεί να ειρηνεύει, να ισορροπεί, και να φοβίζει την ρωσική ελίτ, που δεν συγχωρεί. Παράλληλα όμως μπορεί και κυβερνάει μέσω αυτής της ελίτ. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα στην πρόσφατη εμφάνισή του που λέγαμε στην αρχή. Όταν ρωτήθηκε για το αν κρατικοί αξιωματούχοι εκβιάζουν επιχειρηματίες, το καταδίκασε, αλλά παραδέχτηκε πως «τέτοια είναι η νοοτροπία μας, ειδικά όσον αφορά στους γραφειοκράτες». Όταν ρωτήθηκε για τις απειλές που εκτόξευσε εναντίον των αντιπολιτευόμενων ο Τσετσένος ηγέτης Ramzan Kadyrov, το προσπέρασε λέγοντας πως «οι κάτοικοι του Καυκάσου είναι θερμοκέφαλοι και είναι δύσκολο να μάθουν να λειτουργούν ως υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι».

Με όλα αυτά, ο Πούτιν απλά παραδέχονταν την πολιτική του ανικανότητα.

Μπορεί να παρέμβει σε συγκεκριμένα ζητήματα, αυτό είναι σίγουρο, αλλά δεν είναι πανταχού παρών. Η πρώτη ερώτηση που δέχτηκε ήταν η κατάσταση των δρόμων στο Ομσκ, και πριν τελειώσει η παρουσίαση, οι τοπικοί αρμόδιοι δεσμεύτηκαν να επισκευάσουν 21 από αυτούς ως την πρωτομαγιά. Ο πρόεδρος όμως δεν μπορεί να επισκευάσει την χώρα του το ίδιο εύκολα, και το γεγονός ότι χρειάζεται να παρεμβαίνει ο ίδιος σε τέτοια ζητήματα αποδεικνύει ότι η εξουσία του έχει κι αυτή τα όριά της.

Στο παρελθόν είχε φτιάξει όνομα ως ο «καλός τσάρος» μέσα από τέτοια μικροζητήματα. Μετά όμως από 16 χρόνια, και όσο τα πράγματα δυσκολεύουν για τον μέσο Ρώσο, κάτι τέτοιο δεν αρκεί, και απλά θυμίζει ότι ο ίδιος ή δεν ηγείται πραγματικά ή δεν ενδιαφέρεται, εκτός κι αν πρόκειται να «ντροπιαστεί» ζωντανά στην τηλεόραση.

Αυτή η δυναμική ισχύει και στην εξωτερική πολιτική, που παραδοσιακά ανήκει στον αρχηγό του κράτους. Στην περιοχή Donbas της Ουκρανίας για παράδειγμα, μια πρόσφατη σειρά από παραβάσεις της εκεχειρίας μάλλον έγινε από τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες και όχι απ την Μόσχα. Ο έλεγχος δηλαδή που ασκεί ο Πούτιν είναι πεπερασμένος.

Βέβαια παραμένει πανίσχυρος. Και όχι μόνο επειδή είναι πρόεδρος σε ένα προεδρικό καθεστώς, με τεράστιες εξουσίες, με μια ανύπαρκτη ξεδοντιασμένη νομοθετική εξουσία, χωρίς αντιπολίτευση, και με υψηλότατη προσωπική δημοτικότητα. Έχει παρεισφρήσει σε κάθε ρωσικό θεσμό. Το γεγονός ότι το 2008 μπόρεσε να παραδώσει την προεδρία στον τότε πρωθυπουργό Μεντβέντεφ, και όμως να παραμείνει ο ίδιος η μεγάλη δύναμη στα παρασκήνια, και μάλιστα να επανέλθει στο αξίωμα του προέδρου το 2012, αποδεικνύει το επίπεδο της προσωπικής του δύναμης. Εξάλλου, ο Πούτιν δεν είναι ισχυρός επειδή είναι πρόεδρος, αλλά είναι πρόεδρος επειδή είναι ισχυρός.

Όπως όμως φάνηκε από την τελευταία του τηλεοπτική εμφάνιση, δεν διαθέτει όλες τις απαντήσεις, και μάλιστα όσο τονίζει τον κυρίαρχο ρόλο

του, τόσο πιο βραχυπρόθεσμες και καιροσκοπικές μοιάζουν οι πρωτοβουλίες που παίρνει. Κι αυτό μας οδηγεί σε κάτι σημαντικό: Ότι οι πολιτικές του Κρεμλίνου γίνονται πιο αυθαίρετες και κοντόφθαλμες απ όσο μας επιτρέπει να πιστεύουμε ο μύθος περί Πούτιν.

Η Ρωσία δεν είναι πάντα μια αυστηρά συγκεντρωτική δικτατορία, αλλά κάποιες φορές αποτελεί μια «αγορά» ιδεών μέσα στην οποία οι ολιγάρχες της, οι σχολιαστές, και τα διάφορα λόμπι συνεχώς ανταγωνίζονται να περάσουν τις απόψεις τους μέσω του τύπου, των δεξαμενών σκέψης, μελετών, και προσωπικών επαφών.

Θεωρητικά αυτό μπορεί να λογιστεί ως πλουραλισμός, αλλά στην πράξη είναι απλά ένα σύστημα όπου οι ιδέες που ελκύουν τον ίδιο τον Πούτιν είναι αυτές που έχουν ελπίδα επιτυχίας, ασχέτως του αν όντως αξίζουν κάτι. Με δεδομένο ότι οι συζητήσεις για την πολιτική λαμβάνουν χώρα κεκλεισμένων των θυρών, και μέσα από έναν μικρό κύκλο στενών κολλητών του προέδρου, σημαίνει ότι σπάνια αξιολογούνται με προσοχή και επαγγελματισμό.

Για παράδειγμα, τον τρέχοντα μήνα, ο Πούτιν ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά την δημιουργία ενός νέου σώματος ασφάλειας, την Εθνοφρουρά, με μονάδες ασφάλειας που μέχρι τώρα υπάγονταν στο υπουργείο Εσωτερικών. Αυτό το έκανε χωρίς να διαβουλευτεί με τον αρμόδιο υπουργό ή με τους ειδικούς, και τώρα όλοι παλεύουν με κάποιες συνέπειες που προέκυψαν επειδή το όλο ζήτημα ξεκίνησε χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία. Τα ΕΚΑΜ της αστυνομίας υπάγονται πλέον στην Εθνοφρουρά. Αν κάποιος αστυνομικός κινδυνεύει, θα πρέπει να ζητηθεί η άδεια της Εθνοφρουράς για να αντιδράσουν ένοπλα; Θα πρέπει μήπως να πληρώσουν για τις εν λόγω υπηρεσίες;

Όσο πιστεύουμε στην ιδέα ότι ο Πούτιν είναι ο μεγάλος στρατηγιστής, που φέρεται σαν ιδιοφυής σκακιστής την ώρα που ο Ομπάμα παίζει ντάμα, τόσο πιο πολύ τον ενισχύουμε, αποδυναμώνοντας τους εαυτούς μας.

Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και ρεαλιστές. Ο Πούτιν παίζει τα χαρτιά του πολύ καλά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα παίζει και σωστά. Η επέμβασή του στην Ουκρανία κατέληξε σε ένα πανάκριβο και βρώμικο αδιέξοδο. Είναι τυχερός που ο καιροσκοπισμός του στη Συρία δεν έσκασε στα μούτρα του. Στην εξωτερική πολιτική η εικόνα και η φήμη είναι αυτά που μετράνε πάνω απ όλα. Για αυτό, παραδεχόμενοι την μυθοπλασία του, του δίνουμε ένα αξιοσημείωτο πλεονέκτημα. Παράλληλα, χάνουμε όλα τα στοιχεία που μας δείχνουν την μελλοντική ρωσική πολιτική, και άρα και τις ευκαιρίες που έχουμε για την επηρεάσουμε.

Δεν διαθέτουμε κανέναν τρόπο να διεισδύσουμε στον στενό κύκλο των φίλων του Ρώσου ηγέτη, εκεί όπου παίρνονται οι τελικές αποφάσεις. Καταλαβαίνοντας όμως τον τυχαίο τρόπο με τον οποίο οι διάφορες ελίτ μεταφέρουν τις επιθυμητές πολιτικές τους στον πρόεδρο, μπορούμε να παρακολουθούμε τα πιο δημόσια «κανάλια», και έτσι ίσως να προειδοποιηθούμε για το τι ακριβώς συζητιέται πίσω από τις κλειστές πόρτες.

Για παράδειγμα, ένα σχέδιο που ετοιμάστηκε το 2014 από ανθρώπους του επιχειρηματία Konstantin Malofeev, διασυνδεδεμένου με το Κρεμλίνο, ήταν ουσιαστικά το προκαταρτικό σχέδιο του πολέμου στην Ουκρανία. Η επίπληξη της Μόσχας προς τον Άσαντ τον περασμένο Φεβρουάριο, επειδή μίλησε για ολοκληρωτική νίκη στον πόλεμο της Συρίας, ήταν (όπως βλέπουμε εκ των υστέρων) απλά ένας προάγγελος της μερικής αποχώρησης των ρωσικών δυνάμεων που θα γίνει τον άλλο μήνα.

Είναι πολύ δύσκολο να βγει νόημα από τις διάφορες ενδείξεις εδώ κι εκεί, και από τις διάφορες φανερές και μη προσπάθειες να επηρεαστεί το Κρεμλίνο από τις ομάδες λόμπι. Γι αυτό και εστιάζουμε στον ίδιο τον Πούτιν, στον βαθμό που αυτοπαρουσιάζεται ως ο μοναδικός κυρίαρχος της ρωσικής πολιτικής σκηνής. Αυτό όμως μας οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα.

Την εποχή της ΕΣΣΔ, στη Δύση υπήρχαν στρατιές από ειδικούς αναλυτές και κρεμλινολόγους, που προσπαθούσαν να βρουν άκρη για την σοβιετική πολιτική μέσα από διάφορα μικρά στοιχεία, όπως π.χ. η σειρά των καθημένων αξιωματούχων στις παρελάσεις, ή διαβάζοντας ανάμεσα στις γραμμές την ΠΡΑΒΔΑ, την εφημερίδα του ΚΚΣΕ.

Σήμερα, τέτοιοι ειδικοί δεν υπάρχουν πια, και μάλιστα δεν υπάρχουν ούτε οι αντικαταστάτες τους στη νέα γενιά. Εξ ου και επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον μας στις τελευταίες φωτογραφίες του «άντρακλα» Πούτιν, χάνοντας όμως την ευκαιρία να ερμηνεύσουμε την πολιτική που κρύβεται πίσω από τις εντυπωσιακές του πόζες.

Mark Galeotti

Vox

Απόδοση: S.A.