Η Ανατολική Θράκη στη θράκα του πολέμου…

Πάντοτε οι πόλεμοι γενικά και οι πόλεμοι μεταξύ εθνών ειδικότερα έχουν μοιραίες επιπτώσεις στον άμαχο πληθυσμό που βρίσκεται στις εμπόλεμες περιοχές ή και στα μετόπισθεν.

Οι καταλήψεις της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους σταυροφόρους και από τους Οθωμανούς το 1453 έθεσαν τον πληθυσμό της Πόλης στο έλεος των κατακτητών.

Η Επανάσταση του 1821 και η αντίδραση των κατακτητών είχαν επιπτώσεις στον άμαχο πληθυσμό.

Η σφαγή της Χίου και των Ψαρών έμειναν παροιμιώδεις, εμπνέοντας με το δράμα τους, αλλά και η απελευθέρωση της Τριπολιτσάς από τον Κολοκοτρώνη ήταν μοιραία για την τύχη των Τούρκων αμάχων.

Στους Βαλκανικούς Πολέμους, τότε που τα οράματα των εθνών-κρατών είχαν πάρει πιο ολοκληρωμένη μορφή, επαναλήφθηκαν και πάλι πολλές ακρότητες κατά αμάχων, μουσουλμάνων ή χριστιανών, ανάλογα με το ποιος επικρατούσε και σε ποια περιοχή.

Μία από τις σημαντικότερες ελληνικές κοινότητες, εκείνη της Ανατολικής Θράκης, βρέθηκε στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά των Βουλγάρων και των Τούρκων και υπέστη σημαντικές απώλειες.

Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος είχε αρχίσει επίσημα στις 4/17 Οκτωβρίου του 1912.

Οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι (Ελλάδα, Σερβία, Βουλγαρία, Μαυροβούνιο) είχαν κηρύξει τον πόλεμο κατά της Τουρκίας προβάλλοντας το επιχείρημα της εξασφάλισης των ομοεθνών τους στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Στις 14/27 Μαρτίου του 1913 οι Βούλγαροι κατέλαβαν την Αδριανούπολη.

Σύμφωνα με την οθωμανική στατιστική απογραφή του 1908, οι Ελληνες στο σαντζάκι (περιφέρεια) Αδριανούπολης ήταν 113.284, στην περιφέρεια Σαράντα Εκκλησιών 76.502, σ' αυτή της Ραιδεστού 55.550 και σ' εκείνη της Καλλίπολης 71.431.

Στις 16/29 Ιουνίου 1913 άρχισε ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος με επίθεση των Βουλγάρων κατά των ελληνικών αποσπασμάτων στις περιοχές της Νιγρίτας και του Παγγαίου και κατά των Σέρβων καταλαμβάνοντας τη Γευγελή. Επρόκειτο για μια καταστροφική βουλγαρική κίνηση που έστρεψε εναντίον της Βουλγαρίας όχι μόνο τους Ελληνες και τους Σέρβους, αλλά πρόσφερε την ευκαιρία και στη Ρουμανία να μπει στον πόλεμο εναντίον της και να καταλάβει τη Δοβρουτσά, όπως και στους Τούρκους, οι οποίοι ανακατέλαβαν στις 7/20 Ιουλίου την Αδριανούπολη.

Εν τω μεταξύ οι ελληνικές δυνάμεις έπειτα από σφοδρή μάχη και με σοβαρές απώλειες (19-21 Ιουνίου 1913) κατέλαβαν το Κιλκίς και στη συνέχεια τη Δοϊράνη και τη Στρώμνιτσα.

Στις 27 Ιουνίου το ελληνικό ναυτικό κατέπλευσε στην Καβάλα, στις 28 απελευθερώθηκε το Δεμίρ Ισάρ (Σιδηρόκαστρο) και την επομένη οι Σέρρες.

Ο ελληνικός στρατός συνέχισε να προελαύνει και την 1η Ιουλίου μπήκε στη Δράμα, στις 12 του μήνα ελευθερώθηκε η Αλεξανδρούπολη και ακολούθησε η κατάληψη της Κομοτηνής.

Αλλά δεν έφτασε ποτέ στην Αδριανούπολη και τις περιοχές της Ανατολικής Θράκης, όπου ήταν έντονη η τουρκοβουλγαρική ένοπλη αντιπαράθεση.

Στις αρχές του Α' Βαλκανικού Πολέμου, το φθινόπωρο του 1912, οι Βούλγαροι είχαν προελάσει καταλαμβάνοντας τις Σαράντα Εκκλησιές, που τις μετονόμασαν σε Λόζενγκραντ.

Στη συνέχεια προωθήθηκαν στη Σηλυβρία, τη Ραιδεστό, την Ηράκλεια κ.α. μέχρι την είσοδο της χερσονήσου της Καλλίπολης.

 Οι Ελληνες βρίσκονταν ανάμεσα στα πυρά των αντιπάλων και έφευγαν ως πρόσφυγες για άλλα μέρη.

Οι Βούλγαροι καταφέρθηκαν κυρίως κατά του μουσουλμανικού πληθυσμού, αλλά και η στάση τους απέναντι στο ελληνικό στοιχείο στα αστικά κέντρα της Αδριανούπολης, των Σαράντα Εκκλησιών, της Σηλυβρίας, της Αρκαδιούπολης κ.α. ήταν σκληρή.

Πολλά χωριά αμιγώς ελληνικού χαρακτήρα από τους Βούλγαρους ή τους υποχωρούντες Τούρκους καταστράφηκαν εντελώς. Ιδιαίτερα συλήθηκαν πολλές εκκλησίες.

Οσο πλησίαζε το τέλος της βουλγαρικής κατοχής της Ανατολικής Θράκης, που διήρκεσε λίγους μήνες, τόσο οι Βούλγαροι σκλήραιναν τη στάση τους.

Με την ανακατάληψη των βουλγαροκρατούμενων περιοχών της Ανατολικής Θράκης νέα δεινά προστέθηκαν στο ελληνικό στοιχείο από τη διαγωγή των Τούρκων.

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που συνέλεξαν οι ελληνικές διπλωματικές υπηρεσίες στην Τουρκία, ένοπλοι Τούρκοι έβαλαν φωτιά στα ελληνικά χωριά των περιοχών Μαλγάρων, Χαριούπολης, Μακράς Γέφυρας και Κεσσάνης.

Η καταστροφή αφορούσε 48 αμιγώς ελληνικά χωριά, που λεηλατήθηκαν πρώτα από Τούρκους και στη συνέχεια πυρπολήθηκαν. 

Εκείνη τη χρονική στιγμή δεν φαινόταν να είναι μέσα στους άμεσους πολιτικούς σχεδιασμούς της ελληνικής κυβέρνησης η Ανατολική Θράκη.

Είχε ήδη προχωρήσει αποφασιστικά στην Ηπειρο, στη Μακεδονία και στη Δυτική Θράκη ο ελληνικός στρατός και η επικράτεια της χώρας είχε σχεδόν διπλασιαστεί. Επρεπε πρώτα να κατοχυρωθούν οι ελληνικές κατακτήσεις των Βαλκανικών Πολέμων.

Το Ελληνικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, που ανησυχούσε για τον Ελληνισμό της Α. Θράκης, ανέθεσε στο διευθυντή της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, Γ. Στρινόπουλο, να συναντηθεί με τον Ελληνα πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο -μετά την υπογραφή της Συνθήκης του Βουκουρεστίου- για να διαλευκάνει τις προθέσεις του.

Μετά τη συνάντησή του με τον Ελληνα πρωθυπουργό, ο Γ. Στρινόπουλος ανέφερε σχετικά: «Με μεγάλην μου λύπην σάς αναφέρω ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική δεν ετόλμησε να κάμει έστω και την παραμικράν νύξιν περί της Ανατολικής Θράκης ούτε να δείξει το παραμικρόν ενδιαφέρον δι' αυτήν. Διότι η Ανατολική Θράκη κινδυνεύει να χαθεί διά παντός μόλις η Ελλάς θίξει έστω και κατ' ελάχιστον το ζήτημα της ελευθερώσεώς της.

Ο μέγας κίνδυνος προέρχεται ουχί από τους Βουλγάρους, ούτε από τους Τούρκους, αλλά από την Ρωσίαν, ήτις καραδοκεί ευκαιρίαν κατάλληλον να καταλάβει αυτήν, διά να εξασφαλίσει έξοδον προς την Μεσόγειον...».

Μια νέα μεγάλη ευκαιρία για το ελληνικό στοιχείο της Ανατολικής Θράκης παρουσιάστηκε μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας ήταν πολύ ευρύτερο.

Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 έδωσε τέλος στο όνειρο του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη.

Φοίβος Οικονομίδης

Ελευθεροτυπία