Μεσαιωνικά καλλιστεία και ...ορθοδοξία

Οι περισσότεροι εκ των  αναγνωστών, ιδίως οι πιστοί και θρησκευόμενοι ξέρουν ότι προχθές γιορτάστηκε απ' την Ορθόδοξη εκκλησία η λεγόμενη “Γιορτή της Ορθοδοξίας”.

Οι περισσότεροι επίσης γνωρίζουν ότι αυτό που γιορτάζουμε είναι η δεύτερη και οριστική αποκατάσταση των εικόνων από την αυτοκράτειρα Θεοδώρα το 842 μ.Χ.

Προσοχή: Δε μιλάμε για τη Θεοδώρα τη σύζυγο του Ιουστινιανού, άλλη Θεοδώρα ήταν εκεί, εξάλλου είχε ζήσει 300 χρόνια πριν τη συγκεκριμένη.

Πώς; Η αυτοκράτειρα αποκατέστησε τις εικόνες;

Και πού ήταν ο αυτοκράτορας;

Πουθενά, είχε πεθάνει πριν 3 χρόνια νεότατος (29 χρονών) από κάποια χρόνια ασθένεια αφήνοντας ένα μωρό για διάδοχο και την προαναφερόμενη χήρα  του να βασιλεύει με το δικό της όνομα.

Και δεν ήταν καν η πρώτη γυναίκα “απευθείας” αυτοκράτειρα, λιγότερο από 50 χρόνια πριν η πρώτη θυλυκή αυτοκράτωρ της Μεσαιωνικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (αυτής που – κακώς – αποκαλούμε “Βυζάντιο”) ήταν η Ειρήνη εξ' Αθηνών, της οποίας την αιματοβαμένη και συναρπαστική ιστορία θα τη διηγηθώ κάποια άλλη φορά – όπως μάλλον θα κάνω και για τις άλλες δύο γυναίκες που έκατσαν στο θρόνο από μόνες τους, αυτές 200 χρόνια περίπου μετά.

Προς το παρόν θα μείνουμε στη συγκεκριμένη Θεοδώρα, θα κρατήσουμε ως τροφή για σκέψη πριν πάμε παρακάτω ότι η υποτιθέμενα σύμφωνα με την αντίληψη του συρμού “ακραία συντηρητική και θρησκόληπτη” βυζαντινή κοινωνία ήταν αρκετά προοδευτική ούτως ώστε στα θεοσκότεινα εκείνα χρόνια για την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ήπερια να μπορεί να αποδεχτεί μια γυναίκα στο ύπατο αξίωμα.

Έστω και ως χήρα/μητέρα αυτοκρατόρων.

Ο αποθανών αυτοκράτορας λοιπόν λεγόταν Θεόφιλος.

Ανέβηκε στο θρόνο μόλις στα 16 του και παρά το νεαρό της ηλικίας του αποδείχτηκε άκρως δραστήριος σε εποχές πολύ δύσκολες.

Η συρρικνωμένη αυτοκρατορία του αντιμετώπιζε σωρεία απειλών απ' τα ακμαιότητα αραβικά εμιράτα (καμία σχέση με τα σημερινά - οι Άραβες δεν είχαν προλάβει να μαλθακέψουν εντελώς απ' την καλοπέραση κατά συνέπεια δεν είχαν ξεχάσει εντελώς τον “ιερό πόλεμο” - τζιχάντ) στα ανατολικά αλλά και από τα δυτικά οι απειλές επίσης δεν ήταν αμελητέες.

Ιδίως από το βασίλειο των μογγολικής καταγωγής αλλά ταχύτατα εκσλαβισθένων Βούλγαρων.

Αποδείχτηκε δραστήριος και στο εσωτερικό, πολέμησε πολύ έντονα την κρατική και παρακρατική διαφθορά που και τότε ήταν μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό πρόβλημα. Ένας θρύλος της εποχής διηγείται πώς ο καλός αυτός αυτοκράτορας σταμάτησε στη μέση μια αυτοκρατορική πομπή για να ακούσει τα δίκαια παράπονα μιας γριούλας κατά ενός διεφθαρμένου κρατικού υπαλλήλου για να τη δικαιώσει τελικά πανηγυρικά.

Τα αποτελέσματα που άφησε πίσω του ήταν μέτρια παρά τις ευγενείς προθέσεις του.

Σημείωσε πολλές επιτυχίες και άλλες τόσες αποτυχίες, αφήνοντας τους ιστορικούς να διαφωνούν για τη συνολική αποτίμηση της βασιλείας του.

Το χειρότερο ίσως “ελάττωμά” του για μας τους μεταγενέστερους είναι ότι ήταν ο τελευταίος εικονομάχος αυτοκράτορας, ο τελευταίος “αιρετικός” αν προτιμάτε. Και είχε τη μετά θάνατο ατυχία, το πρόσωπο που θα ενταφίαζε τη θρησκευτική του πολιτική να είναι, όπως είδαμε, η χήρα του και μητέρα του γιου του, του μετέπειτα Μιχαήλ του Γ'.

“Μα τί αχαριστία” θα μπορούσε να πει κανείς.

Εγώ πάντως δεν είμαι και τόσο βέβαιος, συμφωνώντας με πολλούς ιστορικούς που θεωρούν ότι η εικονομαχία είχε ήδη στην πράξη ξεπεραστεί και ότι κάποιος θα ήταν αυτός που θα την ενταφίαζε οριστικά.

Και μάλιστα, απαράβατος όρος που έβαλε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα στο ιερατείο της εποχής ήταν να μη θεωρηθεί ο άνδρας της αιρετικός καθώς έκανε ότι έκανε με καλές προθέσεις.

Ο όρος (φυσικά – μιλούσε η εξουσία και μάλιστα η απόλυτη) έγινε δεκτός.

Κάπως έτσι η λατρεία των εικόνων αποκαταστάθηκε μια και καλή, η Θεοδώρα έφτασε μια ανάσα απ' το να γίνει Αγία πέραν από αυτοκράτειρα ενώ ο Θεόφιλος αποτέλεσε όχι μόνο τον τελευταίο εικονομάχο αυτοκράτορα, αλλά και τον μόνο εξ' αυτών που δεν πήρε πεθαίνοντας το ανάθεμα της Εκκλησίας.

Πώς όμως παρά την τόσο καλή της από εκκλησιαστικής άποψης πράξη η Θεοδώρα δεν έγινε Αγία, παράξενο δεν είναι;

Ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν υπέρ του δέοντος φιλοχρήματη.

Λέγεται ότι ο Θεόφιλος την επέπληξε κάποτε πολύ έντονα όταν έμαθε ότι κρυφά από αυτόν είχε επιδοθεί στο εμπόριο, στο ναυτιλιακό συγκεκριμένα.

Την εποχή εκείνη το πάσης φύσεως εμπόριο θεωρούνταν ανάξιο των σημαντικών ανθρώπων και ειδικά όταν γίνονταν από μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας αποτελούσε μέγα σκάνδαλο.

Μεσαιωνικός συντηρητισμός;

Επιβίωση αρχαίας σοφίας (ούτε οι Έλληνες ούτε οι Ρωμαίοι είχαν καλύτερη γνώμη για το εμπόριο – σε αυτό επιδόδονταν αποκλειστικά χαμηλά κοινωνικά στρώματα);

Κι άλλη τροφή για σκέψη εδώ.

Ίσως όμως το μεγαλύτερο εμπόδιο σε τυχόν αγιοποίηση της Θεοδώρας ήταν το ότι έγινε αυτοκράτειρα κερδίζοντας ...καλλιστεία.

Εντάξει, όχι ακριβώς σαν αυτά που ξέρουμε τώρα, ήταν πιο “καθως πρέπει” και συμμετείχαν μόνο κόρες καλών οικογενειών με τα ανάλογα προσόντα πέραν της φυσικής ομορφιάς.

Ήξεραν δηλαδή τα γαλλικά τους και τα πιάνα τους όπως θα λέγαμε σχετικά πρόσφατα.

Έπαθλο για τη νικήρια, το χέρι του αυτοκράτορα. Δεν το λες και μικρό έτσι;

Στα συγκεκριμένα καλλιστεία για το χέρι του Θεόφιλου είχε πάρει μέρος κι άλλη διάσημη Ρωμαία (“Βυζαντινή” αν προτιμάτε) της εποχής, η Κασσιανή.

Ναι, αυτή που αργότερα μόνασε και έγραψε το γνωστό ομόνυμο τροπάριο για την “εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσσούσα γυνή”.

Άραγε το τροπάριο αυτό ήταν σε κάποιο βαθμό αυτοβιογραφικό;

Δεν το ξέρουμε αλλά προσωπικά λαμβάνοντας υπόψη το υψηλό κοινωνικό βαθμό της, θα αμφέβαλλα έντονα.

Ωστόσο η Κασσιανή είχε ένα άλλο ελάττωμα, που ίσως άλλοι θα το προσπερνούσαν αλλά ο Θεόφιλος μάλλον όχι. Είχε μεγάλο στόμα, το θάρρος της γνώμης της αν θέλετε.

Η ιστορία λέει ότι όταν κατά τη διεξαγωγή των καλιστείων την πλησίασε ο αυτοκράτορας λέγοντάς της προφανώς για να την ψαρώσει όπως θα λέγαμε σήμερα“Όλα τα κακά προέρχονται από τη γυναίκα”, αυτή χωρίς δισταγμό απάντησε “και όλα τα καλά απ' τη γυναίκα προέρχονται”.

Ίσως τελικά δεν έχει και τόση σημασία γιατί δεν έγινε Αγία η Θεοδώρα.

Ίσως βέβαια πέραν από αξιοπρεπέστατη πολιτικός όπως απέδειξε και με τη συγκεκριμένη της πράξη αλλά και γενικά με τη μετριοπαθή της διακυβέρνηση, να ήταν όντως πιστή Χριστιανή και να ήθελε κάτι τέτοιο για το μετά θάνατον.

Εγώ όμως νομίζω πως δεν το χρειάστηκε ποτέ.

Έζησε μια  τόσο συναρπαστική ζωή και μόνο το γεγονός ότι τη θυμόμαστε 1200 χρόνια μετά, αν και γυναίκα σε εκείνα τα χρόνια, νομίζω ότι είναι ακόμα καλύτερο απ' την αγιοποίηση – δε νομίζετε;

Ο Παραβάτης