Είναι ανάγκη να μορφώνονται όλα τα παιδιά;

Η φράση αποδίδεται σε καθηγήτρια μέσης εκπαίδευσης και προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις γονέων.

Δεν ξέρω με ποιο τρόπο και σε ποιες συνθήκες διατυπώθηκε το παραπάνω - ρητορικό ή όχι - ερώτημα. Δυστυχώς διαχρονικά στη χώρα μας έχουμε μια στρεβλή αντίληψη περί του σχολείου, της εκπαίδευσης και φυσικά περί της μόρφωσης.

Ας δούμε λοιπόν έναν ορισμό.

Για εμένα η βασική έννοια είναι απλή: Μόρφωση = καλλιέργεια.

Το λεξικό του Τριανταφυλλίδη αναφέρει:
«μόρφωση η [mórfosi] (χωρίς πληθ.) : α. πνευματική και ψυχική καλλιέργεια: Άνθρωπος με / χωρίς ~. Tο επίπεδο μόρφωσης κάθε ανθρώπου / λαού. β. κατοχή γνώσεων: Bαθιά / πλατιά / επιφανειακή ~. Γενική / επαγγελματική ~. Φιλοσοφική / ιστορική / φιλολογική / καλλιτεχνική / κοινωνική.»

 

Ξεκινώντας από την πρώτη έννοια του όρου αναρωτιέμαι ποιος μορφώνει τους νέους.

Πιστεύω πώς μορφώνει η οικογένεια, τα σχολεία (πρωτίστως αυτά των χαμηλών βαθμίδων), ο κοινωνικός περίγυρος, τα προσωπικά και συλλογικά βιώματα και αμέτρητα άλλα ερεθίσματα.

Μορφώνει όσο τίποτε άλλο το παράδειγμα.

Το παράδειγμα αυτών που σεβόμαστε, εκτιμούμε, θαυμάζουμε ή ακόμα φοβόμαστε.

Ελάχιστα μορφώνει η λεγόμενη ανώτατη εκπαίδευση, καθώς φθάνοντας κανείς εκεί είναι λιγότερο επιδεκτικός στην εξωγενή μόρφωση.

Μην ξεχνάμε πως η λέξη «μόρφωση» πηγάζει από τη μορφή. Σημαίνει απόδοση μορφής, προφανώς πνευματικής.

Είναι φανερό ότι κάθε άνθρωπος υπόκειται σε μόρφωση, θέλει δεν θέλει.

Άρα η πραγματική συζήτηση είναι τι είδους μόρφωση θέλουμε ως κοινωνία να δώσουμε στους νέους ανθρώπους.

Πώς θέλουμε να διαμορφώσουμε τη νέα γενιά.

Ποιες είναι οι αξίες και τα ιδανικά με τα οποία θέλουμε να εμφορούνται τα παιδιά μας μεγαλώνοντας; τι θέλουμε να σέβονται και σε τι να αντιδρούν;

Με ποιο τρόπο θέλουμε να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις, τις δυσκολίες, τις επιτυχίες, τις ατυχίες αλλά και τις συγκρούσεις;

Πώς να σκέπτονται και τι να διεκδικούν στη ζωή τους;

Πώς να χρησιμοποιούν τις δυνάμεις τους και την όποια εξουσία βρεθεί στα χέρια τους;

Πώς να διαλέγουν φίλους και πώς να προστατεύονται από κινδύνους και αδυναμίες;

Πώς να αντιμετωπίζουν τις δικές τους ανάγκες και πώς τις ανάγκες των άλλων;

Αυτή είναι νομίζω η ουσιαστική συζήτηση για τη μόρφωση. Φοβάμαι πως δυστυχώς έχει ξεχαστεί εδώ και … δεκαετίες.
Αντίθετα, η λέξη μόρφωση χρησιμοποιείται συστηματικά στη θέση του όρου «ανώτατη εκπαίδευση» και ιδιαίτερα της απόκτησης τίτλων σπουδών.

Εδώ κι αν τα έχουμε μπερδέψει ακόμα και με το δεύτερο ορισμό της λέξης «μόρφωση», αυτών που αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων.

Δεν ξέρω αν έχει γίνει συνείδηση σε όλους μας αλλά η βιομηχανική επανάσταση τελείωσε. Προ πολλού.

Το μοντέλο εκπαίδευσης υπό το οποίο κανείς μετά το σχολείο σπούδαζε στο πανεπιστήμιο ή μάθαινε πρακτικά ένα επάγγελμα και στη συνέχεια εργαζόταν σε αυτό για όλο του τον εργασιακό βίο, έχει λήξει προ πολλού.

Εδώ και χρόνια μιλάμε για δια βίου μάθηση και διαρκή επανεκπαίδευση.

Στην Ελλάδα αυτοί οι όροι έχουν κακοποιηθεί βάναυσα καθώς χρησιμοποιούνται σχεδόν μόνο για την άσκοπη κατασπατάληση εθνικών και κυρίως κοινοτικών κονδυλίων.

Μην γελιόμαστε όμως, οι όροι αυτοί έχουν ουσιαστικό περιεχόμενο όσο κι αν τους κακομεταχειριζόμαστε.

Επίσης πρέπει να ξεχωρίσουμε την εκπαίδευση με στόχο την επαγγελματική προετοιμασία ή την προσαρμογή σε εξελίξεις ή την ανέλιξη, σε σχέση με αυτήν με στόχο τη γνώση ως αυταξία.

Στην πρώτη κατηγορία εκπαίδευσης στο σύγχρονο κόσμο είναι δεδομένο ότι κανείς πρέπει να εκπαιδεύεται και να επανεκπαιδεύεται.

Για κάθε πιθανό επάγγελμα από το πιο παραδοσιακό ως το πλέον νέο πρέπει να υπάρχουν κατάλληλες οργανωμένες δομές εκπαίδευσης που να προετοιμάζουν το νέο άνθρωπο.

Παράλληλα πρέπει να υπάρχει και μια δομή εκπαίδευσης για αυτούς που θα επιλέγουν να σταδιοδρομήσουν στην παραγωγή νέας γνώσης, την έρευνα, την εξέλιξη, την επίλυση θεμελιωδών προκλήσεων της ανθρωπότητας και τη φιλοσοφία.

Με όλα αυτά δεν βλέπω ποιος νέος δεν θα χρειαστεί εκπαίδευση, όποια επαγγελματική πορεία ζωής κι αν ονειρεύεται. Και όχι μόνο άπαξ.

Η εκπαίδευση δεν τελειώνει σε ένα πρόγραμμα σπουδών.

Δεν ολοκληρώνεται όταν ο νέος κρεμάει στον τοίχο τον τίτλο σπουδών του.

Η πράξη αυτή μόνο συμβολικό περιεχόμενο διαθέτει, κυρίως προς τέρψη των γονέων.

Ας συμφωνήσουμε στα βασικά.

Δεν πρέπει όλοι να γίνουν γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, μαθηματικοφυσικοί, παιδαγωγοί κλπ.

Προφανώς υπάρχουν δεκάδες άλλα επαγγέλματα που είναι εξίσου – αν όχι περισσότερο – πολύτιμα και πιθανώς ταιριάζουν περισσότεροι σε αρκετούς νέους ανθρώπους.

Πρέπει κάποια στιγμή να εξουδετερώσουμε τις ανακυκλούμενες κοινωνικές εμμονές της φυλής μας που συνδέουν την καταξίωση με την είσοδο σε συγκεκριμένης κατηγορίας ανώτατη σχολή που φαντασιωνόμαστε ότι οδηγεί σε συγκεκριμένα «αξιοσέβαστα» επαγγέλματα.

Τέτοιες νοοτροπίες μας έφεραν ως εδώ, τέτοιες λογικές μας κρατάνε εγκλωβισμένους στη μιζέρια μας.

Η ανώτατη εκπαίδευση δεν πρέπει να θεωρείται ως προθάλαμος ενός συγκεκριμένου επαγγέλματος.

Αν αντιμετωπίζεται έτσι τότε ο κάθε ένας από εμάς θα χρειάζεται τουλάχιστον 4-5 πτυχία πολυετούς εκπαίδευσης στη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής του.

Η εκπαίδευση και ιδιαίτερα η εκπαίδευση μετά την υποχρεωτική, πρέπει να έχει το ρόλο της πηγής εφοδίων.

Κάθε ένας να διαλέγει τα εφόδια που του ταιριάζουν περισσότερο και αισθάνεται ότι θα του φανούν χρήσιμα στο ταξίδι του. Κι όποτε έχει κάποια νέα ανάγκη να ξαναγυρνάει στην «πηγή» και να βάζει νέα εφόδια στη «φαρέτρα» του.

Παράλληλα με την επαγγελματική και κοινωνική ζωή του και όχι διακόπτοντάς τη.

Τα εφόδια πρέπει να είναι ουσιαστικά κι όχι τίτλοι σπουδών και πιστοποιητικά.

Εφόδια που θα τον κάνουν καλύτερο στη δουλειά του και πιο πολύτιμο στην κοινωνία.

Η σύνδεση της εκπαίδευσης με την παραγωγή προφανώς είναι αυτονόητη ανάγκη και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως … «αντιδραστική συμπεριφορά».

Όμως, πριν από την επιλογή οποιουδήποτε επαγγέλματος ή εκπαιδευτικού προγράμματος ο νέος είναι απόλυτα αναγκαίο να διδαχθεί και συνειδητοποιήσει τον κόσμο στον οποίο βρίσκεται.

Ο μαθητής κάθε βαθμίδας πρέπει να μυηθεί στις θεμελιώσεις αρχές του κόσμου μας.

Στο σύγχρονο κόσμο οι άνθρωποι βιοπορίζονται παράγοντας προϊόντα ή / και υπηρεσίες. Προϊόντα και υπηρεσίες σε ποιότητα που άλλοι άνθρωποι χρειάζονται και είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν δικά τους προϊόντα ή υπηρεσίες για να για να τα αποκτήσουν.

Στην κοινωνία όλοι είμαστε μικρές μονάδες σε ένα ευρύτερο οικοσύστημα.

Να συνειδητοποιήσει ο νέος ότι το μελλοντικό του εισόδημα εξαρτάται από το τίμημα που οι άλλοι θα είναι διατεθειμένοι να πληρώνουν για τις υπηρεσίες του.

Να καταλάβει ότι το πόσο καλός θα είναι στο όποιο επάγγελμα επιλέξει εξαρτάται απόλυτα από αυτόν.

Του αρέσει; Του ταιριάζει; Το μπορεί;

Καλύπτει σημαντικές ανάγκες της κοινωνίας;

Κάθε νέος οφείλει να εκπαιδευτεί στις βασικές αρχές της οργανωμένης κοινωνίας.

Να αντιληφθεί ότι η ζωή του εξαρτάται από το κοινωνικό σύνολο, τη δομή, τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του, τις αντιλήψεις, τις συνήθειές του καθώς και το ρόλο που ο κάθε άνθρωπος αναλαμβάνει εντός αυτού του συνόλου.

Να καταλάβει ότι δικαιούται ακριβώς ανάλογα με αυτά που προσφέρει, σύμφωνα με τις δυνάμεις του.

Όποια μαθησιακή ή και επαγγελματική κατεύθυνση κι αν επιλέξει κανείς, αυτό οφείλει να το εμπεδώσει, προς όφελος τόσο ατομικό όσο και συλλογικό.
Επομένως, αγαπητοί παιδαγωγοί (γονείς και δάσκαλοι) σταματήστε να ασκείτε τον προσφιλή σας πειθαναγκασμό γύρω από τη «μόρφωση».

Πάψτε να αναπαράγετε άλλο τις εμμονές των γονιών μας.

Δεν πειράζει, ας μη γίνει γιατρός η Μαρία ούτε δικηγόρος ο Κώστας. Μορφώστε τον ουσιαστικά.

Δείξτε του τον κόσμο και αυτός θα επιλέξει τα εφόδια ζωής που του χρειάζονται πραγματικά, στο χώρο και το χρόνο που ο ίδιος το αισθάνεται.

Σεραφείμ Κοτρώτσος

Athens Voice

Υ.Γ.: Ο γράφων, πιστός στην αρχή της δια βίου μάθησης είχα την μεγάλη χαρά και τιμή να βρεθώ πρόσφατα στα ίδια έδρανα με άλλοτε φοιτητή μου. Ο άλλοτε προ ετών μαθητής έγινε συμμαθητής. Θα μπορούσε και δάσκαλος. Ο καθένας μας μορφώνει τον διπλανό του ούτως ή άλλως. Τι πιο όμορφο;