Οι αυτοκρατορικές φαντασιώσεις της Τουρκίας!

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, την ώρα που η Τουρκία πλήττονταν από πολιτικές και οικονομικές κρίσεις, υπήρχε μια ευρύτερη συζήτηση για το αν θα έπρεπε να μπει στην ΕΕ, και αν αυτό θα αποτελούσε λύση στα προβλήματά της.

Εκείνη την εποχή ήμουν μεταπτυχιακός φοιτητής Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο του Μαρμαρά.

Μεταξύ των καθηγητών μου ένας μόνο ήταν που αντιτίθονταν στην ενσωμάτωση της χώρας στη Δύση.

Επρόκειτο για έναν διακεκριμένο λόγιο ισλαμικής και ευρωπαϊκής φιλοσοφίας, και για μια ευχάριστη προσωπικότητα που ξόδευε μπόλικο χρόνο συνομιλώντας με τους φοιτητές του.

Στις διαλέξεις του υποστήριζε πως σύντομα η Τουρκία θα αναδειχθεί σε ηγέτη του ισλαμικού κόσμου, εκμεταλλευόμενη το πλεονέκτημα της περήφανης κληρονομιάς της, και την γεωγραφική της προοπτική.

Σήμερα, 14 χρόνια μετά, ο Ahmet Davutoglu είναι ο νέος πρωθυπουργός της Τουρκίας…

Αυτά που τότε δίδασκε ακούγονταν μερικές φορές σαν παιδικά παραμύθια, παρά σαν σοβαρές πολιτικές αναλύσεις.

Αναφέρονταν στο προηγούμενο της Μ. Βρετανίας, που δημιούργησε μια παγκόσμια αυτοκρατορία μετά τον εμφύλιο πόλεμο του 17^ου αιώνα, και στη Γερμανία, που αν και διασπασμένη, κατάφερε να γίνει παγκόσμια δύναμη μετά την ενοποίησή της.

Ο Davutoglu ήταν πεπεισμένος ότι το όραμά του θα πραγματοποιηθεί, και πως η τότε Τουρκία, διαλυμένη από τον πληθωρισμό και τις μάχες με τους Κούρδους, στο τέλος θα καταστεί κι αυτή μια παγκόσμια δύναμη.

Τις ιδέες του αυτές τις κατέγραψε στο βιβλίο «Στρατηγικό Βάθος» του 2001, ένα χρόνο πριν το κόμμα ΑΚΡ κερδίσει την εξουσία.

Στο βιβλίο ανέφερε τη Τουρκία ως μια χώρα που δεν μελετά την ιστορία, αλλά τη γράφει.

Μια χώρα που δεν είναι στη περιφέρεια της Δύσης, αλλά στο επίκεντρο του ισλαμικού πολιτισμού.

Ήταν ένα βιβλίο «προφητεία» για το μέλλον της Τουρκίας.

Ο συγγραφέας έβλεπε τον εαυτό του ως έναν μεγάλο θεωρητικό τιμονιέρη της χώρας, την ώρα που αυτή έπλεε στον «ποταμό της ιστορίας».

Ο ίδιος, και η χώρα του, δεν ήταν απλά πιόνια της παγκόσμιας πολιτικής, αλλά οι παίκτες που τα κινούσαν!

Αυτές τις ημέρες, τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ του δίνουν αυτόν ακριβώς το ρόλο.

Ένα τελευταίο διαδικτυακό βίντεο, που έχουν δει εκατοντάδες χιλιάδες, τον παρουσιάζει ως έναν παντοδύναμο ηγέτη, που ακολουθεί στα χνάρια των Οθωμανών Σουλτάνων.

«Τα προαιώνια όνειρά μου, γίνονται πραγματικότητα», λέει το συνοδευτικό τραγούδι.

Ο κος Ahmet Davutoglu όμως δεν είναι ένας νέο-Οθωμανός, όπως τον θέλουν πολλοί. Είναι ένας πανισλαμιστής.

Ο Οθωμανισμός προέκυψε το 1830 όταν οι ελίτ της αυτοκρατορίας αποφάσισαν να αντικαταστήσουν τους παλιούς ισλαμικούς θεσμούς με σύγχρονους ευρωπαϊκούς, σε τομείς όπως η παιδεία και η πολιτική.

Αντιθέτως, ο Davutoglu πιστεύει πως η χώρα του πρέπει να κοιτάει στο παρελθόν και να αγκαλιάσει τις παλιές ισλαμικές αξίες και θεσμούς.

Περιέργως, βασίζει το πανισλαμικό του όραμα σε πολιτικές θεωρίες που χρησιμοποιήθηκαν για να νομιμοποιήσουν τις δυτικές ιμπεριαλιστικές επεκτατικές πολιτικές πριν από το 1945.

Αν και διατείνεται πως θέλει να προσφέρει στη Τουρκία μια νέα εξωτερική πολιτική για τον 21^ο αιώνα, το όλο έργο του βασίζεται σε αναχρονιστικές απόψεις γεωπολιτικών στοχαστών όπως είναι ο Αμερικανός Alfred Thayer Mahan, ο Βρετανός Halford Mackinder και ο Γερμανός Karl Haushofer, που εφηύρε τον όρο Lebensraum, που χρησιμοποίησε ευρέως η Γερμανία στις δεκαετίες 1920 και 1930 προκειμένου να τονίζει την ανάγκη  να επεκτείνει τα σύνορα της.

Σύμφωνα με τον Davutoglu, τα έθνη κράτη που συστάθηκαν μετά τη κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας είναι τεχνητές κατασκευές, και τώρα η Τουρκία θα πρέπει να χαράξει το δικό της Lebensraum, μια φράση που επαναλαμβάνει χωρίς καμιά απολογητική διάθεση.

Αν γίνει αυτό, τότε ο ισλαμικός κόσμος θα ενοποιηθεί οικονομικά και πολιτισμικά, και η Τουρκία θα είναι ο αρχηγός.

Η Τουρκία θα πρέπει να ηγηθεί οικονομικά επί του Καυκάσου, των Βαλκανίων, και της Μέσης Ανατολής, ή αλλιώς να παραμείνει μια χώρα με εσωτερικές συγκρούσεις, που κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη.

Ως υπουργός Εξωτερικών πίστευε ακράδαντα πως η αραβική άνοιξη θα έδινε επιτέλους την ιστορική ευκαιρία στη χώρα του να εφαρμόσει στη πράξη τις ιδέες του.

Προέβλεψε ότι η ανατροπή των δικτατόρων θα έφερνε στην εξουσία ισλαμικά καθεστώτα, και έτσι θα δημιουργούνταν μια περιφερειακή ζώνη «μουσουλμανικής αδελφότητας», υπό τη τουρκική ηγεμονία.

Αναζήτησε στήριξη στη Δύση, συσκευάζοντας το όραμά του ως μια δημοκρατική μετάλλαξη της Μ. Ανατολής.

Σήμερα όμως, αντί για τα δημοκρατικά καθεστώτα που υπόσχονταν πριν από τρία χρόνια, η Τουρκία μοιράζεται τα σύνορά της με το αυτόκλητο Χαλιφάτο της ISIS.

Πριν από δυο μήνες, οι μαχητές της επιτέθηκαν στο τουρκικό προξενείο της Μοσούλης στο Ιράκ, και ακόμη κρατάνε 49 Τούρκους διπλωμάτες ως ομήρους.

Ο Davutoglu που χρόνια επιχειρηματολογούσε ότι η Τουρκία θα πρέπει να δημιουργήσει μια Ισλαμική Ένωση καταργώντας τα σύνορα, σήμερα δεν δείχνει να έχει καμιά ιδέα για το πώς πρέπει να αντιμετωπιστούν οι τζιχαντιστές στη Συρία και στο Ιράκ, που έχουν κάνει τα σύνορα της χώρας του να μοιάζουν διάτρητα σαν  ελβετικό τυρί.

Ως πρώην φοιτητής του, που έχω διαβάσει εκατοντάδες άρθρα και βιβλία του, δεν εκπλήσσομαι καθόλου που η εξωτερική του πολιτική έχει φέρει την Τουρκία εδώ που είναι, παγιδευμένη σε μια γωνία.

Ο νέος πρωθυπουργός κάνει λάθος στο να πιστεύει ότι το ρολόι της Μ. Ανατολής σταμάτησε να χτυπά το 1918, όταν καταστράφηκε η οθωμανική αυτοκρατορία, ή ότι η χώρα του μπορεί να σβήσει τα σύνορα της περιοχής και να καταστεί η ηγέτης μιας  ισλαμικής ένωσης, αγνοώντας έναν ολόκληρο αιώνα αραβικού εθνικισμού και κοσμικότητας.

Αυτό που πρέπει τώρα να κάνει ο Davutoglu είναι να παραδεχτεί ότι η πανισλαμική κοσμοθεωρία του που βασίζεται σε αναχρονιστικές απόψεις επεκτατισμού, είναι ξεπερασμένη.

Αντί  λοιπόν να προωθεί ισλαμικές αξίες και θεσμούς, καλά θα κάνει να υιοθετήσει νέες παγκόσμιες αξίες όπως είναι η δημοκρατία, η ισονομία, και η ατομική ελευθερία.

Μόνο έτσι θα μπορέσει η χώρα του να ξεπεράσει την πόλωση από την οποία υποφέρει, και να γίνει ένα καλό παράδειγμα για τους γείτονές της.

Behlul Ozkan

New York Times

Απόδοση: S.A.