Ο Στάλιν ζει!

Θέλετε να μοιάζετε στον Στάλιν; Τώρα υπάρχει εφαρμογή και γι αυτό. Το νέο app MSQRD κάνει τις σέλφις σας να μοιάζουν με κουνελάκι, με ζόμπι, ή με κάποιον μεγαλομανή μαζικό δολοφόνο δικτάτορα. Και αν κρίνουμε από την δημοφιλία της εν λόγω εφαρμογής στη Ρωσία, κατάφερε να πιάσει τον εθνικό παλμό. Ο Στάλιν επέστρεψε!

Πάνε οι εποχές που το τότε ηγέτης της ΕΣΣΔ Κρούτσοφ αποσταλινοποιούσε επιμελώς την σοβιετική ζωή. Το 2015, η αναγεννημένη λατρεία της προσωπικότητας του στυγνού δικτάτορα επανέκαμψε, και έπιασε κόκκινο…

Το περασμένο Μάιο, στελέχη του κομμουνιστικού κόμματος στο Lipetsk ανήγειραν μια νέα προτομή του Στάλιν. Τον Ιούλιο, στο χωριό Khoroshevo, εγκαινιάστηκε μουσείο με θέμα τις στρατιωτικές του επιτυχίες. Και τον Δεκέμβριο, στην πόλη Penza, άρχισε να λειτουργεί ένα «κέντρο Στάλιν», με σκοπό την «διάδοση και εφαρμογή των πρακτικών της εποχής του Στάλιν, που ακόμη και σήμερα είναι επίκαιρες».

Τίποτα από αυτά δεν επιβλήθηκε άνωθεν, ούτε όμως έγινε τυχαία. Τα τελευταία χρόνια, ο πρόεδρος Πούτιν επιβλέπει την «αποκατάσταση» ενός από τα μεγαλύτερα τέρατα του 20^ου αιώνα. Ανήσυχος για την οικονομική κατάντια της χώρας του, και φοβούμενος τις λαϊκές αντιδράσεις, ο Πούτιν έχει στραφεί προς το φάντασμα του Στάλιν έτσι ώστε να συσπειρώσει τον λαό του, και να τον ετοιμάσει για τις επερχόμενες θυσίες.

Το κοινωνικό συμβόλαιο που χαρακτήρισε τις πρώτες θητείες του Πούτιν άρχισε να καταρρέει γύρω στο 2012. Η σιωπηλή συμφωνία με τους Ρώσους είχε περίπου ως εξής: Αυτός θα τους ανακούφιζε από την πολιτική και οικονομική αστάθεια των ‘90ς, και εκείνοι ως αντάλλαγμα θα του επέτρεπαν να κυβερνά όπως αυτός έκρινε. Για πολλά χρόνια, η συμφωνία αυτή πήγαινε μια χαρά. Οι Ρώσοι ζούσαν καλά, και ο Πούτιν συγκέντρωνε εξουσίες. Οι διαδηλώσεις όμως που ακολούθησαν την νοθευμένη επανεκλογή του το 2012 ξεκαθάρισαν το γεγονός ότι πολλοί Ρώσοι, αν και ήταν ικανοποιημένοι από την οικονομική πρόοδο, δεν ήθελαν να αφήσουν πλέον την πολιτική στα χέρια του Πούτιν.

Γι αυτό άλλαξε γραμμή, λέγοντας δεξιά και αριστερά ότι οι διαδηλωτές ήταν ενεργούμενα των Αμερικανών, και καθοδηγούμενοι από την ΕΕ. Με την βοήθεια του κρατικού τύπου, το Κρεμλίνο ανακάλυψε πάμπολλους πεμπτοφαλαγγίτες, ομοφυλόφιλους, αλλοδαπούς, ΜΚΟ, και ακτιβιστές. Το μήνυμα προς τις ευρύτερες ομάδες του λαού που διαμαρτύρονταν ήταν σαφές: Η Ρωσία δέχεται επίθεση, και άρα πρέπει να συσπειρωθεί γύρω από τον ηγέτη της.

Το μήνυμα αυτό έγινε πιο επείγον το 2014. Η προσάρτηση της Κριμαίας «πέρασε» στους Ρώσους ως εθνική άμυνα απέναντι σε συμμορίες νεοναζιστών Ουκρανών. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, για τον οποίο «έφταιγε» η Δύση, αποδείκνυε τις απειλές εναντίον της Ρωσίας. Ήρθαν μετά και οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές οικονομικές κυρώσεις, και η υπόθεση έδεσε για τα καλά.

Ο Πούτιν λοιπόν ζήτησε από τους πολίτες να σφίξουν τα ζωνάρια τους, αν θέλουν η Ρωσία να ξαναγίνει μεγάλη. Πολλοί είχαν δει το επίπεδο διαβίωσης τους να αυξάνεται αλματωδώς, αλλά τώρα τους ζητούσε να κάνουν θυσίες για χάρη του γενικότερου γεωπολιτικού συμφέροντος της χώρας. Σε αυτό το νέο κοινωνικό συμβόλαιο, η οικονομική ανάπτυξη θα πρέπει να μπει στην άκρη, προκειμένου η Ρωσία να γίνει ξανά κυρίαρχος παίκτης στη διεθνή σκηνή.

Για να το πετύχει αυτό, ο Πούτιν επανέφερε τον Στάλιν, θυμίζοντας στους Ρώσους τον μεγάλο «Πατριωτικό Πόλεμο» (Β’ΠΠ). Τότε που εκατομμύρια Ρώσοι έχασαν τη ζωή τους πολεμώντας τους Ναζί. Σχεδόν κάθε οικογένεια (και του ίδιου του Πούτιν) έζησε τότε την δυστυχία, την ασθένεια, και τον θάνατο. Πρόκειται για ένα από τα πιο ενδόμυχα συναισθηματικά  στοιχεία που χαρακτηρίζουν τους Ρώσους, και τον εθνικό τους ιστορικό ιστό.

Για χάρη της νίκης επί του φασισμού, ο ρωσικός λαός ξέχασε και συγχώρεσε την φρίκη του σταλινισμού, τους τεχνητούς λιμούς, τις εκτοπίσεις, και τα γκούλαγκ. «Παρά τις θηριωδίες του, ο Στάλιν είχε μεγάλες επιτυχίες, και κέρδισε τον πόλεμο κατά του φασισμού… αυτό τον εξιλέωσε για τα εγκλήματά του», λέει ο Sergei Chapnin, έως πρόσφατα αρχισυντάκτης της επίσημης έκδοσης της ρωσικής ορθοδόξου εκκλησίας.

Πράγματι, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως το 34% των Ρώσων συμφωνεί ότι παρά τα όσα κακά έκανε, ο Στάλιν, δικαιώνεται επειδή υπό την ηγεσία του η Ρωσία νίκησε στον πόλεμο.

Γι αυτό και ο Πούτιν θεωρεί πως το παράδειγμα του Στάλιν είναι ιδανικό για να περιγράψει την σημερινή κατάσταση, με μια Ρωσία πολιορκημένη από παντού, και με μόνη σωτηρία έναν ισχυρό ηγέτη. Έτσι προλειαίνει το έδαφος για να συγχωρεθούν και τα δικά του εγκλήματα, οι αμαρτίες, και οι πόλεμοι. Το μόνο που χρειάζεται είναι να πείσει ότι παλεύει για το καλό της μητέρας Ρωσίας, οπότε οι πολίτες θα δικαιολογήσουν τις αποτυχίες του.

Σήμερα έχουμε «επανασταλινοποίηση», με έμφαση τις επιτυχίες του Β’ΠΠ.

Μάλιστα, τον Νοέμβριο, ο Πούτιν επίσημα «αποκατέστησε» την συμφωνία μεταξύ Χίτλερ και Ρίμπεντροπ, την πρόσκαιρη συμμαχία δηλαδή μεταξύ Στάλιν και Ναζί, δια της οποίας μοιράστηκε μεταξύ τους η Ανατ. Ευρώπη, χώρια οι δολοφονίες Εβραίων, Πολωνών, κ.ά.

Υπό την υψηλή εποπτεία του Κρεμλίνου, τα βιβλία της ιστορίας στα σχολεία, ξεπερνούν τεχνηέντως τα εγκλήματα του Στάλιν. Μάλιστα, σε μια συνάντησή του με τους συγγραφείς ενός νέου ιστορικού σχολικού βιβλίου, ο πρόεδρος δήλωσε ότι είναι κρίμα το πώς κάποια σχολικά εγχειρίδια αναφέρουν την σοβιετική κυριαρχία στην Ανατ. Ευρώπη ως «σταλινική κατοχή».

Παράλληλα, υπερασπίζεται την επανεμφάνιση αγαλμάτων του Στάλιν. Στις αρχές του 2015, ένα από τα ρωσικά μνημεία αφιερωμένα στη μνήμη της φρίκης των γκούλαγκ, το Ιστορικό Κέντρο Πολιτικής Καταπίεσης στην πόλη Perm, αναγκάστηκε να κλείσει οριστικά, χαρακτηρισμένο ως «όργανο ξένων πρακτόρων». Άνοιξε λίγο μετά από τις τοπικές αρχές, με εστίαση πλέον στον ρόλο των στρατοπέδων συγκέντρωσης στη μεγάλη σοβιετική νίκη επί του ναζισμού.

Τα λαϊκά ΜΜΕ ακολουθούν στα χνάρια του Πούτιν, π.χ. η δημοφιλής τηλεοπτική εκπομπή Leningrad 46, εξετάζει την καθημερινή ζωή στην πόλη  μετά τον πόλεμο, ενώ η κινηματογραφική ταινία Stalingrad δοξάζει τις θυσίες εκείνης της ιστορικής μάχης.

Όλα αυτά έχουν επιτυχία. Τον Μάρτιο του 2015, το 45% των Ρώσων πίστευαν ότι οι θυσίες των πολιτών στην διάρκεια της σταλινικής περιόδου, δικαιολογούνται. Το 2012 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 25%.

Μια άλλη δημοσκόπηση του Δεκεμβρίου αποκάλυψε ότι το 52% των Ρώσων θεωρούν θετικό τον ρόλο του Στάλιν στην ζωή της Ρωσίας… 10% παραπάνω από μια αντίστοιχη δημοσκόπηση του 2006. Μάλιστα, το 2008, μια πανεθνική δημοσκόπηση χαρακτήρισε τον Στάλιν ως τον τρίτο σπουδαιότερο Ρώσο όλων των εποχών!

Αν τα πάρουμε όλα αυτά μαζί, το μήνυμα που εκπέμπεται προς τον ρωσικό λαό είναι σαφές: Όπως ο Στάλιν, έτσι και ο Πούτιν μπορεί να κάνει ότι αυτός θεωρεί απαραίτητο, προκειμένου να υπερασπιστεί την πατρίδα. Μπορεί να υπάρχουν παράλληλες απώλειες, αλλά ο λαός πρέπει να τον εμπιστεύεται, για το καλό του συνόλου.

Ίσως γι αυτό οι Ρώσοι δείχνουν αδιάφοροι απέναντι στις πράξεις του προέδρου τους όλα αυτά τα χρόνια. Ελάχιστοι δείχνουν ανησυχία για το ότι δεν υπάρχει πια ελευθεροτυπία στην Ρωσία, ούτε για το ότι πολλοί συμπατριώτες τους αναγκάζονται να φύγουν, λόγω πολιτικής καταπίεσης. Δεν ανησυχούν ούτε για τις συλλήψεις και διώξεις των διαδηλωτών, αλλά ούτε καν για την εμπλοκή της χώρας τους στον πόλεμο της Ουκρανίας και της Συρίας.

Όπως οι παππούδες τους την εποχή του Στάλιν, έτσι και οι σημερινοί Ρώσοι δείχνουν έτοιμοι να κάνουν ότι τους ζητήσει ο Πούτιν, εφόσον πραγματοποιεί (ή έστω πείθει ότι μπορεί) αυτά που υπόσχεται.

Οι εμπλοκές του στην Ουκρανία και στη Συρία έχουν ξαναβάλει την Ρωσία στην διεθνή σκηνή. Το αν θα καταφέρει να πείσει τον λαό του ότι το κόστος που πληρώνει για τις «περιπέτειες» του ίδιου αξίζει τον κόπο, απομένει να το δούμε, καθώς εξαρτάται από το πόσο ακόμη θα αντέξει το σύστημα Πούτιν.

Foreign Policy

Απόδοση: S.A.