Αντιστροφή των ρόλων Αμερικής- Ευρώπης…

«Οι Αμερικάνοι είναι από τον Άρη, και οι Ευρωπαίοι από την Αφροδίτη». Με αυτή του την ατάκα, πριν από 14 χρόνια, ο διεθνολόγος Robert Kagan «συνέλαβε» τις εμφανείς διαφορές μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης στην μεταψυχροπολεμική (και μετά την 9/11) περίοδο.

Σύμφωνα με τον  Kagan, οι Ευρωπαίοι θεωρούν τους εαυτούς τους πολίτες ενός «μετά-ιστορικού» παράδεισου ειρήνης και ευημερίας, όπου οι απειλές γίνονται εύκολα διαχειρίσιμες χωρίς τη χρήση στρατιωτικής βίας, και όπου κάποια συστήματα διαπραγμάτευσης και διεθνούς συνεργασίας έχουν καταστήσει τον πόλεμο και τον εθνικισμό ξεπερασμένους...

Από την άλλη, οι περισσότεροι Αμερικανοί συνέχισαν να βλέπουν την γεωπολιτική μέσα από έναν φακό αλά Hobbes, ως μια σύγκρουση για  κυριαρχία, μέσα από την οποία οι απειλές θα πρέπει να αντιμετωπίζονται άμεσα, ενώ η πολυμέρεια είναι απλά μια πολυτέλεια, αφού οι φιλελεύθερες αξίες ευδοκιμούν μόνο κάτω από την προστασία της στρατιωτικής ισχύος.

Αυτή η διαφορά, πάντα σύμφωνα με τον Kagan, πηγάζει από την διαφορά ισχύος. Οι ΗΠΑ είναι πανίσχυρες, και γι αυτό οι πολίτες της δίνουν βάση στην στρατιωτική ισχύ και στην αποφασιστικότητα. Οι Ευρωπαϊκές χώρες είναι αρκετά πιο αδύναμες, απ  ότι ήταν στο παρελθόν, και γι αυτό πιστεύουν σε ένα παγκόσμιο σύστημα στο οποίο η εθνική ισχύς δεν πολυμετράει.

Οι ισχυρισμοί του Kagan προέκυψαν κατά την περίοδο της μεγάλης συζήτησης για το Ιράκ, και ταίριαζαν απόλυτα ε την τότε κατάσταση. Ακόμη και οι υπεραπλουστεύσεις του (Άρης και Αφροδίτη) δεν εμπόδιζαν όσους παρακολουθούσαν τα τεκταινόμενα να καταλάβουν τι εννοούσε, τι δηλαδή χώριζε την αμερικανική άποψη για τα πράγματα από αυτήν των Βρυξελλών, του Βερολίνου, και του Παρισιού. Γι αυτό και σήμερα, με όλη την πολιτική ανακατωσούρα, ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού, είναι εντυπωσιακή η αναστροφή των απόψεων των δυο πλευρών.

Είναι ακόμη νωρίς να πούμε ότι οι Ευρωπαίοι είναι κι αυτοί από τον Άρη, αλλά η μέχρι πρότινος κοσμοθεώρησή τους δέχεται συνεχή πλήγματα. Μια η  ευρωκρίση, μια η επιθετικότητα του Πούτιν, και τώρα η μαζική μετανάστευση, και ο ισλαμικός τρόμος.

Ο εθνικισμός επιστρέφει δριμύτερος, και παντού υψώνονται φράκτες. Το κέντρο εξασθενεί, με την ακροδεξιά να ενισχύεται. Η Μεσόγειος και η Ρωσία αποτελούν για μια ακόμη φορά ζώνες συγκρούσεων, ενώ οι αρχαίες συνήθειες (γαλλικός στρατιωτικός τυχοδιωκτισμός, αγγλικός σεπαρατισμός, εντάσεις με το Ισλάμ) επανέρχονται και πάλι στο ευρωπαϊκό προσκήνιο.

Η ευρωπαϊκή ελίτ συνεχίζει να πιστεύει στο Καντιανό όνειρο διαρκούς ειρήνης, και για αυτό η Ευρώπη κατέληξε στην πολιτική ανοιχτών συνόρων της Μέρκελ για τους πρόσφυγες της Συρίας. Οι ηγέτες της όμως αρχίζουν τώρα να προσαρμόζονται στην μετά Καντιανή πραγματικότητα, ειδικά στη Γαλλία, όπου η κυβέρνηση έχει γίνει Le Bush-Cheney, τόσο με τον Σαρκοζί όσο και με τον Ολάντ, παρεμβαίνοντας στη Λιβύη, στο Μαλί, και στη Συρία, ανταποκρινόμενη στις τρομοκρατικές επιθέσεις με ρητορική τύπου Μπους, και με αντιμετώπιση της τρομοκρατίας με τρόπο που να ωχριά μπροστά του το αμερικανικό Patriot Act.

Κάτι ανάλογο κάνει και η Ουάσιγκτον, εμπλεκόμενη στην Λιβύη και στη Συρία, και έχοντας κι αυτή το δικό της άγχος για τους πρόσφυγες. Στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ βλέπουμε την αμερικανική εκδοχή της ευρωπαϊκής εθνικιστικής ακροδεξιάς. Όμως αν στην Ευρώπη ο εθνικισμός φέρνει τον μιλιταρισμό, στην Αμερική προκαλεί κάτι άλλο: Την μείωση των βαρών της αυτοκρατορίας, την απεμπλοκή από αυτήν, και την επιστροφή σε μια αυτάρκη «Αρκαδία». Αυτό είναι η ρητορική του Τραμπ. Για να γίνει η Αμερική ισχυρή και πάλι, θα πρέπει να συντριβεί το Ισλαμικό Κράτος, αλλά από την άλλη θα πρέπει να νίψουμε τας χείρας μας από περαιτέρω στρατιωτικές δεσμεύσεις, αφήνοντας ζωτικό χώρο στον Πούτιν, επιτρέποντας την Ιαπωνία και την Ν. Κορέα να γίνουν πυρηνικές δυνάμεις, και χαρακτηρίζοντας το ΝΑΤΟ ως ξεπερασμένο. Όσο για τον Bernie Sanders, αυτός πολιτεύεται με πολιτική ατζέντα από τον πλανήτη Αφροδίτη, ή μάλλον από την Σκανδιναβία, υποσχόμενος σοσιαλισμό στο εσωτερικό και στρατιωτική απεμπλοκή στο εξωτερικό.

Προς το παρόν, οι ελίτ μας παραμένουν Αρειανές. Μια πρόεδρος Χίλαρι Κλίντον μάλλον θα έχει πιο πολλά κοινά με τον Τζορτζ Μπους (στα εξωτερικά θέματα) παρά με τους Τραμπ και Σαντερς. Μακροπρόθεσμα όμως, σε μια διαιρεμένη χώρα και έναν χαοτικό κόσμο, η θέληση για αυτάρκη απομόνωση μάλλον θα μεγεθυνθεί. Δεν υπάρχει πλέον ψηφοθηρική βάση στο κόμμα των Δημοκρατικών για φιλελεύθερα γεράκια. Και στους Ρεπουμπλικάνους, το σύνθημα «come home, America» γίνεται όλο και πιο ελκυστικό.

Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι το ότι όλες αυτές οι ανακατατάξεις γίνονται χωρίς να έχει αλλάξει σημαντικά η ισορροπία ισχύος μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής. Οι ΗΠΑ παραμένουν η μόνη υπερδύναμη, και η Ευρώπη παραμένει στρατιωτικά αδύναμη. Η Γαλλία και η Βρετανία δεν θα μπορούσαν να ανατρέψουν τον Καντάφι χωρίς τις ΗΠΑ. Τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης ακόμη χρειάζονται την προστασία της Ουάσιγκτον απέναντι στη Ρωσία. Αυτός ο ασταθής συνδυασμός αφήνει να εννοηθεί ότι η υπερατλαντική σχέση μπορεί να οδηγεί σε ένα σημείο καμπής, που να θυμίζει την παλαιότερη  συζήτηση για το Ιράκ.

Ας φανταστούμε το μέλλον, ας πούμε την δεκαετία του 2020,όπου οι Γάλλοι, οι Γερμανοί, και οι Πολωνοί απαιτούν από τις ΗΠΑ να βοηθήσουν στρατιωτικά σε μια σύγκρουση που θα είναι ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, να ανατραπεί π.χ. το Ισλαμικό Χαλιφάτο στην Β. Αφρική, ή να βρεθούν τα όπλα μαζικής καταστροφής που έχει κρυμμένα ένα θνησιγενές καθεστώς Πούτιν στη Ρωσία… Αν στην Αμερική τότε υπάρχει μια σοσιαλιστική κυβέρνηση, με την στήριξη αρκετών εθνικιστών του Τράμπ στο Κογκρέσο, μάλλον θα απαντήσει στους Ευρωπαίους «λυπούμεθα, αλλά όχι αυτή την φορά»…

Ross Douthat

New York Times

Απόδοση: S.A.