Μόρια, ή αλλιώς: Η κάθοδος στον Άδη…

Την περασμένη Παρασκευή, ο πρόεδρος της ΝΔ Κυριάκος Μητσοτάκης, που επισκέφτηκε τη Λέσβο, δεν κατάφερε να μπει στο κέντρο κράτησης προσφύγων και μεταναστών στη Μόρια. «Δεν μπήκα στο hotspot επειδή έπρεπε να συνοδεύομαι από δύο διμοιρίες της Αστυνομίας» δήλωσε ο ίδιος υπαινισσόμενος ότι ο χώρος έχει μετατραπεί σε ένα κέντρο ιδιότυπης ανομίας. Ο,τι δεν είδε ο Κυριάκος επιδιώξαμε να το δούμε εμείς μέσω μαρτυριών εργαζομένων και προσφύγων που ζουν (ή έζησαν) την κόλαση.

Στις 30 Ιανουαρίου πέθανε ένας ακόμη νεαρός πρόσφυγας στον καταυλισμό της Μόριας, ο πέμπτος νεκρός σε δύο μήνες. Από αναθυμιάσεις, είπαν - το πιθανότερο - από μαγκάλι. Το μόνο που μάθαμε ήταν η ηλικία του, στο περίπου. Δεκαοκτάχρονος, είπαν, 18 έως 20 ετών λένε κάποιοι απ' όσους τον γνώριζαν στον καταυλισμό. Ενας ακόμη νεκρός. Ενας ακόμη αριθμός… 

Το χρονικό ενός ακόμα θανάτου

Δεν είχα τη δυνατότητα να ταξιδέψω ώς εκεί, όπως είχα κάνει πέρυσι τέτοιο καιρό στην Ειδομένη. Και να πήγαινα εκεί, δεν ήξερα πώς να εισχωρήσω στον καταυλισμό, ισχύει η κυβερνητική απαγόρευση. Μια φίλη έτυχε να γνωρίζει κάποιον ιατρό που είχε δουλέψει εκεί. Εκείνος μου έδωσε τον αριθμό των κινητών δύο άλλων και καθένας μου σύστηνε μερικούς ακόμη. Κάποιοι από τους εργαζομένους και τους πρόσφυγες με τους οποίους επικοινώνησα δεν βρίσκονται πια στη Μόρια, άλλοι παραμένουν εκεί. Κανένας από όσους μίλησα δεν ήθελε να δημοσιευτούν τα στοιχεία του. Οι πρόσφυγες φοβούνται ότι αυτό θα είχε επιπτώσεις στη διαδικασία ασύλου ή στον εντοπισμό τους από τα καθεστώτα που τους διώκουν, ενώ οι εργαζόμενοι ότι θα χάσουν τη δουλειά τους.

Σύμφωνα με όσα ισχυρίζονται οι άνθρωποι με τους οποίους μίλησα, μόλις ο νεαρός έχασε τις αισθήσεις του κλήθηκε η ιατρός υπηρεσίας. Πήγε με έναν νοσηλευτή και προσπάθησε να δώσει τις πρώτες βοήθειες, αλλά ήταν ήδη αργά. Οταν οι υπόλοιποι είδαν το ασθενοφόρο να φθάνει και αντιλήφθηκαν ότι ο νεαρός είναι νεκρός, άρχισαν να φωνάζουν «kill the doctors!». Οι πρόσφυγες εμπόδισαν το ασθενοφόρο που προσπαθούσε να φύγει. Ενας τους, με ψυχολογικά προβλήματα και δύο ακόμη απόπειρες στο ενεργητικό του, ανέβηκε στα κιγκλιδώματα και επιχείρησε να κρεμαστεί από το κασκόλ του. Οπως λένε οι εργαζόμενοι, το νοσοκομείο δεν δέχεται ψυχιατρικά περιστατικά, ενώ υπάρχει η προφορική οδηγία ότι μπορούν να νοσηλευτούν δύο πρόσφυγες από όλο το νησί την ημέρα εξαιτίας της έλλειψης προσωπικού.

Στον καταυλισμό της Μόριας μένουν περισσότεροι από 3.000 άνθρωποι. Οι περισσότεροι σε σκηνές, υπάρχουν όμως και κοντέινερ όπου μένουν οικογένειες. Οι γυναίκες ζουν σε πτέρυγες που χαρακτηρίζονται «ευάλωτες». Υπάρχει και κέντρο κράτησης, «κάτι σαν Αμυγδαλέζα», όπως είπε κάποιος, όπου επιτηρούνται κυρίως άνθρωποι οι οποίοι προορίζονται για επαναπροώθηση στην Τουρκία.

Οι εργαζόμενοι στις ΜΚΟ στη Μόρια υπογράφουν ρήτρα εμπιστευτικότητας, σύμφωνα με την οποία δεν επιτρέπεται να μιλήσουν επώνυμα για όσα βλέπουν, με ποινή όχι μόνο την απόλυση αλλά και τη δίωξη. Η είσοδος των δημοσιογράφων, το είπαμε, απαγορεύεται.

Ο φαύλος κύκλος της απελπισίας

Το κέντρο έχει γεμίσει ασφυκτικά και δεν χωρά άλλους. «Οι απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης οδηγούν σε θυμό και απελπισία κι η απελπισία είναι αφορμή για τη δημιουργία επεισοδίων, εξαιτίας των οποίων κλείνει το γραφείο της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας για Θέματα Ασύλου. Αυτό οδηγεί σε ακόμη μεγαλύτερο θυμό, απελπισία, νέα επεισόδια. Φαύλος κύκλος. Η κατάσταση είναι αδιέξοδη».

Οι πρόσφυγες μένουν επί μήνες σε σκηνές στημένες πάνω στο χώμα. Ακόμη και όταν δεν βρέχει, η υγρασία διατηρείται. Πολλές σκηνές είναι τρύπιες ή σκισμένες. Σε μια τέτοια σκηνή είχε γίνει το δυστύχημα τον Νοέμβριο, όταν προκλήθηκε έκρηξη καθώς μαγείρευε μια 66χρονη, με αποτέλεσμα να πεθάνει η ίδια και ένα της εγγόνι. Το άλλο και η μητέρα του τραυματίστηκαν σοβαρά. Για να ζεσταθούν, οι πρόσφυγες αγοράζουν σόμπες, ψηστιέρες, τραβάνε παράνομα καλώδια για να τις συνδέσουν, ανάβουν φωτιές. Τα κοντέινερ είναι ασφυκτικά γεμάτα κι οι πρόσφυγες προσπαθούν με κουβέρτες να δημιουργήσουν παραβάν, οριοθετώντας «ιδιωτικούς» χώρους ένα επί ένα.

Για να πάρουν φαγητό, περιμένουν για μία ώρα τουλάχιστον σε τεράστια ουρά, στο μοναδικό σημείο διανομής, εκτεθειμένοι στη βροχή και στο χιόνι. Το φαγητό φτάνει στα χέρια τους παγωμένο ή και βρεγμένο. Οι διαβητικοί τρώνε τα ίδια με τους άλλους, με αποτέλεσμα υποτροπές στην επιβαρημένη υγεία τους. Οι τουαλέτες είναι σε άθλια κατάσταση, ενώ μου αναφέρθηκε ότι «δεν είναι ασφαλές για τις γυναίκες να πάνε εκεί μόνες». Για όσους μένουν στις σκηνές, υπάρχει μόνο ένα σημείο με τουαλέτες σε ολόκληρο τον καταυλισμό. Το νερό, πάντα κρύο, κόβεται συχνά για ώρες. Δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για ανθρώπους με αναπηρίες, οι οποίοι είναι αρκετοί - από εμπόλεμες ζώνες έρχονται, διάβολε! 

«Ευάλωτοι» και παιδιά - θύματα

Για να εγγραφεί κάποιος στη λίστα προκειμένου να εξεταστεί η πιθανότητα ασύλου, περιμένει στην ουρά ώρες κάθε φορά, επί μέρες. Τελευταία κάτι άλλαξε στη διαδικασία και πλέον έχουν προτεραιότητα όσοι έχουν χαρακτηριστεί «ευάλωτοι». Αυτό προκαλεί ταραχές, καθώς πολλοί δεν γνώριζαν ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα, με αποτέλεσμα να ζητούν να εξεταστούν εκ νέου. Μια πρόσφυγας σχολίασε: «Εγώ, που αν γυρίσω πίσω θα με σκοτώσουν γιατί άφησα έναν άνδρα που με χτυπούσε συνέχεια, δεν θα πάρω άσυλο, ενώ θα πάρει αυτός που έβαλε να του σπάσουν το πόδι πριν έρθει εδώ. Αυτός είναι ευάλωτος, εγώ όχι».

Ενας νεαρός πρόσφυγας ο Αχμέτ έχει κάνει δύο φορές απόπειρα αυτοκτονίας επειδή η συνέντευξή του για το άσυλο αναβάλλεται συνεχώς. «Οταν πεθαίνουν άνθρωποι από το κρύο, όταν περνάει ο καιρός και δεν γίνεται τίποτα, μοιάζει σαν να μην είσαι άνθρωπος, σαν να είσαι αόρατος, σαν να μην υπάρχεις. Συχνά θέλεις να πεθάνεις για να τελειώνει όλο αυτό. Αν με στείλουν πίσω, θα με σκοτώσουν. Τουλάχιστον ας πεθάνω ήσυχα εδώ».

Εργαζόμενοι λένε ότι μέχρι πρότινος η Μόρια είχε περισσότερα παιδιά, «γιατί τα ανήλικα τα πληρώνουν με το κεφάλι». Ενας μου είπε: «Μόνο μετά την έκρηξη του Νοεμβρίου ξεκίνησε η μεταφορά ανηλίκων σε ξενώνες. Επρεπε να σκοτωθούν η γιαγιά με το κοριτσάκι για να πάρουν κάποια από εδώ. Μίλησα με συναδέλφους σε ξενώνες και ρωτούσα γιατί δεν έκαναν κινήσεις να τα πάρουν νωρίτερα. Μου είπαν "εμείς έχουμε χώρο, η Μόρια δεν δίνει παιδιά". Δεν καταλαβαίνω πια τι συμβαίνει».

Πριν από μια εβδομάδα άλλαξε ο αστυνομικός διοικητής, στον οποίο κάποιοι αποδίδουν ευθύνες για περιπτώσεις παιδιών που βρέθηκαν χτυπημένα. Τα ασυνόδευτα παιδιά είναι μεγάλο πρόβλημα στη Μόρια. Πρόσφυγες μου είπαν ότι υπάρχουν ενήλικοι που τα εκδίδουν με χρηματικό αντάλλαγμα. Ενας εργαζόμενος λέει: «Μόλις δω γυναίκα με ανήλικο, τη ρωτάω να μου πει πώς σχετίζεται με το παιδί. Μια είπε ότι είναι θεία του και δεν ήξερε καν το όνομα της μητέρας του. Απλά το εκμεταλλευόταν».

Ανθρωποι και θηρία

Η Γιασμίν έφτασε εδώ ακρωτηριασμένη. Στην πατρίδα της τη βίασαν πέντε άνδρες και την πέταξαν σε γκρεμό. Απέκτησε αναπηρία, κυκλοφορεί με δεκανίκια. Αλλη βιάστηκε στον καταυλισμό. Η εργαζόμενη που μου το είπε δεν γνωρίζει αν επέστρεψε από το νοσοκομείο, όπου βρίσκεται και ο βιαστής της. «Ελπίζω να την πήγαν κάπου αλλού και να μην είναι ακόμα εδώ. Με τις συνθήκες που επικρατούν στον καταυλισμό, δεν είναι ασφαλές να κυκλοφορείς. Οι εργαζόμενοι στις ΜΚΟ, πριν μπούμε, βγάζουμε τα μπλουζάκια με τα διακριτικά των οργανώσεων για να μη μας επιτεθούν. Δεν ήταν όμως έτσι στην αρχή. Ερχονται άνθρωποι βασανισμένοι και τους κάνουμε θηρία».

Μιλώντας με περίπου είκοσι πρόσφυγες και εργαζομένους, έρχονταν στον νου μου οι κατά καιρούς δηλώσεις του υπουργού Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννη Μουζάλα. Δεν θα τις σχολιάσω, απλώς τις θυμίζω: «Η κατάσταση είναι υπό έλεγχο. Οταν λέμε υπό έλεγχο, λέμε ότι οι πρόσφυγες συνεχίζουν να δοκιμάζονται και αυτό θα συνεχίσει. Είμαι συντετριμμένος. Πιστεύω όμως ότι σε πολύ λίγο χρόνο θα βγω από τη συντριβή και θα σας πω ότι κι εκεί τα καταφέραμε». Και μια παλαιότερη δήλωση για την Ειδομένη: «Περιμένουμε να ωριμάσει η απελπισία των ανθρώπων εκεί». Αν ισχύουν όλα όσα προσπάθησα να μεταφέρω σε αυτό το ρεπορτάζ από απόσταση, είχε δίκιο ο υπουργός που περίμενε. Η απελπισία ωρίμασε.

Είναι ένα πράγμα να λες ότι αναλαμβάνεις την ευθύνη για κάτι και τελείως άλλο να το εννοείς. Αν το εννοείς, δεν σε κάνει σοφότερο κανένας θάνατος, όπως είπε ο υπουργός πρόσφατα. Οι άνθρωποι που πέθαναν δεν ήταν ανύπαρκτοι. Δεν φανταστήκαμε ότι ήρθαν στη χώρα μας. Ηρθαν και πέθαναν στην πραγματικότητα. Και τι τους προσφέραμε;

Μια ζωή βάσανο και μια αναγγελία θανάτου, χωρίς όνομα, στους τίτλους των εφημερίδων.

Ηλίας Κανέλλης

Τα Νέα

Σημ. Το ρεπορτάζ στηρίζεται σε μαρτυρίες. Εχουμε τα ονόματα και τα τηλέφωνα όσων μιλήσαμε μαζί - με μερικούς από τους έλληνες εργαζομένους στις ΜΚΟ γνωριστήκαμε διά ζώσης στην Αθήνα. Δεν χρησιμοποιούμε κανένα πραγματικό όνομα για ευνόητους λόγους.