Η «Οδύσσεια» των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα…

Κάθε μεγάλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια περνάει από τέσσερις φάσεις:

Πρώτη φάση – η περίοδος του «Διαφωτισμού»: Το σπάσιμο των «ταμπού»!

Δηλαδή, η δημιουργία «μεταρρυθμιστικής συνείδησης» στην κοινωνία. Να απορριφθούν όλα οι ιδεολογικές αγκυλώσεις. Να νομιμοποιηθεί στα μυαλά και στις ψυχές των ανθρώπων η προσδοκία και η απαίτηση των μεταρρυθμιστικών τομών. Χωρίς αυτή την αλλαγή συνείδησης, τίποτε δεν μπορεί να προχωρήσει. Κι αν προχωρήσει, ό,τι προχωρήσει, πολύ σύντομα θα ανατραπεί.

Δεύτερη φάση – ανατροπές και αντίβαρα: Οι πρώτες τομές και οι απαραίτητες «εξισορροπήσεις». Κάθε μεγάλη μεταρρυθμιστική τομή φέρνει αναστάτωση στην αρχή. Κι όσο πιο μεγάλη η τομή, τόσο πιο μεγάλη η αναστάτωση που θα ακολουθήσει. Γι’ αυτό χρειάζονται συνεχώς «εξισορροπητικές παρεμβάσεις»...

Στη φάση αυτή η κοινωνία είναι «μοιρασμένη» ανάμεσα σε εκείνους που προσβλέπουν στο «νέο» (που ακόμα δεν έχει πλήρως αποκαλυφθεί) και εκείνους που νοσταλγούν ακόμα το «παλιό»…

Τρίτη φάση: Η αντιμεταρρύθμιση και η αντιμετώπισή της!

Μετά από κάθε κύμα μεταρρυθμίσεων, όσοι εθίγησαν εξαπολύουν την «αντεπίθεσή» τους για να ακυρώσουν ό,τι έγινε. Και να οδηγήσουν πίσω στην «προτέρα κατάσταση».

Τέταρτη φάση: η επαναφορά στο «μεταρρυθμιστικό μονοπάτι» με εξουδετέρωση των αντιδράσεων και αλλεπάλληλα μεταρρυθμιστικά κύματα, ώστε να παραλύσουν οι αντιδράσεις στο εξής.

Αυτή είναι η φάση της «σάρωσης»: το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα γίνεται πια σαρωτικό κίνημα!

Και μετά από λίγο οι μεταρρυθμίσεις εμπεδώνονται για τα καλά.

Όταν ο κόσμος βλέπει το «παλιό» ως «μακρινό» και «ξεπερασμένο», τότε δεν υπάρχει πλέον γυρισμός…

Οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα αποτελούν ανοιχτό αίτημα εδώ και σαράντα χρόνια!

Αποτελούν τα αληθινά «ορφανά της Μεταπολίτευσης». Το απολύτως απαραίτητο συμπλήρωμα στην ατζέντα του εκδημοκρατισμού, που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Και σπανίως επιχειρήθηκε, εδώ που τα λέμε…

--Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πιστώνεται ασφαλώς την προώθηση των φιλελεύθερων ιδεών στην Πολιτική (εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας και σύνδεση με την Ευρώπη), αλλά όχι των φιλελεύθερων ιδεών στην Οικονομία. Εκεί μάλλον κινήθηκε (αναγκαστικά, κατά πολλούς) στην αντίθετη κατεύθυνση. Και κατηγορήθηκε από κάποιους, τότε, για… «σοσιαλμανία»!

--Ο Ανδρέας Πανανδρέου, ήταν η μεγάλη «αντεπανάσταση»: Με το «Σοσιαλισμό» που επαγγέλθηκε, διέλυσε την επιχειρηματική τάξη που προϋπήρχε, και ανασυγκρότησε μια νέα τάξη κρατικοδίαιτων «επιχειρηματιών» (τα περιβόητα «νέα τζάκια»). Αλλά και μια ολόκληρη μεσαία τάξη, άμεσα ή έμμεσα κρατικοδίαιτη επίσης...

--Ο Κώστας Μητσότακης συγκρούστηκε μετωπικά με τον κρατισμό του Ανδρέα, αλλά ως κυβέρνηση δεν εμφάνισε φιλελεύθερη ατζέντα. Αποτόλμησε κάποια πράγματα, αλλά ήταν αναγκασμένος να διαχειριστεί αληθινό χάος και δεν πρόλαβε να πάει μακριά…

--Ο Κώστας Σημίτης, δούλεψε συστηματικά να αλλάξει το κρατικιστικό προφίλ του ΠΑΣΟΚ, το οποίο είχε επανέλθει στην εξουσία και το είχε κληρονομήσει ο ίδιος μετά την αναγκαστική αποχώρηση του Ανδρέα…

Ο Σημίτης, όμως υπήρξε «εκσυγχρονιστής», μάλλον παρά «φιλελεύθερος»! Προσπάθησε και κατάφερε να δημιουργήσει ένα ισχυρό ρεύμα στελεχών που εναντιώνονταν στην κρατικιστική κληρονομιά του Ανδρέα. Αλλά δεν πέρασαν ποτέ στην αληθινά φιλελεύθερη ατζέντα.

Οι περισσότεροι απ’ αυτούς στην πραγματικότητα και το έβλεπαν και το ήθελαν. Αλλά δεν το τολμούσαν…

Είτε γιατί φοβούνταν μη τους κατηγορούσαν για «νεοφιλελευθερισμό», είτε – το πιθανότερο – γιατί είχαν ριζώσει σε ένα κρατικιστικό σχήμα εξουσίας, μπορούσαν να το αμφισβητήσουν, αλλά δεν ήταν έτοιμοι ούτε να το ξεπεράσουν ούτε να το ανατρέψουν…

Επίσης, οι απόψεις των «εκσυγχρονιστών του ΠΑΣΟΚ» για τα εθνικά θέματα ήταν πάντα ο «αχίλλειος πτέρνα» τους.

Δεν ήταν σε θέση να καταλάβουν πως οι πραγματικά φιλελεύθεροι μεταρρυθμιστές ήταν πάντα και πολύ πατριώτες.

Ή αλλιώς, ο φιλελευθερισμός είναι η άρνηση πάσης φύσεως «προστατευτισμού». Όχι η διαρκής επίκληση «προστατών» και «προστασίας».

Ο επόμενος μεγάλος σταθμός στην Ελληνική Οδύσσεια των φιλελεύθερων ιδεών ήταν ο πιο «απροσδόκητος». Η εκλογή του Αντώνη Σαμαρά στην ηγεσία της ΝΔ, το Νοέμβριο του 2009, μετά από την μεγάλη ήττα της από το ΠΑΣΟΚ του ΓΑΠ.

Πράγματι, ο Αντώνης Σαμαράς, θεωρείτο ως τότε από σημαντικό μέρος των στελεχών της ΝΔ… «μαύρο πρόβατο»! Προφανώς όμως, η βάση της παράταξης είχε την εντελώς αντίθετη γνώμη. Γιατί τον εξέλεξε με πολύ μεγάλη άνεση και με τεράστια συμμετοχή στις εσωκομματικές εκλογές.

Κι αυτό τότε εξέπληξε ολόκληρο το πολιτικό σύστημα…

Όμως, το πιο απροσδόκητο απ’ όλα, ήταν ότι ουδείς περίμενε πως θα τους έβγαινε ο Σαμαράς φιλελεύθερος! Τον είχαν σταμπάρει ως «εθνικιστή» και «υπερσυντηρητικό». Και τους βγήκε φιλελεύθερος, χωρίς να χάσει ούτε το πατριωτικό του προφίλ ούτε τα συντηρητικά του ανακλαστικά.

Απλά τότε ξεδίπλωσε και την μεταρρυθμιστική του ιδιοσυγκρασία…

Κι αυτό πραγματικά κανείς δεν το περίμενε πριν συμβεί ούτε το πίστεψε καλά-καλά όταν συνέβη…

Και το «μυστικό» του Σαμαρά ήταν πως είχε καταλάβει, ήδη από τότε, πως κάθε φιλελεύθερος μεταρρυθμιστής ηγέτης οφείλει να είναι ταυτόχρονα και φιλελεύθερος και συντηρητικός! Να πατάει γερά στην Παράδοση και στα βασικά χαρακτηριστικά του λαού του, για να μπορέσει να αλλάξει τα πάντα.

Αν δεν είσαι υπερήφανος για τη χώρα σου δεν μπορείς να την αλλάξεις.

Κι αν δεν πατάς γερά πάνω στην Παράδοσή της, δεν μπορείς να αλλάξει τη μοίρα της…

Ο Σαμαράς πέρασε μέσα σε πέντε μόλις τις τρείς από τις τέσσερις φάσεις κάθε μεγάλη μεταρρυθμιστικής προσπάθειας:

--Και την πρώτη φάση του «Διαφωτισμού» (σπάσιμο των «ταμπού» από τις ως τότε κυρίαρχες ιδεοληψίες).

--Και τη δεύτερη φάση των πρώτων μεταρρυθμιστικών τομών, με ταυτόχρονες «εξισορροπήσεις».

--Και την τρίτη φάση της «αντιμεταρρύθμισης» που αντεπιτέθηκε με επικεφαλής τον κραυγαλέα λαϊκιστή και κρατιστή Τσίπρα πλέον, προσπαθώντας να τον ανατρέψει πολλές φορές κατά τη διάρκεια των Πρωθυπουργίας του.

Και εξουδετέρωσε αποτελεσματικά όλες αυτές τις προσπάθειες, εκτός της τελευταίας, ‘Όταν προσέκρουσε στην «αχίλλειο πτέρνα» του Συντάγματός μας που επιτρέπει στην Αντιπολίτευση να προκαλεί πρόωρες εκλογές με πρόσχημα την εκλογή Προέδρου, σε ένα πολιτικά απογυμνωμένο αξίωμα με απόλυτα «συμβολικό» ρόλο…

--Ο Σαμαράς, από το επόμενο 24ωρο της εκλογής του στην αρχηγία της ΝΔ, έδωσε το φιλελεύθερο μεταρρυθμιστικό του στίγμα: Μίλησε (στο Ελληνοαμερικανικό Επιμελητήριο) διακηρύσσοντας ότι προτεραιότητά μας πρέπει να είναι η απενεχοποίηση της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας.

Τα «ταμπού» και οι ιδεολογικές αγκυλώσεις του κρατισμού, είχαν αρχίσει να σπάνε…

Κανείς μείζων πολιτικός ηγέτης, δεν είχε τολμήσει να μιλήσει ως τότε, τόσο εμφατικά, για απενεχοποίηση της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας.

Το σοκ που προκάλεσε, φαίνεται και από τις πρώτες αντιδράσεις στελεχών της ίδιας της ΝΔ. Κάποιοι του ζήτησαν τότε, όπως φημολογείται – πολύ διακριτικά και πολύ ευγενικά, αλλά και πολύ πιεστικά – να πάψει να μιλάει για «ανταγωνιστικότητα» (γιατί ακουγόταν πολύ «νεοφιλελεύθερο») Και να πάψει μιλάει για απενεχοποίηση (γιατί ακουγόταν πολύ «αντι-συστημικό»).

Δεν έκανε πίσω ούτε χιλιοστό!

Συνέχισε και κλιμάκωσε την «εικονοκλαστική» ρητορική του.

Λίγο αργότερα, έβαλε την ανταγωνιστικότητα στα προτάγματα για την ιδεολογική ανασυγκρότηση της ΝΔ…

- Στη συνέχεια μίλησε για αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας.

Άλλος «σεισμός» τότε. Τον κατηγόρησαν, τον κατήγγειλαν, απείλησε τότε ο ΓΑΠ να βγάλει νόμο που να το απαγορεύει…

Αλλά τελικά το προσυπέγραψαν όλοι!

Στη συνέχεια μίλησε για μια στρατηγική μείωσης ΌΛΩΝ των φόρων.

Σταδιακά, γιατί η χώρα αντιμετώπιζε κρίση ελλειμμάτων χρέους.

Αλλά και σαρωτικά...

Ο στόχος για μείωση του φόρου επιχειρήσεων στο 15%, όταν το έθεσε ο Σαμαράς ακουγόταν πολύ «εξωτικό» πράγμα…

Σήμερα το έχει υιοθετήσει και το προωθεί η Τερέζα Μέϊ Πρωθυπουργός της Βρετανίας και ο Πρόεδρος Τράμπ στις ΗΠΑ!

Ενώ άρχισαν να το συζητούν ανοικτά και να το ενστερνίζονται τα κεντροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη…

--Όταν ο Σαμαράς μίλησε για την περιβόητη «καμπύλη του Λάφφερ», δηλαδή για τη δυνατότητα να αυξάνεις τα φορολογικά έσοδα μειώνοντας τους φόρους, πολλοί τον λοιδόρησαν ως… Χάρρυ Πότερ!

--Για να μη μιλήσουμε για την άρση του Καμποτάζ, που την επαναλάμβανε συνέχεια, όταν οι αντίπαλοί του τότε, οι μεταρρυθμιστές του ΓΑΠ αντιδρούσαν έντονα. Μαζί με το ΚΚΕ και το ΣΥΡΙΖΑ τότε…

Και τελικά την επέβαλε (μέσω του Άδωνη Γεωργιάδη, επί κυβέρνησης Παπαδήμου).

--Και για να μην αναφερθούμε στο συνεχές σφυροκόπημα του Σαμαρά κατά των «συντεχνιών που έκλεισαν τα εργοστάσια κι έδιωξαν τις επενδύσεις από την Ελλάδα»! Αυτό κι αν προκαλούσε ενορχηστρωμένες επιθέσεις τότε εκ μέρους «σύμπασας της Αριστεράς, της Κεντροαριστεράς, αλλά και μέρους της …νεοδημοκρατικής νομενκλατούρας»…

Και φυσικά όταν μίλησε για συμβάσεις παραχώρησης υποδομών στην Ελλάδα (επενδύσεις και εκμετάλλευση λιμανιών αεροδρομίων, δικτύων και εθνικών οδών) «σχίστηκε το παραπέτασμα» στο Ναό του Κρατισμού, και πετάχθηκαν τα «τελώνια» του βαθιά ριζωμένου Λαϊκισμού, να ξορκίζουν τον «νεοφιλελευθερο»… «έξω από δω»!

Φανταστείτε: οι αντίπαλοί του τον κατηγορούσαν ως «νεοφιλελεύθερο», αλλά οι δικοί του δεν είχαν πάρει χαμπάρι ότι τους έφερνε κατευθείαν στον αστερισμό των φιλελεύθερων ιδεών.

Η «καθεστωτική» ΝΔ, τότε ακόμα, είχε μια προφανή υστέρηση στις φιλελεύθερες ιδέες. Ακόμα και αρκετοί από τους εμφανιζόμενους τότε ως «φιλελεύθερους» εκεί μέσα...

Ως κυβέρνηση ο Σαμαράς πέρασε άμεσα στη δεύτερη φάση του φιλελεύθερου μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος: Τομές και εξισορροπήσεις!

Άλλαξε το μείγμα πολιτικής του μνημονίου:

Από 70% μείωση ελλείμματος με φόρους και 30% μείωση σπατάλης, πέρασε σχεδόν στο αντίστροφο: 60% μείωση σπατάλης και 40% φόρους.

Αναλυτικά η προσαρμογή που έγινε στα δυόμιση χρόνια Πρωθυπουργίας του Σαμαρά ήταν συνολικά 18,5 δισεκατομμύρια!

Από αυτά:

--Τα 10,2 προήλθαν από μείωση τόκων (το μεγαλύτερο κούρεμα χρέους και σε ονομαστικούς όρους και σε όρους «παρούσας αξίας» που έχει γίνει ποτέ στην παγκόσμια Ιστορία – σημαντικότατη εδώ η συμβολή του Βαγγέλη Βενιζέλου, αλλά καθοριστική τότε η στήριξη Σαμαρά).

--Τα 5 δισεκατομμύρια προήλθαν από μείωση σπατάλης.

--Και τα 3,2 δισεκατομμύρια από νέους φόρους.

Αν λάβουμε υπ’ όψιν το σύνολο της μεταβολής (συμπεριλαμβανομένων και των μειωμένων τόκων) οι νέοι φόροι συμμετείχαν κατά 18% περίπου.

Κάτι που, επίσης δεν έχει ξαναγίνει ποτέ.

Και αποτελεί φιλελεύθερο επίτευγμα…

Την ίδια εποχή, ωστόσο, κι ενώ τα χέρια του ήταν δεμένα πολλαπλά, από τις μνημονιακές υποχρεώσεις, χωρίς τις οποίες η Ελλάδα, όπως την παρέλαβε, πήγαινε για Grexit και παρά το γεγονός ότι βρήκε το έλλειμμα να τρέχει με 9,5% και την ύφεση 7,2%, στα δυόμιση χρόνια της διακυβέρνησής του έκανε τις περισσότερες περικοπές φόρων που έχουν γίνει ποτέ στην Ελλάδα!

(ΦΠΑ Εστίασης, Εισφορά Αλληλεγγύης, ενοίκια, Πετρέλαιο, Ασφαλιστικές Εισφορές , φόρο ακινήτων κλπ, κλπ.)

Και ταυτόχρονα ξεπερνούσε όλους τους δημοσιονομικούς στόχους!

Αυτό, σε περίοδο ελλειμμάτων να μειώνεις φόρους χωρίς να δημιουργείς νέα ελλείμματα, επίσης δεν έχει γίνει ποτέ!

Αλλά και τις περισσότερες αποκρατικοποιήσεις και συμβάσεις παραχώρησης που έχουν γίνει ποτέ. (Δεύτερη Επένδυση Cosco στον Πειραιά, ΔΕΣΦΑ, ΟΠΑΠ, Μικρή ΔΕΗ, Ελληνικό, Περιφερειακά αεροδρόμια, Εγνατία)

Με την αντιπολίτευση τότε να λυσσάει και με τον κυβερνητικό του εταίρο τότε, να μουρμουράει (παρά τη στήριξη που του έδινε ο Βαγγέλης Βενιζέλος)…

Όλα αυτά είναι ατόφια φιλελεύθερα κατορθώματα.

Και το αποτέλεσμα χειροπιαστό: να βγει η Ελλάδα από την ύφεση, ένα χρόνο πριν από τις προβλέψεις (του Μνημονίου)!

Φανταστείτε, σε μια εποχή (το 2014) που οι τιμές του πετρελαίου ήταν στα 100 δολάρια και ολόκληρη η Ευρώπη βυθιζόταν στη στασιμότητα, η Ελλάδα κατάφερνε να βγει στην ανάπτυξη νωρίτερα…

Και σήμερα με τις τιμές του πετρελαίου σχεδόν μισές από τότε (!) και ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη πηγαίνει για ταχύρρυθμη ανάπτυξη γύρω στο 3,5%, η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα σε ύφεση και οι προοπτικές της επιδεινώνονται συνέχεια…

Στα χρόνια Σαμαρά, ο ΟΟΣΑ και η Παγκόσμια Τράπεζα ανακοίνωναν πως η Ελλάδα ήταν πρώτη στον κόσμο στις μεταρρυθμίσεις που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα. Ενώ η θέση της έκανε τότε άλματα δεκάδων θέσεων στη διεθνή κατάταξη.

Σήμερα η θέση της Ελλάδας επιδεινώνεται σταθερά στη διεθνή κατάταξη…

--Ο Σαμαράς την ίδια στιγμή έκανε «εξισορρόπηση» με μέτρα που ελάφραιναν το κόστος και βελτίωναν τις ευκαιρίες και τις προοπτικές.

Για παράδειγμα:

Κατάργησε εντελώς το αφορολόγητο για ελεύθερους επαγγελματίες, επιτηδευματίες και αγρότες. Αλλά ταυτόχρονα αύξησε το αφορολόγητο για μισθωτούς και συνταξιούχους (από τις 7 στις 9,5 χιλιάδες), μείωσε τις ασφαλιστικές εισφορές (και για εργοδότες και για εργαζόμενους) και κράτησε αφορολόγητες τις αγροτικές επιδοτήσεις (γιατί αποτελούν παραγωγική ενίσχυση, όχι «εισόδημα»).

Κάντε σύγκριση με το τι συμβαίνει τώρα, και βγάλτε τα συμπεράσματά σας…

Και το πιο «εκπληκτικό»: η Τρόϊκα τότε δεχόταν πως το «σύστημα» είχε αρχίσει να γίνεται βιώσιμο. Και το ασφαλιστικό και το φορολογικό…

Τώρα κόβουν και ξανα-κόβουν συντάξεις, βάζουν και ξαναβάζουν φόρους και εισφορές και το σύστημα δεν λέει να ισορροπήσει…

Από τον Ιανουάριο του 2015 βρισκόμαστε για τα καλά στην τέταρτη φάση: Της αντιμεταρρύθμισης!

Ο Τσίπρας ήλθε εκφράζονταν εκείνο το τμήμα της κοινωνίας που ήθελε να ματαιωθούν οι μεταρρυθμίσεις. Και να επιστρέψουμε στην προηγούμενη «παλιά καλή εποχή»: Όταν «μοίραζαν» στο λαό παροχές από δανεικά…

Αυτό επαγγέλθηκε ο Τσίπρας: να καταργήσει όλες τις μεταρρυθμίσεις.

Αυτό προσπάθησε – και εν μέρει προσπαθεί ακόμα…

Τον ανάγκασαν βέβαια, να υπογράψει πολύ πιο οδυνηρά από όσα ο ίδιος κατάγγελλε στο παρελθόν…

Αλλά ακόμα κι εκείνα που υπογράφει δεν τα κάνει!

Κυρίως, δεν μπορεί να τα κάνει…

Και πάντως, δεν τον εμπιστεύονται πια…

Αυτό είναι το πρόβλημά του.

Και γι’ αυτό δεν θα πάει μακριά…

Ο Τσίπρας δεν μπόρεσε να ξηλώσει το έργο του Σαμαρά.

Αλλά πήγε την Ελλάδα πολύ πιο πίσω.

Κι αναγκάζεται τώρα να πάρει πολύ πιο οδυνηρά και πολύ λιγότερο αποδοτικά μέτρα λιτότητας.

Σύντομα, λοιπόν, θα μπούμε στην επόμενη φάση…

Την τέταρτη και τελευταία (και πιο κρίσιμη).

Την επιστροφή στο δρόμο των μεταρρυθμίσεων.

Των σαρωτικών μεταρρυθμίσεων πλέον.

Και για να επιτύχουμε, πρέπει να χτίσουμε σε αυτό που υπήρξε ως τώρα.

Όχι να αρχίζουμε από το μηδέν.

Να έχουμε πλήρη επίγνωση τι έγινε, τι πέτυχε, τι απέδωσε και πως μπορούμε να κερδίσουμε στο εξής το χαμένο έδαφος και το χαμένο χρόνο…

Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να μελετήσουμε την «περίοδο Σαμαρά»:

Γιατί τότε, με συμπυκνωμένο τρόπο, ξεκίνησε το μεταρρυθμιστικό εγχείρημα.

Και τότε οι φιλελεύθερες ιδέες βγήκαν από την «παρανομία», άρχισαν να εφαρμόζονται και - το σπουδαιότερο: άρχισαν να αποδίδουν.

Δεν έχει σημασία (μόνο) να αναγνωρίζουμε την προσφορά ενός προσώπου στο πρόσφατο παρελθόν...

Σημασία έχει να καταλάβουμε το δρόμο που μας άνοιξε για το άμεσο μέλλον…

Που ίσως είναι πια, πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζουν οι περισσότεροι…

Το «αύριο» βρίσκεται προ των πυλών!

Θανάσης Κ.

Facebook