«Χτυποκάρδια στο θρανίο» και… «Μωρίας Εγκώμιον»!

Ο Άδωνις Γεωργιάδης δημοσίευσε ένα πολύ σωστό και σύντομο σχόλιο στα δικτυακά «τιτιβίσματα» (tweet) κατά της κατάργησης των Λατινικών από τα σχολεία…

Του απάντησε ειρωνικά η κα Έλενα Ακρίτα: ότι τα Λατινικά ήταν, λέει, το πιο «άχρηστο» μάθημα της ζωής της, στο οποίο ωστόσο η ίδια πήγε καλά, γιατί είχε… «κούκλο καθηγητή», ο οποίος της χάριζε ένα γοητευτικό χαμόγελο, κάθε φορά που του απαντούσε σωστά… (Πάλι καλά που δεν δήλωσε κι εκείνη… metoo, για το δόλιο το καθηγητή της!)

Χαριτωμένο το σχόλιο της. Ανόητο, παιδαριώδες, αλλά χαριτωμένο…

Όλα αυτά που γράφει κατά καιρούς έχουν αυτή τη ρηχή «χαριτομενιά» που χαρακτηρίζει τους «πνευματικούς» μας ανθρώπους τις τελευταίες δεκαετίες.

Να μπερδεύουν αξιακά προτάγματα, με προσωπικά βιώματα! Τα σοβαρά (όπως η προϊούσα απαιδευσία των νεοΕλλήνων), με τα αστειάκια (όπως τα δικά της … «χτυποκάρδια στο θρανίο»).

Και να πασχίζουν να «σκοράρουν πόντους», με τετριμμένα «κλισέ» και εύκολους «εξυπνακισμούς».

Κυρίως αυτό: ανόητα κλισέ!

Όπως τα περί «άχρηστης» γνώσης...

Όλος ο σκοταδισμός στηρίχθηκε ανέκαθεν στο μύθο της «άχρηστης γνώσης».

Κι όλος ο σύγχρονος σκοταδισμός, που επιβλήθηκε στα ελληνικά σχολεία στηρίχθηκε στη λογική (και την αντίστοιχη «παιδαγωγική») της «ήσσονος προσπάθειας». (Που όσο προχωράει και επιβάλλεται, τόσο περισσότερο μισούν τα παιδιά τη γνώση και αγχώνονται από τα σχολειά τους. «Περίεργο» έτσι; Όχι και τόσο…)

Η δευτεροβάθμια σχολική μόρφωση οφείλει να δίνει στα παιδιά όλα τα «κλειδιά» για να ξεκλειδώνουν όλους τις πόρτες αύριο.

Το ποιες «πόρτες» θα διαλέξουν να ξεκλειδώσουν δεν το ξέρει κανείς από τώρα. Ούτε τα ίδια! Θα το ανακαλύψουν πολύ αργότερα.

Το ποιες πόρτες θα χρειαστεί να ξεκλειδώσουν – ακόμα και χωρίς να το επιλέξουν - επίσης δεν το ξέρει κανείς. Θα το φέρει η ζωή.

Τα παιδιά όμως, πρέπει να είναι έτοιμα…

Και για να είναι «έτοιμα» για όσα δεν μπορούν να γνωρίζουν από τώρα, πρέπει να αγαπήσουν τη γνώση και να κινητροδοτηθούν κατάλληλα.

Αυτό ακριβώς σκοτώνει η «παιδαγωγική» της «ήσσονος προσπαθείας» και η θεωρία των «άχρηστων» γνώσεων: την αγάπη για μάθηση…

Γι’ αυτό και η έννοια «άχρηστη» γνώση – γενικά η ωμή «χρησιμοθηρία» στην Παιδαγωγική – είναι πολύ επικίνδυνη. Και εξόχως αντιπαιδαγωγική.

Με την ίδια λογική δεν πρέπει να διδάσκεται καμία «νεκρή γλώσσα».

Έλα όμως που οι δύο κλασικές «νεκρές γλώσσες» είναι πολύ ζωντανές μέσα στις σύγχρονες που μιλάμε…

Δεν μπορείς να μάθεις σωστά νέα Ελληνικά χωρίς ισχυρές βάσεις στα Αρχαία.

Και τα Λατινικά ενυπάρχουν σε όλες τις σημερινές λατινογενείς γλώσσες. Και σε αρκετές μη λατινογενείς ακόμα…

Με την ίδια λογική των «άχρηστων» γνώσεων, δεν θα έπρεπε να διδάσκουμε ούτε «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, ούτε «Ελένη» του Ευριπίδη.

Σιγά τώρα…

Κι όταν θα τα καταργήσουν κι αυτά αύριο από τα σχολεία (γιατί εκεί πάει το πράγμα), θα βρεθεί πάλι κάποια «λογία» κυρία και τότε, να «συμφωνήσει» ότι κι αυτά υπήρξαν «άχρηστες» γνώσεις, και το μόνο που θυμάται κι εκείνη θα είναι κάποιος «κούκλος» καθηγητής που τους δίδασκε Αντιγόνη στο Λύκειο…

Μη σου πω για τα Μαθηματικά. Αυτά αν είναι «άχρηστα των αχρήστων».

Είμαι βέβαιος ότι η κα Έλενα διδάχθηκε τον «κανόνα του Crammer» στην Άλγεβρα (για να λύνει συστήματα εξισώσεων πρώτου βαθμού). Όλοι το κάναμε τότε. Ήταν στην «ύλη». Βέβαια αν δεν πήγαινες «πρακτικό», αμέσως το ξέχναγες…

Ή τους κανόνες των αναλογιών στην Ευκλείδεια Γεωμετρία.

Ή τη «μεταβατική» ιδιότητα συνόλων (τα προς τρίτοις ίσα, είναι και μεταξύ τους ίσα).

Βέβαια επίλυση συστημάτων πρωτοβάθμιων εξισώσεων, ουδείς χρειάστηκε να κάνει στη ζωή του, αν δεν πήγε σε «πρακτική» κατεύθυνση.

Αλλά οι κανόνες των αναλογιών ή η μεταβατική ιδιότητα των συνόλων είναι θεμελιώδεις αρχές της Λογικής.

Άρα, χωρίς αυτές είναι δύσκολα «προσβάσιμος» και ο Αριστοτέλης. Ιδιαίτερα το κορυφαίο του έργο: το «Όργανον»!

Στον Πλατωνικό διάλογο «Μένων», ο Σωκράτης ισχυρίζεται πως ένα παιδάκι αγράμματο (ανήλικος δούλος στο σπίτι που τον φιλοξενούσε) μπορεί να λύσει ένα σύνθετο γεωμετρικό πρόβλημα χωρίς να έχει ποτέ διδαχθεί Γεωμετρία. Το πείραμα πετυχαίνει! Ο Σωκράτης υποβάλει το πιτσιρικά σε μια σειρά ερωτήματα, τον προκαλεί να δώσει απαντήσεις κι ύστερα λογικά τις ελέγχουν μαζί και καταλήγουν να βρουν το σωστό (που είναι, τρόπον τινά, η εφαρμογή του Πυθαγορείου θεωρήματος).

Όποιος δεν ξέρει το Πυθαγόρειο θεώρημα δεν είναι σε θέση να παρακολουθήσει καν τους συλλογισμούς του Σωκράτη. Ο οποίος προσπαθεί να πει ότι η αλήθεια είναι μέσα μας και ο δάσκαλος οφείλει να την «εκμαιεύσει» υποβάλλοντας τα σωστά ερωτήματα.

Κι αυτό δεν είναι απλά «γνώση» - είναι αληθινή «Μάθηση»: Δηλαδή προσέγγιση της Αλήθειας και άσκηση Αρετής.

Που να τα καταλάβει αυτά η κα Έλενα.

Άσε που το Σωκράτη, όπως και να το κάνουμε, «κούκλο» δεν τον λες!

Ο διάλογος «Μένων» (όπου εισάγεται κυρίως η Πλατωνική «μαιευτική») είναι έκτοτε διαχρονικό έργο φιλοσοφίας της «Διδακτικής».

Στην Αναγέννηση το «ανακάλυψαν» ξανά και το χρησιμοποίησαν όταν έστηναν τα πρώτα Πανεπιστήμια στην Ευρώπη.

Στην εποχή του Διαφωτισμού γνώρισε επίσης μεγάλες δόξες ο «Μένων»…

Οι οπαδοί της «ήσσονος προσπάθειας» εις τα καθ’ ημάς, ουδέποτε ασχολήθηκαν με τέτοιες… «σαχλαμάρες»!

Και για την κα Έλενα, προφανώς, όλο αυτό ήταν μια «άχρηστη γνώση».

Κάποτε στα μεταπτυχιακά μου χρόνια στο εξωτερικό, έτυχε να κάνω παρέα με ένα γιατρό - μεταπτυχιακός κι εκείνος, αλλά από διαφορετικό department του Πανεπιστημίου...

Ήταν Γιαπωνέζος, απ’ ό,τι άκουγα άριστος στην έρευνα και μια φορά με πλησίασε απελπισμένος:

--Πόσο τυχεροί μου λέει, είστε εσείς οι Έλληνες.

--Γιατί τον ρώτησα;

--Γιατί το μεγαλύτερο μέρος των επιστημονικών όρων είναι ελληνικής καταγωγής - και οι υπόλοιποι είναι λατινικοί, άρα για σας παραπλήσιοι.

--Και λοιπόν; τον ρωτάω.

-- Πάρε τον όρο οesophagitis, μου λέει. Τι θα πει;

Δεν τον είχα ξανακούσει βέβαια, αλλά το μυαλό μου πήγε κατευθείαν στον οισοφαγήτιδα. Σκέφτηκα λίγο και χωρίς να έχω ιδέα του απάντησα:

-- Φλεγμονή του οισοφάγου.

--Ακριβώς, μου λέει. Και ξέρεις γιατί το κατάλαβες, χωρίς να έχεις πάει Ιατρική;

Γιατί ως Έλληνας γνωρίζεις ότι «οισοφάγος» είναι ο «σωλήνας» που «μεταφέρει» (από το «οίσω», μέλλων χρόνος του ρήματος «φέρω») την τροφή («φαΐ») στο στομάχι. Και η κατάληξη itis- ήτιδα δηλώνει πάντα στη γλώσσα σας «φλεγμονή» (αμυγδαλίτιδα, ηπατίτιδα κλπ.)

Για σένα, μου λέει, είναι προφανές. Για όλους εμάς τους υπόλοιπους είναι σκέτος… «γλωσσοδέτης»! Και δεν είναι ο μόνος. Χιλιάδες τέτοιους όρους εμείς πρέπει να τους μάθουμε και να τους απομνημονεύσουμε. Εσείς τους ξέρετε από τα γεννοφάσκια σας.

Τότε συνειδητοποίησα ότι, πράγματι, το 70% των επιστημονικών όρων σε όλους σχεδόν τους επιστημονικούς κλάδους είναι ελληνικής καταγωγής.

Όπως και το 62% των «λογίων» λέξεων σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες…

Ελάτε να μου εξηγήσετε τώρα, τι είναι «χρήσιμη» και τι «άχρηστη» γνώση.

(Πάντως το ανώμαλο ρήμα φέρω-οίσω- ήνεγκα ή ήνεγκον – ενήνοχα- ενηνόχειν, τελικά δεν μου φάνηκε και τόσο «άχρηστο», όσο πίστευα όταν ήμουν κι εγώ δεκαπεντάχρονος. Και δεν είχα καμιά… «κουκλάρα φιλόλογο» τότε να χαρώ κι εγώ ο καημένος. Ένα «μαύρο σκυλί» είχα για φιλόλογο, τον Κρίτωνα Π. - αλλά από τους καλύτερους τότε στην Ελλάδα! Θεός σχωρέσ’ τον…)

Κάποτε, στην επαγγελματική μου ζωή πια, χρειάστηκε να διαβάσω τα Federalist Papers που εξέδιδε ο Alexander Hamilton στα τέλη του 18ου Αιώνα. Μιλάμε για τη βάση της σύγχρονης πολιτικής Ιστορίας και της εφαρμοσμένης Πολιτικής Επιστήμης. Γιατί αυτά έβαλαν τη «σφραγίδα» τους στην οικοδόμηση της πρώτης (και της πιο ανθεκτικής ως τώρα) σύγχρονης δημοκρατίας. Των Ηνωμένων Πολιτειών.

Οι κατευθύνσεις που χάραξε τότε ο Χάμιλτον δικαιώθηκαν. Και οι κίνδυνοι για τους οποίους προειδοποίησε, επαληθεύθηκαν…

Τα κείμενα αυτά είναι γεμάτα με αρχαία ελληνικά αποσπάσματα. Σχολιασμένα μάλιστα. Αλλά και με λατινικά αποσπάσματα. Επίσης σχολιασμένα…

Αρχαία ελληνικά διδάχθηκα στο σχολείο, οπότε δεν είχα πρόβλημα. Λατινικά όμως ελάχιστα (γιατί πήγα «πρακτικό»). Οπότε προμηθεύθηκα τότε ένα λεξικό λατινικών φράσεων (μεταφρασμένων στα αγγλικά) και πορεύθηκα.

Κι από εκεί έμαθα για τον Τάκιτο, για τον Τίτο Λίβιο και για το Σουητώνιο, που αργότερα τους προμηθεύθηκα και τους διάβασα.

Σκεφτείτε: ο Χάμιλτον διάβαζε από το πρωτότυπο Ηρόδοτο και Θουκυδίδη και Πολύβιο - και Τάκιτο και Λίβιο και Διώνα Κάσσιο.

Κι εγώ προερχόμενος από την Ελλάδα, δύο αιώνες αργότερα, τους Λατίνους τουλάχιστον, τους άκουγα για πρώτη φορά!

Κι ελάτε μετά να μου πείτε εσείς, τι είναι «άχρηστη» και τι «χρήσιμη» γνώση, στο επίπεδο του Λυκείου…

(Και που να βρεις… «κούκλους» καθηγητές ή «κούκλες καθηγήτριες» να σου μάθουν Δίωνα Κάσσιο;)

Στα μαθηματικά πάντως ήμουν πάντα δυνατός. Μέχρι που κάποια στιγμή σε μεταπτυχιακό μάθημα, ένας καθηγητής (ρωσοαμερικανός, αν θυμάμαι καλά) μας έθεσε το ερώτημα:

--Ποιος από σας μπορεί να αποδείξει το «θεώρημα το Ήρωνα» όχι με το συμβατικό τρόπο, αλλά με ανάλυση τανυστών (tensor analysis);

Τον κοιτάγαμε όλοι σαν χάνοι. Κι εγώ επίσης.

--Τι λες εσύ; μου απευθύνεται…

Πριν προλάβω να απαντήσω όμως, αλλάζει γνώμη (ευτυχώς!).

--Όχι εσύ, μου λέει, εσύ είσαι Έλληνας, έτσι δεν είναι;

Εσύ σίγουρα το ξέρεις. Να μας πει κάποιος από τους υπόλοιπους.

Η αλήθεια είναι ότι τότε εγώ δεν ήξερα καν ότι αυτό που μας ρώταγε ήταν «θεώρημα του Ήρωνα» (ήξερα το άλλο διάσημο θεώρημα του Αλεξανδρινού, με το εμβαδόν τριγώνου από το μήκος των τριών πλευρών).

Αλλά το έπαιξα «χαλαρός» και light…

Κάτι μου έμαθε τότε εκείνος ο καθηγητής (που δεν ήταν καθόλου «κούκλος» ο φουκαράς).

Ότι εμείς οι Έλληνες υποτιμάμε τον εαυτό μας κι αυτό που κουβαλάμε:

Τη γλώσσα και την Παιδεία μας!

Κι όταν βλέπω γύρω μου «ξερόλες» κυρίους και «χαριτωμένες» κυριούλες, στα προχωρημένα -ήντα τους, να φέρονται ως… ξαναμμένοι έφηβοι και να αποδομούν τις «άχρηστες γνώσεις» που ουδέποτε εκτίμησαν, μου ’ρχεται κάτι σαν τσαντίλα, κάτι σαν ναυτία κάτι σαν φευγαλέα κατάθλιψη…

Δεν πειράζει θα μου περάσει. Απ’ αυτούς δεν θα περάσει ποτέ!

Θανάσης Κ.

YΓ. Στην κα Ακρίτα και στον κ. Γαβρόγλου, προτείνω να διαβάσουν το ξακουστό έργο του Εράσμου, «Μωρίας Εγκώμιον». Γραμμένο το 1509. Θεωρείται από τα πρωτοποριακά της Αναγέννησης. Και ως «προφητικό» της Μεταρρύθμισης και του Διαφωτισμού αργότερα…

Α ξέχασα, είναι γραμμένο στα Λατινικά.

Και δεν ήταν και… κούκλος ο καημένος ο Έρασμος.