Γιατί οι οικονομολόγοι δεν κατάφεραν να προβλέψουν τη κρίση;

Στη κορύφωση της οικονομικής κρίσης, η βασίλισσα της Αγγλίας ρώτησε κάποιους γνωστούς μου στο London School of Economics κάτι πολύ απλό, για το οποίο όμως δεν υπάρχει μια εξίσου απλή απάντηση: Γιατί οι οικονομολόγοι (πανεπιστημιακοί) δεν κατάφεραν να προβλέψουν τη κρίση;

 

Υπάρχουν αρκετές απαντήσεις. Η μία είναι ότι οι οικονομολόγοι στερούνται εκείνων των μοντέλων που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την οικονομική συμπεριφορά που οδήγησε στη κρίση…

Μια άλλη είναι ότι εμφορούνται από μια ιδεολογία σύμφωνα με την οποία μια ελεύθερη αγορά ποτέ δεν κάνει λάθη.

Μια άλλη όμως απάντηση, που τελευταία κερδίζει έδαφος όλο και περισσότερο, είναι ότι το σύστημα δωροδόκησε τους οικονομολόγους για να μη μιλήσουν.

Κατά τη γνώμη μου, η αλήθεια είναι διαφορετική.

Δεν ισχύει το ότι εμείς οι ακαδημαϊκοί δεν έχουμε τα κατάλληλα μοντέλα.

Αν πιστέψει κανείς ότι η κρίση επήλθε εξαιτίας της έλλειψης ρευστότητας, τότε διαθέτουμε αρκετά μοντέλα για να την αναλύσουμε, όπως και να προβλέψουμε τις συνέπειες της.

Αν πιστεύουμε ότι η κρίση οφείλεται στους πλεονέκτες τραπεζίτες, και στους απρόσεκτους επενδυτές, που βασίζονταν στις κρατικές διασώσεις, σε συνδυασμό με την τρελαμένη από ενθουσιασμό αγορά, τότε και πάλι σας λέω ότι όλα αυτά είχαν μελετηθεί ενδελεχώς.

Οι οικονομολόγοι είχαν αναλύσει ακόμη και την πολιτική οικονομία της απορρύθμισης, οπότε μπορούσαμε πολύ εύκολα να κατανοήσουμε το γιατί κάποιοι Αμερικανοί πολιτικοί έσπρωξαν τον ιδιωτικό τομέα στη χρηματοδότηση φτηνών ακινήτων, ενώ άλλοι απορύθμισαν την ιδιωτική πίστωση.

Παρ’ όλα αυτά δεν λάβαμε υπ όψη τις προειδοποιήσεις, ούτε καλέσαμε σε εγρήγορση.

Ίσως ο λόγος να ήταν η ιδεολογία. Είχαμε πιστέψει πως η αγορά είναι αποτελεσματική, οι παίκτες της λογικοί, και οι υψηλές τιμές δικαιολογούνται από τα θεμελιώδη οικονομικά δεδομένα.

Αυτή όμως η κριτική του φονταμενταλισμού της αγοράς, αντανακλά μια παρεξήγηση.

Η κυρίαρχη θεωρία της αποτελεσματικής αγοράς μας λέει πως οι αγορές απλά αντανακλούν ότι  είναι δημοσίως γνωστό, και πως είναι αδύνατο κάποιοι να κερδίζουν συνεχώς χρήματα από τις αγορές, κάτι που αποδεικνύεται από τα πλήγματα που δέχτηκαν αρκετοί επενδυτές.

Η θεωρία δεν μας λέει ότι οι αγορές δεν μπορούν να βυθιστούν αν τα νέα είναι άσχημα, ή αν οι επενδυτές πάψουν να παίρνουν ρίσκα.

Οι κριτικοί μας λένε ότι όλα συνέβαιναν στο φως, αλλά πως οι ειδικοί (και οι αγορές) τα αγνόησαν.

Αυτή όμως είναι μια εκ των υστέρων ανάλυση.

Σίγουρα υπήρχαν κάποιες μοναχικές Κασσάνδρες που προειδοποιούσαν για τη μη βιωσιμότητα της αγοράς ακινήτων, αλλά τις αγνοούσαμε.

Πάντα θα υπάρχουν προφήτες, και πολύ συχνά κάνουν λάθη. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι πίστευαν ότι η αγορά ακινήτων θα κρατήσει για πάντα.

Αυτές οι προσμονές ήταν επηρεασμένες από την ιδεολογία. Για την οποία θα πρέπει να είμαστε σκεπτικιστές.

Καμιά ομάδα οικονομολόγων, προοδευτικών ή μη, δεν προέβλεψε την κρίση.

Μήπως όμως έφταιξε η διαφθορά;

Μερικοί πανεπιστημιακοί συμβουλεύουν τράπεζες, και οίκους αξιολόγησης, κάνουν διαλέξεις σε συνέδρια επενδυτών, παίζουν τον ρόλο των ειδικών ως μάρτυρες σε δικαστήρια, και γενικά πραγματοποιούν επιστημονική έρευνα έναντι χορηγίας.

Είναι λοιπόν φυσικό να είναι προκατειλημμένοι.

Η κοσμοθέαση όλων μας επηρεάζεται από το τι πιστεύουν οι φίλοι μας. Όπως ισχύει επίσης το ότι κάποιος επιστήμονας μπορεί να συντάξει μια εργασία που επηρεάζεται από αυτά που θέλει να ακούσει ο χορηγός του. Μισθοφορικά πράγματα δηλαδή.

Υπάρχουν αρκετές τέτοιες περιπτώσεις δημόσιας προκατάληψης που δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Μια λύση θα ήταν να απαγορευτεί κάθε συνεργασία μεταξύ των οικονομολόγων και του επιχειρηματικού κόσμου.

Αν όμως οι οικονομολόγοι περιοριστούν μέσα στον αλαβάστρινο πύργο τους, ναι μεν θα ήταν ουδέτεροι, αλλά παράλληλα δεν θα γνώριζαν τα πρακτικά ζητήματα, και άρα θα ήταν ακόμη λιγότερο ικανοί να προβλέψουν προβλήματα.

Ένας τρόπος για να επανέλθει η εμπιστοσύνη θα ήταν να υπάρχει διαφάνεια. Οι επιστήμονες να ανακοινώνουν δηλαδή το χρηματικό τους συμφέρον πίσω από μια συγκεκριμένη ανάλυση, και να δηλώνουν το ποιος τους πλήρωσε για να τη κάνουν. Κάποια πανεπιστήμια άρχισαν ήδη να το κάνουν.

Η διαφθορά όμως δεν είναι ο βασικός λόγος που η επιστήμη της οικονομίας απέτυχε να προβλέψει την κρίση.

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν έχουν επαφή με τον επιχειρηματικό κόσμο, και ακόμη κι αυτοί δεν μπόρεσαν να προβλέψουν τίποτα.

Τρεις λοιπόν είναι οι παράγοντες που μπορούν να εξηγήσουν την συλλογική μας αποτυχία ως επιστήμονες οικονομολόγοι: η εξειδίκευση, η δυσκολία της πρόβλεψης, και η αποστασιοποίηση του επαγγέλματος από τον πραγματικό κόσμο.

Όπως και η ιατρική, έτσι και τα οικονομικά έχουν κατακερματιστεί.

Η μακροοικονομία δεν δίνει σημασία στους οικονομολόγους της αγοράς ή σε αυτούς των ακινήτων, και το αντίθετο.

Για να προβλέψει όμως κάποιος την κρίση, θα έπρεπε να ξέρει και από τα δυο παραπάνω, όπως ακριβώς ένας γενικός παθολόγος θα πρέπει να γνωρίζει αρκετά για να διαγνώσει μια σπάνια ασθένεια.

Το επάγγελμα του οικονομολόγου αμείβει μόνο τις προσεκτικές, και καλά τεκμηριωμένες αναλύσεις, με αποτέλεσμα ελάχιστοι να είναι οι ειδικοί που αγγίζουν και άλλους τομείς.

Ακόμη όμως και αν το έκαναν, θα απέφευγαν τις προβλέψεις.

Το κύριο πλεονέκτημα των ακαδημαϊκών από τους επαγγελματίες των προβλέψεων είναι η αυξημένη γνώση τους  των καθιερωμένων σχέσεων μεταξύ παραγόντων. Το πιο δύσκολο να προβλεφτεί είναι τα σημεία καμπής, τότε δηλαδή που οι παλιές σχέσεις καταρρέουν.

Υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που σηματοδοτούν αυτά τα σημεία καμπής, αλλά δεν είναι αλάνθαστοι μάντεις των τυχόν προβλημάτων που θα ενσκήψουν.

Έτσι, τα ελάχιστα επαγγελματικά κέρδη για μια πιο πλατιά ανάγνωση, σε συνδυασμό με τα επαγγελματικά ρίσκα της πρόβλεψης, οδηγούν τους περισσότερους πανεπιστημιακούς στο να αποφεύγουν να προβλέπουν.

Αυτό ίσως είναι καλό, αφού οι πανεπιστημιακοί δεν γνωρίζουν αρκετά για τις βραχυπρόθεσμες οικονομικές κινήσεις και διεργασίες, οπότε οι προβλέψεις αφήνονται στους ειδικούς επαγγελματίες.

Το πρόβλημα είναι πως η αποστασιοποίηση από τις βραχυπρόθεσμες αυτές διεργασίες, οδηγεί τους πανεπιστημιακούς οικονομολόγους στο να αγνοούν τις μεσοπρόθεσμες τάσεις, που μόνο αυτοί μπορούν να ερμηνεύσουν.

Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τότε ο λόγος που οι ειδικοί πανεπιστημιακοί οικονομολόγοι απέτυχαν να προβλέψουν τη κρίση είναι πεζός.

Δεν μιλάμε δηλαδή για ανεπαρκή μοντέλα, ιδεολογική τύφλωση, ή έστω διαφθορά, αλλά για κάτι πολύ πιο ανησυχητικό: Πολύ απλά, δεν πρόσεχαν!

S.A.

Project Syndicate