Θεσσαλονίκη: Οι κήποι του Πασά!

Πολλοί συνηθίζουν να τους αποκαλούν και «Δρακόσπιτα» ή «άντρο των δερβισάδων».

Οι κήποι του Πασά ανήκουν στα παράξενα κομβικά μνημεία της Θεσσαλονίκης με την μυστικιστική ατμόσφαιρα και αποτελούν έναν από τους αστικούς της μύθους.

Πρόκειται για ένα καταπράσινο πάρκο που το συναντάς ανεβαίνοντας ευθεία πάνω από την πλατεία Συντριβανίου, στην Άνω Πόλη, δίπλα από τα κάστρα.

Είναι μια περιφραγμένη έκταση που βρίσκεται έξω από τα ανατολικά τείχη της πόλης ακριβώς πίσω από το νοσοκομείο «Άγιος Δημήτριος».

Η περιοχή έξω από τα ανατολικά τείχη, που περιλαμβάνει το αγίασμα του Αγίου Παύλου, τα λατομεία και τον Κέδρινο λόφο είχε παραχωρηθεί στην εκκλησία, η οποία το 1875 εκχώρησε τα δικαιώματα στην Φιλόπτωχο Αδελφότητα με την υποχρέωση να αναλάβει την ίδρυση και την συντήρηση νεκροταφείων.

Στα 1901 η περιοχή που ορίζεται από το αγίασμα του Αγ. Παύλου και την Ευαγγελίστρια καταλαμβάνεται από την Νομαρχία, που εκεί κτίζει το Νοσοκομείο Χαμιδιέ, αργότερα Ξένων, αργότερα Δημοτικό και μετά την Απελευθέρωση και μέχρι σήμερα Άγιος Δημήτριος.

Στην ιδιοκτησία του νοσοκομείου ανήκουν σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκουμε εκεί οι κήποι και εκεί αναγράφεται και η ημερομηνία 1904. 
Άρα η μόνη ιστορική εξήγηση της ύπαρξής τους είναι ότι κτίστηκαν για να κοσμήσουν το πίσω μέρος του Νοσοκομείου.

Η έκταση που καταλαμβάνουν είναι περίπου 1.000 τ.μ.

Κανένα ιστορικό στοιχείο δεν υπάρχει που να συνδέει αυτούς τους κήπους με κάποιον Πασά, και η ονομασία μάλλον αποτελεί επινόηση των κατοίκων που ίσως να προέκυψε από τις ιστορίες που λένε πως το μέρος αυτό ήταν το ησυχαστήριο του Σεϊφουλάχ Πασά (Η Βίλλα Μορδόχ (Βασιλίσσης Όλγας 162), έργο του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη, χτίστηκε επίσης το 1905 σαν κατοικία του Τούρκου μεράρχου Σεϊφουλάχ Πασά).

Τα κτίσματα που βρίσκονται στους κήπους αποτελούν δείγμα της λεγόμενης φανταστικής αρχιτεκτονικής.

Ο όρος χρησιμοποιείται για τα κτίσματα με πλήρη ελευθερία στη σύνθεση και τον συνδυασμό των υλικών και η κατασκευή τους αποδίδεται σε ανώνυμους τεχνίτες που χαρακτηρίζονται από μια ποιητική διάθεση με παντελή έλλειψη πρακτικότητας στις κατασκευές τους.

Ο όρος δεν είναι πάντα αποδεκτός από την Ιστορία της Αρχιτεκτονικής και δεν έχει σαφή όρια και συνήθως την τεχνική αυτή την κατατάσσουν στη λαϊκή αρχιτεκτονική.
Στην φανταστική αρχιτεκτονική τοποθετούνται και τα έργα του Γκαουντί στην Βαρκελώνη και ιδιαίτερα το πάρκο Γκουέλ (Ο Γκαουντί δημιούργησε το πάρκο μεταξύ 1900-1914 μετά τη γνωριμία με τους Γκουέλ, μια πολύ πλούσια οικογένεια της Βαρκελώνης, που του αναθέτουν να δημιουργήσει έναν οικισμό, μια νέα συνοικία.

Το έργο δεν ολοκληρώνεται, αλλά αυτό που δημιουργήθηκε, είναι ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό έργο, που απογειώνει τη φήμη του Γκαουντί.

Είχαν προγραμματιστεί να φτιαχτούν 60 σπίτια, αλλά μόνο 3 πρόφτασαν και έγιναν). Οι κατασκευές των Κήπων θυμίζουν πολύ αυτές του πάρκου Γκουέλ.

Στους Κήπους του Πασά σώζονται σήμερα ένα συντριβάνι και γύρω από αυτό μια σήραγγα, μια στέρνα για την συγκέντρωση του νερού, μια χαμηλή πύλη που οδηγεί σε ένα υπόγειο χώρο και ένα υπερυψωμένο καθιστικό.

Όλα τα κτίσματα είναι μικρού μεγέθους με δρομάκι και σκάλες σε διαφορετικά επίπεδα.
Η κατασκευή βασίζεται σε σιδηροδοκούς και σιδερόβεργες όπου πάνω τους στηρίζονται ακατέργαστη πέτρα στα χαμηλά σημεία και τούβλα στα ψηλότερα.

Σε ορισμένα τούβλα διακρίνεται η φίρμα της κεραμοποιίας Fratelli Allatini.

Σημαντική θέση στη σύνθεση φαίνεται πως είχε το νερό.

Υποθέτουμε από τις εγκαταστάσεις πως το νερό ελεγχόταν, έπεφτε με ορμή, σχημάτιζε ρυάκια ή λίμναζε στη στέρνα.

Η κατασκευή θυμίζει λίγο απομίμηση απολιθωμένου δάσους.

Τα περίεργα σύμβολα στον τοίχο, οι απομιμήσεις φυτικών και ζωικών μορφών που κυριαρχούν στη σύνθεση καθώς και η στοά που δεν οδηγεί πουθενά, δίνουν λαβές για τη δημιουργία αστικών μύθων όπως αυτός που καταδεικνύει τους Κήπους  ως τόπο συνεύρεσης των Οθωμανών τεκτόνων της Θεσσαλονίκης.

Φήμες επίσης λένε πως οι Κήποι του Πασά παλιότερα αποτελούσαν το τέλος των κατακομβών της Θεσσαλονίκης, έξω από τα όρια της πόλης, που χαράζαν κάποτε τα κάστρα.

Η φθορά των κήπων είναι πολύ μεγάλη, σε βαθμό που να αλλοιώνει το αρχικό σχέδιο. Το 1922-3 μετά την μικρασιατική καταστροφή αλλά και λίγο αργότερα με την ανταλλαγή των πληθυσμών πολλοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην Άνω Πόλη.

Τα τούβλα και οι πέτρες του μνημείου λεηλατήθηκαν για να χρησιμοποιηθούν σαν οικοδομικά υλικά για να επεκτείνουν και να επιδιορθώσουν τα σπίτια των Τούρκων που είχαν αποχωρήσει.

Κατά μια εκδοχή οι Κήποι ήταν το ησυχαστήριο του Σειφουλάχ Πασά και των Οθωμανών Τεκτόνων που ανήκαν στον στενό του κύκλο, ο οποίος έκτισε εκεί αυτό το περίεργο σύμπλεγμα πέτρινων κατασκευών, γεμάτων μυστικιστικά σύμβολα.

Λένε μάλιστα ότι οι πέτρες με τις οποίες κατασκευάστηκε ήταν όλες πέτρες χτυπημένες από κεραυνό.

Το μέρος αυτό θεωρείται ενεργειακός τόπος, ενώ οι οπαδοί της ιερής γεωγραφίας το θεωρούν κομβικό γεωμαγνητικό σημείο.

Λέγεται ότι κατά την διάρκεια των αποκρυφιστικών τελετών γινόντουσαν ανθρωποθυσίες.

Ένας μύθος ακόμα μιλά για την οδό της Μαύρης πέτρας που οδηγεί σε αδιέξοδο στο ύψος των Κήπων και κάθε τρεις μέρες, στις 12 το βράδυ εμφανίζεται εκεί ένας χαμένος δρόμος που κανείς δεν ξέρει που οδηγεί.

Υπάρχουν και ιστορίες με έντονο μεταφυσικό στοιχείο, που οφείλονται στο γεγονός ότι οι κήποι βρίσκονται κοντά σε πολλά παλιά και νεώτερα νεκροταφεία.

Ένα είναι σίγουρο. Είναι ένας από τους μυστηριακούς τόπους της Θεσσαλονίκης και σε πολλούς άγνωστος.

Σήμερα τον χρησιμοποιούν πολλοί ιδιοκτήτες σκύλων για την καθημερινή τους βόλτα που δυστυχώς δεν φροντίζουν καθόλου για τη συλλογή των περιττωμάτων.

Είναι σίγουρα ένα από τα πάρκα της πόλης που αξίζει της προσοχής του Δήμου ιδίως όσον αφορά την καθαριότητά του.

Παράλλαξη