Γιατί κάποιοι, κατά τα άλλα λογικοί, άνθρωποι «μασάνε» από θεωρίες συνωμοσίας;

Γράφει η εφημερίδα New York Times

Μετά τη βομβιστική επίθεση στη Bοστώνη, 

το Διαδίκτυο «πλημμύρισε» από ατεκμηρίωτες θεωρίες για την ταυτότητα των δραστών.

Παρά τον εντοπισμό των Τσαρνάεφ, οι θεωρίες συνωμοσίας εξακολούθησαν.

Ίσως τα αδέλφια να μην έδρασαν μόνα, ίσως να ήταν «πιόνια του μυστηριώδους Σαουδάραβα, ίσως να ήταν αθώα και ο βομβιστής να έλαβε εντολές από την αμερικανική κυβέρνηση».

Αυτές οι θεωρίες μπορεί να είναι τρελές, όσοι τις πρεσβεύουν όμως είναι λογικότατοι και κατά τους ψυχολόγους έχουν τάση να πιστεύουν σε όλα αυτά τα ανεδαφικά σενάρια.

Παραδοσιακά, οι θεωρίες συνωμοσίας αντιμετωπίζονται από πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες ως οι «αβάσιμες φαντασιώσεις ενός παραλόγου περιθωρίου».

Εδώ και πολύ καιρό οι ψυχολόγοι το μόνο που κάνουν είναι να υποστηρίζουν την ψυχοπαθολογική φύση της δημιουργίας θεωριών συνωμοσίας, στηριζόμενοι στο ότι οι παραισθήσεις συνωμοσιών συχνά συνδέονται με μορφές παράνοιας.

Παρ’ όλα αυτά, τέτοιες παθολογικές εξηγήσεις έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς, διότι οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλά οι αβάσιμες φαντασιώσεις μιας ψυχοπαθούς μειονότητας.

Για παράδειγμα, μια πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι το 37% των Αμερικανών πιστεύει πως η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι μια απάτη, το 21% θεωρεί πως η κυβέρνηση των ΗΠΑ αποκρύπτει στοιχεία ύπαρξης εξωγήινων και το 28% πιστεύει ότι μια μικρή ελίτ συνωμοτεί να κυβερνήσει τον πλανήτη.

Ελάχιστες μόνο ώρες από τη βομβιστική επίθεση στη Βοστώνη εμφανίστηκαν θεωρίες συνωμοσίας που έφτασαν να ισχυρίζονται πως ολόκληρο το γεγονός ήταν στημένο.
Γιατί λοιπόν τόσος πολύς κόσμος πιστεύει σε θεωρίες συνομωσίας;

Δε γίνεται να είναι όλοι σχιζοφρενείς και παρανοϊκοί. Νέες έρευνες μπορούν να μας διαφωτίσουν.
Οι άνθρωποι δεν πιστεύουν σε μια θεωρία συνωμοσίας λόγω των επιμέρους στοιχείων που την απαρτίζουν, αλλά περισσότερο λόγω μιας γενικότερης αντίληψης που υποστηρίζει τις θεωρίες συνωμοσίας γενικώς. Αυτό τουλάχιστον έδειξε μια πρόσφατη έρευνα των ψυχολόγων Wood, Douglas και Suton, στην οποία φάνηκε πως πολλοί έδειχναν να πιστεύουν σε αντιβαίνουσες θεωρίες συνωμοσίας.

Για παράδειγμα, η αντίληψη πως ο Οσάμα Μπιν Λάντεν είναι ακόμα ζωντανός συνδεόταν θετικά – κατά τα προκύψαντα αποτελέσματα - με τη θεωρία πως ήταν ήδη νεκρός προτού πραγματοποιηθεί η στρατιωτική επιδρομή στο καταφύγιό του.
Επομένως, οι ερευνητές θεωρούν πως οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλά πίστη σε μια ξεχωριστή θεωρία, αλλά μάλλον ένα ιδεολογικό πρίσμα μέσω του οποίου βλέπουμε τον κόσμο.

Ο Ρίτσαρντ Χοφστάντερ έγραφε το 1965 στο βιβλίο του «Το παρανοϊκό στυλ στην αμερικανική πολιτική» ότι οι θεωρίες συνωμοσίας, ιδιαίτερα όσες επικεντρώνονται σε ενοχλητικούς αλλοδαπούς, είναι αγαπημένο χόμπι των Αμερικανών, που ανέκαθεν υποπτεύονταν ότι κάποιος ξένος (μασόνος, καθολικός ή κομμουνιστής) τους επιβουλεύεται.

Από το 1965, οπότε κυκλοφόρησε το βιβλίο, η πρόσβαση σε πληροφορίες έχει βελτιωθεί.

Θεωρητικώς, αυτό θα έπρεπε να έχει περιορίσει τις θεωρίες συνωμοσίας.

Όμως, όπως δείχνουν οι πρόσφατες έρευνες, απλά έχουν γίνει πιο αληθοφανείς και κατά συνέπεια πιο πιστευτές.

Απολύτως λογικοί άνθρωποι έχουν μια εκπληκτική ικανότητα να δημιουργούν τέτοιες ιστορίες που βασίζονται σε λογικά επιχειρήματα, γεγονός που τις καθιστά πιο επικίνδυνες.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 63% των Αμερικανών ψηφοφόρων θεωρεί αληθινή τουλάχιστον μία θεωρία πολιτικής συνωμοσίας.

Παρότι οι ψυχολόγοι δεν γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εγκέφαλό μας, μέσα από ερωτηματολόγια και εργαστηριακές έρευνες κατέληξαν σε κάποια χαρακτηριστικά με τα οποία μπορούν να «περιγράψουν» όποιον πιστεύει στις ανεδαφικές θεωρίες.

Πρόκειται, μας πληροφορούν, για ανθρώπους κυνικούς, ιδιαίτερα με τα πολιτικά πράγματα, οι οποίοι έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Οι θεωρίες τους είναι ο τρόπος προσέγγισης ενός κόσμου στον οποίο νιώθουν αδύναμοι.

Η οικονομική κρίση, οι τρομοκρατικές επιθέσεις και οι φυσικές καταστροφές είναι διαρκείς απειλές πάνω στις οποίες δεν ασκούμε κανέναν έλεγχο.

Όταν βρισκόμαστε μπροστά σε τέτοιους κινδύνους, δραστηριοποιείται η αμυγδαλή. Έτσι, υποστηρίζει ο Πολ Γουέιλ, επιστήμονας του Κολεγίου Ντάρμουθ, ο εγκέφαλος υπεραναλύει επαναξιολογώντας διαρκώς τις πληροφορίες που διαθέτει, σε μια προσπάθεια κατανόησης του συμβάντος και αναγνώρισης των κινδύνων αλλά και του τρόπου που πρέπει να αντιμετωπιστούν.

«Αν γνωρίζεις την αλήθεια που οι άλλοι αγνοούν, τότε έχεις μεγαλύτερο έλεγχο», καταλήγει ο δρ Γουέιλ.

 Το 2006 μια άλλη έρευνα έδειξε ότι η προσπάθεια αποδόμησης των θεωριών συνωμοσίας τελικά επιτυγχάνει το αντίθετο, τις καθιστά πιο πιστευτές.

Το Ίντερνετ και τα λεγόμενα νέα μέσα έχουν αυξήσει την παράνοια αλλά και έχουν διευκολύνει τη διάδοσή τους.

Σε πολλές περιπτώσεις οι θεωρίες συνωμοσίας μπορεί να αποδειχθούν θανατηφόρες. Πολλοί Αφροαμερικανοί πιστεύουν ότι ο ιός του έιτζ είναι ένα όπλο που εξαπέλυσε η κυβέρνηση και για αυτό δεν χρησιμοποιούν μέτρα προφύλαξης!

The Insider