Το θηρίο της γραφειοκρατίας.

Εκείνο που εκπλήσσει τόσο τους ξένους όσο και τους Έλληνες του εξωτερικού, που συναλλάσσονται με την Ελλάδα, είναι το πόσο φρικαλέα είναι η γραφειοκρατία της χώρας, με την οποία έρχεται κανείς αντιμέτωπος ήδη στα προξενεία.

Πρόκειται για μια ολόκληρη νοοτροπία, βυζαντινο-οθωμανική, που προβάλλεται ολοζώντανη μπροστά σου, σε όλη της την δόξα, και σου αναστατώνει κάθε αίσθηση λογικής.

Αν ο Κάφκα είχε ζήσει στην Ελλάδα και είχε βιώσει τη γραφειοκρατία μας, σίγουρα θα είχε γράψει πολύ περισσότερα αριστουργήματα από όσα μας έχει ήδη δωρίσει.

 

Στο ελληνικό προξενείο στα Σκόπια
Να είσαι, για παράδειγμα, στα Σκόπια, και να πας στο προξενείο για μια επικύρωση εγγράφου (αλήθεια, γιατί χρειάζονται τόσες πολές επικυρώσεις;).

Να είναι έτος 2003 και η Ελλάδα να έχει ήδη το ευρώ σαν επίσημο νόμισμα από τις αρχές του 2002.

Να σε δέχονται με το γνωστό πνεύμα αυστηρής τελετουργίας, με τις απρόθυμες κοφτές απαντήσεις τους και το γνωστό βλοσυρό ύφος και στο τέλος να σου ζητάνε να πληρώσεις για την επικύρωση. Και τότε έρχεται η έκπληξη της ζωής σου: δέχονται μόνον δολάρια Αμερικής (!!!) και μάλιστα, πρέπει να έχεις το ακριβές ποσόν, διότι δεν δίνουν ρέστα – τη στιγμή που οι πάντες στα Σκόπια, ακόμη και οι μπακάληδες, δέχονται τα ευρώ, το επίσημο νόμισμα της Ελλάδας!

Ένας ντόπιος καφετζής, απέναντι από την πρεσβεία, κατάλαβε πως η αγκύλωση αυτή είναι μιά ευκαιρία να βγάλει το ψωμί του, έτσι, έβαλε φαρδιά-πλατιά μια ταμπέλα ότι αλλάζει ότι νόμισμα έχεις σε δολάρια, και μάλιστα στο ακριβές ποσό που ζητά το προξενείο, έναντι, βέβαια, αμοιβής.

Το παράδειγμα αυτό δείχνει, συν τοις άλλοις, τη λειτουργία που επιτελεί η γραφειοκρατία: να δημιουργεί και να συντηρεί παρασιτικές δραστηριότητες.

Και στην Ελλάδα έχουμε πανστρατιές από επαγγέλματα (π.χ. εκτελωνιστές, διεκπεραιωτές…), που υπάρχουν μόνον και μόνον χάρη στη γραφειοκρατία. Για να μην ξεχνάμε, βέβαια και τις άπειρες αργομισθίες.

Με άλλα λόγια, η γραφειοκρατία παράγει απασχόληση, αλλά ταυτόχρονα βλάπτει το εθνικό προϊόν της χώρας.

Σίγουρα, ο λόγος που το προξενείο θεωρούσε τα δολάρια σαν το μόνο νόμιμο νόμισμα για τις συναλλαγές του, οφείλεται στο ότι δεν είχαν ακόμη λάβει την σχετική εγκύκλιο από την Αθήνα.

Όμως, γιατί χρειάζεται άραγε ειδική εγκύκλιος για να δεχτεί κανείς το επίσημο και νόμιμο νόμισμα της χώρας του; Δεν είναι αυτονόητο;

Χαρτιά και σφραγίδες τα ιερά εργαλεία του γραφειοκράτη, αλλά και του απατεώνα.
Υπερηφανεύονται οι κυβερνήσεις στην Ελλάδα για την επιτυχία των ΚΕΠ, αν και έχουν και αυτά αρχίσει να γίνονται εξίσου στρυφνά με όλες τις άλλες αρχές, πάντως, σίγουρα βοηθάνε σε κάποια πράγματα.

Ξεχνάνε, όμως, ότι η ανάγκη ύπαρξης των ΚΕΠ από μόνη της δείχνει το πόσο απαράδεκτη είναι η ελληνική γραφειοκρατία, ώστε να χρειάζεται ειδική υπηρεσία να σε βοηθάει να τα βγάλεις πέρα μαζί της.

Τέτοιου είδους υπηρεσίες, σαν τα ΚΕΠ, ξεκίνησαν από τον ΟΗΕ σε χώρες όπως η Καμπότζη, για να βοηθούν φτωχούς και αγράμματους πληθυσμούς να ανταπεξέρχονται στις απερίγραπτες τριτοκοσμικές γραφειοκρατίες.

Γιατί να χρειαζόμαστε εμείς κάτι τέτοιο;

Όλοι είναι συνένοχοι στο φαινόμενο της γραφειοκρατίας στην Ελλάδα.

Η ενατένιση της πραγματικότητας μέσα από χαρτιά και σφραγίδες και όχι μέσω των πέντε αισθήσεων, που μας έδωσε η φύση, έχει πλέον μπει στα γονίδια του νεοέλληνα. Στην Ελλάδα είσαι ψηλός ή κοντός όχι γιατί είσαι πραγματικά ψηλός ή κοντός, αλλά γιατί έχεις ένα χαρτί που το πιστοποιεί.

Μπορεί το κεφάλι σου να έχει σχήμα τσιμεντόλιθου ή κολοκυθιού, αφού, όμως, η ταυτότητά σου λέει ότι είναι ωοειδές, τότε είναι ωοειδές.

Το ελληνικό γραφειοκρατικό σύστημα, που έχει πλέον γίνει τρόπος ζωής (lifestyle), εμφανίζει τα εξής γνωρίσματα, για κανένα από τα οποία δεν θα έπρεπε να αισθανόμαστε ιδιαίτερη υπερηφάνεια:

ΠΡΩΤΟΝ, ότι απαιτούνται έγγραφες πιστοποιήσεις για τα πάντα, ακόμη και για τα πιο αυτονόητα. Όσοι σπουδάσαμε νομικά, μάθαμε πως δεν χρειάζεται σε μια δίκη να αποδείξεις το αυτονόητο, ούτε το γνωστό τοις πάσι. Για την ελληνική γραφειοκρατία όμως πρέπει να αποδεικνύεις ανά πάσα στιγμή, ότι δεν είσαι ελέφαντας.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ, οι επικυρώσεις των πάντων και η σφραγιδομανία. Για τις επικυρώσεις, για παράδειγμα, χρησιμοποιούμε την αστυνομία, αντί να την αφήνουμε ήσυχη να κάνει το καθήκον της.

Όσο για τις σφραγίδες, η επιμονή σ΄αυτές είναι ανερμήνευτη, αφού τίποτε δεν είναι τόσο εύκολο να παραχαράξει κανείς όσο μιά σφραγίδα.

ΤΡΙΤΟΝ, τα χαρτιά, οι σφραγίδες και όλα αυτά τα εργαλεία του γραφειοκράτη έχουν περάσει στο υποσυνείδητο του έλληνα σαν ιερά πράγματα με σχεδόν μεταφυσική αξία. Ιδιαίτερα η λέξη «χαρτιά» έχει πολύ σπουδαίο άκουσμα στα αυτιά του νεοέλληνα, ο οποίος χρησιμοποιεί ένα λεξιλόγιο σχεδόν εκκλησιαστικό για αυτά τα πράγματα: «προσκομίζει τα δικαιολογητικά», «υποβάλλει την αίτηση» κ.ο.κ.

ΤΕΤΑΡΤΟΝ, η γραφειοκρατία δεν είναι μόνον θέμα πολλών χαρτιών, αλλά και μιας μισανθρωπικής αντιμετώπισης. Καμιά φορά τα καταφέρνει το κράτος να απλοποιήσει τα χαρτιά, ώστε μια απλή συναλλαγή (π.χ. ένα πιστοποιητικό γεννήσεως) να γίνεται με έναν απλό τρόπο, όπως άλλωστε αρμόζει.

Όμως, τα λίγα λεπτά που κρατάει αυτή η συναλλαγή, ο υπάλληλος ούτε θα σου μιλήσει, ούτε θα σε κοιτάξει, ούτε θα σου προσφέρει καρέκλα, αν δε τολμήσεις να κάνεις και μια ερώτηση παραπάνω θα σε κεραυνοβολήσει.

ΠΕΜΠΤΟΝ, δεν επικοινωνούν ούτε οι υπηρεσίες μεταξύ τους, ούτε καν τα διάφορα τμήματα της ίδιας υπηρεσίας. Για να βγάλεις εξιτήριο από το νοσοκομείο, θα πρέπει να κάνεις ο ίδιος τον γύρο του κτιρίου αρκετές φορές, ώσπου να συγκεντρώσεις τις απαιτούμενες σφραγίδες και υπογραφές.

ΕΚΤΟΝ, η ελληνική γραφειοκρατία φαίνεται να αδιαφορεί παγερά για την ουσία, την δε πραγματικότητα την βλέπει αποκλειστικά μέσα από τα χαρτιά και τις σφραγίδες. Για να στηθεί ένας σταθμός μεταφόρτωσης απορριμμάτων, για παράδειγμα, απαιτείται να γίνει μια μελέτη.

Το τί θα λέει η μελέτη αυτή, και το ποια θα είναι η ποιότητά της, ποσώς ενδιαφέρει. Το σημαντικό είναι να υποβληθεί, να σφραγισθεί, να μυρωθεί και να «επισημοποιηθεί».

Με τα χαρακτηριστικά αυτά, η ελληνική γραφειοκρατία δημιουργεί φοβερό κόστος στην εθνική οικονομία, παρεμποδίζει κάθε είδος δημιουργικής δραστηριότητας, και ευνοεί τη διαφθορά και την απατεωνιά.

Οι ίδιοι οι γραφειοκράτες ισχυρίζονται, πως η στρυφνότητα των διαδικασιών τους απαιτείται για να προλαμβάνονται οι απάτες. Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει! Οι απατεώνες αγαπούν τα χαρτιά και τις σφραγίδες γιατί τα κατασκευάζουν εύκολα και δεν χρειάζεται να ασχοληθούν με την ουσία.

Το σουηδικό μοντέλο δημόσιας διοίκησης χωρίς χαρτιά και σφραγίδες
Για παράδειγμα, στη σουηδική δημόσια διοίκηση, η οποία εστιάζει στην ουσία, για να πάρει άδεια παραμονής το έτερόν σου ήμισυ δεν απαιτούνται χαρτιά, ούτε καν πιστοποιητικό γάμου. Απλούστατα, θα γίνουν ξεχωριστές συνεντεύξεις των δύο συζύγων, με ερωτήσεις που θα αποσκοπούν να εξιχνιάσουν αν όντως είστε ζευγάρι, και αν το αποτέλεσμα είναι θετικό, θα δοθεί η άδεια.

Στην Ελλάδα μπορεί ο αλλοδαπός να κάνει ένα ψεύτικο γάμο και να «προσκομίσει» το πιστοποιητικό για να τακτοποιηθεί.

No questions asked, αρκεί το πιστοποιητικό να είναι σφραγισμένο και επικυρωμένο.

Ας πάρουμε ένα ακόμη διαφωτιστικό παράδειγμα, τη σύσταση εταιρείας.

Στη Σουηδία μπορείς να συστήσεις ανώνυμη εταιρεία συμπληρώνοντας ένα απλό έντυπο, επισυνάπτοντας ένα απλούστατο ιδρυτικό και ένα ακόμη πιό απλό καταστατικό, και, προ πάντων, μια απόδειξη από τράπεζα ότι το κεφάλαιο που δηλώνεται υπάρχει σε κλειστό λογαριασμό.

Τα βάζεις αυτά σε ένα φάκελο και τα ταχυδρομείς, τόσο εύκολο είναι.

Στην Ελλάδα, σύσταση Α.Ε. ή και Ε.Π.Ε. σημαίνει μήνες και μήνες χαρτογραφίας, με δικηγόρους, συμβολαιογράφους, εφημερίδες κυβερνήσεως κτλ., αλλά το τι λοβιτούρα πέφτει, το γνωρίζουμε όλοι.

Διότι δεν είναι τα πολλά χαρτιά και οι περίπλοκες διαδικασίες που προλαμβάνουν την απατεωνιά, αλλά τα έξυπνα χαρτιά και οι έξυπνες διαδικασίες, και εκεί έχουμε έλλειμα.

Επανάσταση κατά της γραφειοκρατίας;
Είδε όμως κανείς μια πορεία, ή μιά διαμαρτυρία, εναντίον της γραφειοκρατίας; Ούτε θα δείτε.

Γιατί δεν υπάρχει σχεδόν καμία ελληνική οικογένεια που να μην αντλεί την οικονομική της σταθερότητα αλλά και την (ψευδ)αίσθηση, ότι ασκούν εξουσία, από τη γραφειοκρατία, όπου απασχολείται τουλάχιστον ένα μέλος της, αν όχι και περισσότερα.

Επομένως, επανάσταση κατά της γραφειοκρατίας θα σήμαινε επανάσταση κατά του εαυτού μας, και αυτό δεν πρόκειται να το δούμε.

Γεράσιμος Φουρλάνος

The Paper