Η «αθώα» ιστορία της σβάστικας!

Στο δυτικό κόσμο η σβάστικα είναι συνώνυμη με τον φασισμό, όμως η ιστορία της είναι χιλιάδων ετών και έχει χρησιμοποιηθεί ως σύμβολο καλής τύχης σε σχεδόν κάθε πολιτισμό της γης.

Με τόσα στοιχεία που αποκαλύπτονται σχετικά με το  παρελθόν της, μπορεί άραγε αυτό το πανάρχαιο σύμβολο να διαχωριστεί από τις διαβολικές σημασίες του;

Στα αρχαία ινδικά σανσκριτικά, η σβάστικα σημαίνει «ευ ζην».

Το συγκεκριμένο σύμβολο έχει χρησιμοποιηθεί από τους Ινδουιστές, τους Βουδιστές, και άλλους για χιλιετίες, ενώ συνήθως εκλαμβάνεται για ινδικό.

Οι πρώτοι δυτικοί περιηγητές στην Ασία είχαν εμπνευσθεί από τους αρχαίους θετικούς συμβολισμούς του, και άρχισαν να το χρησιμοποιούν όταν επέστρεψαν στις πατρίδες τους.

Στις αρχές του 20^ου αιώνα ο αγκυλωτός σταυρός έγινε μεγάλη μόδα ως σύμβολο καλής τύχης.

Στο βιβλίο του The Swastika: Symbol Beyond Redemption? ο Αμερικανός Steven Heller δείχνει πως η σβάστικα είχε υιοθετηθεί με ενθουσιασμό σε ολόκληρη τη Δύση σαν αρχιτεκτονικό σχέδιο, σαν διαφημιστικό, και σαν λόγκο προϊόντων.

Ακόμη και η Κόκα Κόλα το εκμεταλλεύτηκε, όπως και η μπύρα Carlsberg.

Οι πρόσκοποι της Αμερικής το οικειοποιήθηκαν, ενώ η Λέσχη Κορασίδων των ΗΠΑ ονόμασε το περιοδικό της Σβάστικα! Μάλιστα μοίραζαν σήματα με τη σβάστικα ως βραβεία σε όσους νέους πουλούσαν τα περισσότερα αντίτυπα του περιοδικού.

Ακόμη και αμερικανικές στρατιωτικές ομάδες είχαν ως σήμα τους τη σβάστικα στη διάρκεια του Α’ ΠΠ, ενώ τα αεροσκάφη της αγγλικής RAF το είχαν ζωγραφισμένο στην άτρακτο τους  μέχρι και το 1939.

Όλες αυτές οι χρήσεις έλαβαν τέλος στη δεκαετία του 1930, οπότε και οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία.

Η υιοθέτηση της σβάστικας από τους Ναζί είναι αποτέλεσμα των έργων των Γερμανών λόγιων του 19^ου αιώνα που μετέφραζαν αρχαία ινδικά κείμενα, και οι οποίοι παρατήρησαν κάποιες ομοιότητες μεταξύ της σανσκριτικής και της γερμανικής γλώσσας.

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Ινδοί και οι Γερμανοί θα πρέπει να είχαν έναν κοινό πρόγονο, και φαντάστηκαν μια φυλή λευκών θεών πολεμιστών που ονόμασαν Άρειους.

Αυτό το πήγαν ένα βήμα παραπέρα οι αντισημίτες εθνικιστές, που χρησιμοποίησαν τη σβάστικα ως ένα άρειο σύμβολο με σκοπό τη τόνωση της αρχαιότητας των Γερμανών.

Η ναζιστική σβάστικα μέσα σε κόκκινο φόντο και σε λευκό κύκλο κατέληξε να γίνει το πιο μισητό σύμβολο του 20^ου αιώνα, συνδεδεμένο άμεσα με τις θηριωδίες του τρίτου Ράιχ.

Όπως λέει ο 93χρονος Freddie Knoller που επέζησε του Ολοκαυτώματος, «για τους Εβραίους το συγκεκριμένο σύμβολο θυμίζει φόβο, καταπίεση, και εξόντωση. Δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξει… αν βάλουν μια σβάστικα επάνω στα μνήματα ή στις συναγωγές μας, αυτό μας τρομάζει. Δεν πρέπει ποτέ να συμβεί ξανά».

Η σβάστικα απαγορεύτηκε στη Γερμανία μετά το τέλος του πολέμου, και το Βερολίνο προσπάθησε να την απαγορεύσει σε ολόκληρη την ΕΕ το 2007.

Η μεγάλη ειρωνεία είναι ότι η σβάστικα έχει ευρωπαϊκή προέλευση.

Οι αρχαιολόγοι απέδειξαν ότι πρόκειται για πολύ παλιό σύμβολο, που δεν συναντάται μόνο στην Ινδία.

Το χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι Έλληνες, οι Κέλτες, και οι Αγγλοσάξονες, ενώ έχουν βρεθεί παραδείγματά του και στην ανατολική Ευρώπη.

Όποιος θέλει να δει πόσο βαθιά ριζωμένη στην ευρωπαϊκή ιστορία είναι η σβάστικα θα πρέπει να επισκεφτεί το Μουσείο Ιστορίας του Κιέβου, που διαθέτει πάμπολλα εκθέματα.

Ένα από τα πιο πολύτιμα είναι ένα μικρό αγαλματίδιο από ελεφαντόδοντο, που απεικονίζει ένα θηλυκό πουλί. Φτιάχτηκε από χαυλιόδοντα μαμούθ, και βρέθηκε το 1908 στον παλαιολιθικό οικισμό Μεζίν, κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία.

Στον κορμό του πουλιού έχει χαραχτεί ένα πολύπλοκο σχέδιο ενωμένων αγκυλωτών σταυρών.

Πρόκειται για το αρχαιότερο δείγμα σβάστικας στον κόσμο, και η χρονολόγησή του με τη μέθοδο του  άνθρακα 14 το κάνει 15.000 ετών!

Βρέθηκε μαζί με διάφορα φαλλικά σύμβολα, και οι επιστήμονες συμπεραίνουν ότι ίσως η σβάστικα να ήταν κι αυτή ένα σύμβολο γονιμότητας.

Το 1965 η παλαιοντολόγος Valentina Bibikova ανακάλυψε πως το σχέδιο της σβάστικας επάνω στο πτηνό έμοιαζε πολύ με ένα φυσικό σχέδιο που συναντάται στους χαυλιόδοντες. Μήπως λοιπόν οι αρχαίοι που έφτιαξαν το αγαλματίδιο απλά αναπαρήγαγαν κάτι που έβλεπαν στη φύση;

Οι σβάστικες άρχισαν να εμφανίζονται στους νεολιθικούς πολιτισμούς στην νοτιοανατολική Ευρώπη πριν από 7.000 χρόνια.

Στην εποχή του χαλκού άρχισαν να διαδίδονται σε ολόκληρη την ήπειρο.

Στη συλλογή του μουσείου συμπεριλαμβάνονται πήλινα δοχεία με σβάστικες 4.000 ετών.

Όταν οι ναζιστές κατέλαβαν το Κίεβο τα πήραν πίσω στη Γερμανία (επιστράφηκαν μετά τον πόλεμο).

Στο ελληνικό κομμάτι της μουσειακής συλλογής η σβάστικα είναι παντού ορατή ως αρχιτεκτονικό στολίδι, που είναι γνωστό ως ελληνικό σχέδιο το οποίο χρησιμοποιείται σε πλακάκια και υφάσματα μέχρι σήμερα.

Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για να διακοσμήσουν τα δοχεία και τα βάζα τους. Ένα θραύσμα του 7^ου αιώνα π.Χ. απεικονίζει μια σβάστικα με άκρα σαν πλοκάμια, ζωγραφισμένα στη κοιλιά μιας κατσίκας.

Τα πιο εκπληκτικά εκθέματα είναι εκείνα κάποιων κομματιών υφάσματος του 12^ου μ.Χ. αιώνα, που λέγεται ότι προέρχονται από το φόρεμα μιας Σλάβας πριγκίπισσας, γεμάτο με χρυσούς σταυρούς και σβάστικες, που έδιωχναν το κακό πνεύμα.

Το σύμβολο παρέμεινε δημοφιλές στην ανατολική Ευρώπη και στη Ρωσία μέχρι τον Β’ΠΠ. Ο Ρώσος συγγραφέας Pavel Kutenkov έχει ταυτοποιήσει 200 εναλλαγές του στη περιοχή.

Πάντως η σβάστικα παραμένει ένα αρνητικά φορτισμένο σύμβολο στην Ουκρανία, αφού το 1941 οι Ναζί δολοφόνησαν 34.000 Εβραίους σε μια χαράδρα ονόματι Μπάμπι Γιαρ έξω από το Κίεβο.

Στη δυτική Ευρώπη η χρήση της σβάστικας μειώθηκε πολύ πριν την ανατολική Ευρώπη, αλλά παραδείγματα υπάρχουν πολλά, όπως π.χ. στο Γιορκσάιρ της Αγγλίας.

Κάποιοι σήμερα θεωρούν πως το αρχαίο της παρελθόν ίσως βοηθήσει τη σβάστικα να καταστεί και πάλι θετικό σύμβολο.

Ο Peter Madsen, που λειτουργεί στούντιο τατουάζ στη Κοπεγχάγη, θεωρεί τη σβάστικα βασικό στοιχεί της νορβηγικής μυθολογίας που προκαλεί θετικά συναισθήματα στους Σκανδιναβούς. 

Μαζί με άλλους καθιέρωσε την ημέρα «Μάθετε να Αγαπάτε τη Σβάστικα» (13 Νοεμβρίου), όπου διάφοροι καλλιτέχνες του τατουάζ σε ολόκληρο τον κόσμο προσφέρουν δωρεάν τατουάζ από σβάστικες, με σκοπό να γνωρίσει ο κόσμος το αρχαίο πολυπολιτισμικό παρελθόν του συμβόλου.

Όπως λέει: «η σβάστικα σημαίνει αγάπη, και ο Χίτλερ την κακομεταχειρίστηκε. Δεν προσπαθούμε να αναβιώσουμε τον αγκυλωτό σταυρό, αυτό θα ήταν αδύνατο. Ούτε θέλουμε να ξεχάσει ο κόσμος τι συνέβη… απλά θέλουμε να μάθουν όλοι ότι η σβάστικα προϋπήρχε σε πολλές μορφές, και όχι κακές. Παράλληλα θέλουμε να δείξουμε στους ακροδεξιούς φασίστες ότι κάνουν λάθος να την χρησιμοποιούν.

Αν μπορέσουμε να διδάξουμε τον κόσμο για την πραγματική σημασία της σβάστικας, τότε ίσως να την αφαιρέσουμε από τους φασίστες» καταλήγει.

Δυστυχώς όμως, για όσους έχουν ζήσει στο πετσί τους τη φρίκη των Ναζί, όπως ο Freddie Knoller, το να μάθουν να αγαπάνε τη σβάστικα είναι δύσκολο.

«Για όσους ζήσαμε το Ολοκαύτωμα πάντα θα θυμόμαστε τη σβάστικα ως το σύμβολο του απόλυτου κακού… δεν ξέραμε ότι είναι τόσο αρχαίο, πάντως είναι ενδιαφέρον ότι σαν σύμβολο δεν ήταν πάντα αυτό του φασισμού…», λέει.

Mukti Jain Campion

 BBC

Απόδοση: S.A.