Περί των προγόνων μας…

Όλοι εμείς οι νεοέλληνες, ανάμεσα στα πολλά που μας χαρακτηρίζουν, έχουμε και δυο κυρίαρχα κοινά στοιχεία: Πρώτον, δεν πολυγνωρίζουμε την ιστορία μας, βασιζόμενοι στα λίγα που θυμόμαστε από το σχολείο, και που αυτά στην πλειονότητά τους είναι βολικοί μύθοι, και δεύτερον, μέσα στην «εθνοπρέπειά» μας, όλοι ανεξαιρέτως καταγόμαστε από τον Περικλή, τον Μιλτιάδη, και τον Πλάτωνα… κανείς μας από τις εκατοντάδες χιλιάδες δούλων, πόσο δε μάλλον από τους διάφορους «βάρβαρους» εισβολείς που πέρασαν κατά καιρούς από την χώρα μας.

 

Οι όποιες περιορισμένες ιστορικές μας γνώσεις, είναι ακόμη πιο περιορισμένες όσον αφορά στην νεότερη ιστορία μας, και ειδικά σε αυτά που ξέρουμε για την ηρωική εποχή της επανάστασης του 1821. Τότε που οι ήρωες (απ ευθείας) απόγονοι του Λεωνίδα συμπατριώτες μας, ξεσηκώθηκαν όλοι σαν μια γροθιά εναντίον των Οθωμανών κατακτητών, θέλοντας να επαναφέρουν το αρχαίο ελληνικό κλέος, που όμως ανάθεμά με αν οι περισσότεροι το γνώριζαν…

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι κάτι που είχα διαβάσει κάποτε στα απομνημονεύματα ενός (ξεχνάω ποιου) ξένου περιηγητή, που επισκεπτόμενος κατά τον 18^ο αιώνα τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο (αν θυμάμαι καλά), και ενθουσιασμένος από το θέαμα, ρώτησε έναν τσομπάνη που έβοσκε εκεί κοντά τα πρόβατά του, αν ξέρει ποιοι και πότε έκτισαν αυτό το αριστούργημα. Η απάντηση του προγόνου μας ήταν αφοπλιστική: «Ποιος ξέρει; Αυτά όλα είναι από τα πολύ παλιά χρόνια… από την εποχή των Ελλήνων»!

Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο «Με τον Βύρωνα και τον Ανδρούτσο», του Έντουαρντ Τρελώνη, ενός Άγγλου φιλέλληνα  μπον βιβέρ, που ήταν φίλος του Λόρδου Βύρωνα και του μεγάλου Άγγλου ποιητή Σέλλεϋ, και μάλιστα συνόδεψε τον πρώτο καθ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα μας τα χρόνια του ξεσηκωμού, πολεμώντας μαζί και γνωρίζοντας από κοντά όλους τους επώνυμους αλλά και τους απλούς ήρωες της επανάστασης.

Λίγους μήνες πριν έρθει στην Ελλάδα με τον Βύρωνα, ζούσε μαζί με τους δυο ποιητές στην Ιταλία, όπου στις μαρτυρίες του,  περιγράφει και το εξής ενδιαφέρον περιστατικό, που ρίχνει φως στο ιστορικό μας παρελθόν:

Όταν είχαμε πάει μαζί (σημ. εννοεί τον Σέλλεϋ) στο Λιβόρνο, τον τράβηξα προς τις αποβάθρες. «Έλα», του λέω, «έχουμε λίγη ώρα στη διάθεσή μας. Πάμε να δούμε αν μπορούμε να κάνουμε τον γύρο του κόσμου μέσα σε σαράντα λεπτά. Σ’ αυτές εδώ τις αποβάθρες συναντάς δείγματα απ όλες τα εθνότητες του κόσμου. Μπορούμε να κάνουμε μια γύρα και να εξετάσουμε από κοντά όποιο έθνος θέλουμε. Να δούμε ποιες είναι οι συνήθειές του, οι τρόποι του, το ντύσιμο, η γλώσσα, τα φαγητά, τα προϊόντα του, οι τέχνες του και κυρίως η ναυπηγική του τέχνη.

Να κοίτα εκείνα τα πλοία εκεί πέρα, πόσο διαφορετικές κοψιές έχουν. Κάθε λογής σχήματα, φτιαξιές, αρματωσιές, στολίδια. Δες εκεί, ένα εγγλέζικο κάτερ, ένα αμερικάνικο κλίπερ… μια τούρκικη σακολέβα, μια ελληνική μπομπάρδα….».

Και συνεχίζει, προτρέποντας τον ποιητή…

«Μιας και έγραψες τελευταία κι εκείνο το ποίημα, την Ελλάδα, και μιλάς εκεί για τους σημερινούς Έλληνες, δεν πάμε να ρίξουμε καμιά ματιά; Μέσα σ’ όλη την οχλοβοή σαν να ακούω τις στριγκιές φωνές τους, και θα ‘θελα να δω αν μπορείς να βρεις εδώ πέρα, στην γλώσσα ή στην όψη τούτων εδώ των Ελλήνων του 19^ου αιώνα μετά Χριστόν, την παραμικρή ομοιότητα μ‘ εκείνα τα ανώτερα και εξαίσια πνεύματα του 5^ου αιώνα προ Χριστού.

Ένας Εγγλέζος έμπορος που είχε πάρε δώσε μαζί τους, μου λέει πως τούτοι οι σημερινοί Έλληνες, αν κρίνεις απ’ τα καμώματά τους, θα πρέπει να είναι διασταύρωση εβραίων και γύφτων… αλλά νάτος, έρχεται ο καπετάνιος Ζαρίτα, τον ξέρω.

Τραβώντας πίσω μου τον Σέλλεϋ του τον σύστησα και ζήτησα να ρίξουμε μια ματιά στο καράβι του. Διαβήκαμε τη σανίδα που το ένωνε με την προκυμαία και σταθήκαμε στο κατάστρωμα του Αγίου Σπυρίδωνα, ανάμεσα στα αψίθυμα μέλη του πληρώματος που φλυαρούσαν ακατάσχετα… κάθονταν οκλαδόν σε μικρές παρέες ολόγυρα στο κατάστρωμα, σκούζοντας, χειρονομώντας, καπνίζοντας, τρωγοπίνοντας και χαρτοπαίζοντας σαν άγριοι!

-Ε, Σέλλεϋ, ταιριάζουν καθόλου τούτοι εδώ στην ιδέα σου περί Ελληνισμού; Τον ρώτησα.

-Όχι, αλλά πηγαίνουν γάντι στην ιδέα μου για την κόλαση!

Ο καπετάνιος επέμενε να καπνίσουμε πίπα και να πιούμε καφέ στη καμπίνα του, τράβηξα λοιπόν τον Σέλλεϋ και κατεβήκαμε σε αυτήν…. Ο καπετάνιος έκανε τον σταυρό του και κάθισε σταυροπόδι πάνω στο βρώμικο ντιβάνι.

Ο Σέλλεϋ του μίλησε για την ελληνική επανάσταση που είχε ξεσπάσει εκείνον τον καιρό, αλλά ο καπετάνιος ήταν εναντίον της επειδή δυσκόλευε το εμπόριο!

-Πάμε να φύγουμε, είπε ο Σέλλευ. Δεν έχει εδώ στάλα από το αίμα των παλιών Ελλήνων. Τούτοι εδώ δεν είναι οι άνθρωποι που θα ανάψουν ξανά την αρχαία ελληνική φλόγα. Οι ψυχές τους έσβησαν μέσα στο εμπόριο και τη δεισιδαιμονία. Πάμε, πάμε… Και έτσι, πήραμε δρόμο.

-Μονάχα ένα βήμα χωρίζει αυτά τα λείψανα της ταλαίπωρης Ελλάδας από τον νέο κόσμο, είπα, έλα ν’ ανέβουμε σε αυτό το αμερικάνικο κλίπερ.

-Θα προτιμούσα να μην δω κι άλλες οικτρές πραγματικότητες να περιγελούν όλες τις ελπίδες και τις ψευδαισθήσεις μου, είπε ο Σέλλεϋ…

Strange Attractor

Το βιβλίο είναι:

Edward John Trelawny:Records of Shelley, Byron, and the Author (London 1878)

Eλληνική έκδοση: Με τον Βύρωνα και τον Ανδρούτσο

Μετάφραση-Επιμέλεια: Σπύρος Μαρκέτος

Εκδόσεις ΘΥΡΑΘΕΝ