Πολλές φορές η λογοτεχνία διαβλέπει πράγματα που
μόνο εκ των υστέρων εξετάζει και αναλύει η Πολιτική Επιστήμη.
Η άνοδος του Τραμπ – τηρουμένων βεβαίως των
αναλογιών – έχει προβλεφθεί από δύο μεγάλους αμερικανούς συγγραφείς, ως άνοδος
το 1936 ενός φιλοναζιστή ηγέτη αντί του Φραγκλίνου Ρούζβελτ. Αναφέρομαι στο
μυθιστόρημα «Δεν γίνονται αυτά εδώ» (Καστανιώτης, σε μετάφραση Νίκου
Μάντη) του μεγάλου νομπελίστα αμερικανού συγγραφέα Σίνκλερ Λιούις και στη «Συνωμοσία
κατά της Αμερικής» (Πόλις, σε μετάφραση Ηλία Μαγκλίνη) του Φίλιπ Ροθ. Στο
βιβλίο όμως του νεότερου αμερικανού συγγραφέα Φίλιπ Μάγιερ «Αμερικανική
σκουριά» (Καστανιώτης, σε μετάφραση Κωνσταντίνου Ματσούκα) η σκουριά
βρίσκεται στην Κομητεία Φαγιέτ της Πενσιλβάνια, ονομαζόμενη και Φαγιέτ-ναμ,
όπου η αποβιομηχάνιση γεννά τον εξοργισμένο κατά πάντων λευκό άνδρα. Τον άνδρα
που υπερψήφισε τον Τραμπ…
Τα πράγματα όμως με την εκλογή Τραμπ δεν μπορούν
να μείνουν μόνο σε αυτόν τον λευκό άνδρα. Είναι αλήθεια ότι οι λευκοί άνδρες
ψήφισαν Τραμπ κατά 63% αλλά και η πλειοψηφία των γυναικών (52%) ψήφισε Τραμπ.
Τον ψήφισε επίσης η πλειοψηφία όλων όσοι είχαν εισόδημα πάνω από 50.000
δολάρια, όχι όμως και οι πιο φτωχοί με εισόδημα λιγότερο των 30.000 δολαρίων. Η
περίπτωση είναι πολύ πιο σύνθετη από τον λευκό φτωχό άνδρα, το ζήτημα της
ταυτότητας και τον αντι-ελιτισμό. Ευρισκόμενος πολύ πιο κοντά στην
πραγματικότητα, ο Γιάννης Βούλγαρης («Τα Νέα», 13.11.2016) υποστηρίζει ότι εδώ
δεν έχουμε να κάνουμε απλώς με μια εξέγερση των φτωχών κατά των ελίτ, ούτε με
έναν υποτιθέμενο αντισυστημισμό, αλλά με έναν «κοινωνικό διχασμό». Μάλλον θα
έλεγα με πολλαπλούς κοινωνικούς διχασμούς.
Αυτοί που ψήφισαν Τραμπ δεν θέλουν να αλλάξουν
κανένα σύστημα, θέλουν να ξαναμπούν σε αυτό. Είναι αυτοί που πριν από την
«αμερικανική σκουριά» ήσαν καλοπληρωμένοι εργάτες, σημαντικά κομμάτια του
μηχανισμού της δημόσιας διοίκησης και επαγγελματίες επωφελημένοι της ευημερίας
των φτωχών και των μεσαίων. Αυτοί σήμερα βλέπουν τον εχθρό τους στον φτωχό –
που συνήθως είναι ο μετανάστης – και στον περιθωριοποιημένο ομοφυλόφιλο, στον
ναρκομανή, στη μονογονεϊκή οικογένεια που ζει από τα επιδόματα, στην πολιτική
ορθότητα γενικά.
Τον Τραμπ ψήφισαν μικρομεσαίοι επαγγελματίες και
υπάλληλοι των οποίων η προοπτική ευημερίας εξανεμίστηκε από το κύμα της
παγκοσμιοποίησης. Αυτοί βλέπουν στον μετανάστη ή στον αφροαμερικανό «τεμπέλη»
που ζει με τα επιδόματα ή «παριστάνει» ότι δουλεύει στις επιχειρήσεις των
λευκών τον εκπρόσωπο της παγκοσμιοποίησης. Ψήφισαν Τραμπ όσοι φτωχοί θέλουν
χαμηλότερους φόρους αλλά και οι πλούσιοι που θέλουν τον flat tax. Οσοι
τάσσονται κατά του δημόσιου συστήματος υγείας. Οσοι μικρομεσαίοι θέλουν
επιστροφή στον προστατευτισμό και εξάλειψη όλων των επιδομάτων.
Η απουσία ευκαιριών και όχι η όποια ταυτότητα
έφερε τον Τραμπ. Η ταυτότητα απλώς νομιμοποιεί ψυχολογικά και ιδεολογικά τον
πολιτικό και κοινωνικό διχασμό. Οι επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης στη ζωή των
ψηφοφόρων, σε Αμερική και Ευρώπη, εμφανίζονται ταυτοτικές αλλά είναι βαθύτατα
κοινωνικές.
Σήμερα εμφανίζεται μια πολύ πιο διχασμένη
κοινωνία από αυτήν που υπήρχε στις ΗΠΑ και στη Μεγάλη Βρετανία τη δεκαετία του
’70, η οποία έφερε τον Ρέιγκαν και τη Θάτσερ στην εξουσία. Το ’70 έφερε τον
νεοφιλελευθερισμό ως κίνημα υπέρ της παγκοσμιοποίησης αλλά όχι, φυσικά, και
κατά του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Ο σημερινός διχασμός φέρει μέσα του τα
σπέρματα της αντιπαγκοσμιοποίησης και την αμφισβήτηση της πολιτικής
αντιπροσώπευσης.
Μεσαίοι και μικρομεσαίοι που ζουν στα όρια της
«ανθρώπινης σκουριάς» στρέφονται, με όπλο τους και το Διαδίκτυο, τόσο κατά των
ελίτ όσο και κατά των φτωχών. Την ίδια στιγμή οι φτωχοί στρέφονται κατά των
ελίτ αλλά και κατά των πιο φτωχών από αυτούς. Κατά αυτών που ο Μπάουμαν ονόμασε
«κοινωνικά απορρίμματα» της μετάβασης από την κοινωνία των παραγωγών στην
κοινωνία των καταναλωτών. Διαφορετικές κοίτες που καταλήγουν στην ίδια θάλασσα.
Μόνο που αυτή η θάλασσα δεν είναι η Ακροδεξιά ή ο εθνολαϊκισμός, αλλά κάτι πολύ
πιο επικίνδυνο. Είναι ένα κίνημα αντιπολιτικής και αντιδημοκρατίας, πυρήνας του
οποίου είναι η αμφισβήτηση της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το
περίφημο κοινωνικό ζήτημα που στα τέλη του 19ου αιώνα ανέδειξε την Αριστερά
σήμερα σπρώχνει το παγκόσμιο κίνημα της αντιπολιτικής.
Κινδυνεύει η Ευρώπη από τους δικούς της Τραμπ;
Ναι, θα κινδυνεύει ως την ημέρα που στα διάφορα Ευρωπαϊκά Συμβούλια Κορυφής θα
αρχίσουν εκ νέου να συζητούν για το κράτος πρόνοιας, για τη φτώχεια (εποχή
Ντελόρ) και όχι μόνο για τις δαπάνες. Και φυσικά ως την ημέρα που και οι
διανοούμενοι θα πάψουν να φοβούνται ότι θα τους θεωρούν «σοσιαλδημοκράτες
παλιάς κοπής» που χάνουν τα like τους αν αρχίσουν να μιλούν για τα θέματα της
φτώχειας και των ανισοτήτων.
Κινδυνεύει όμως και αν η επιστροφή του
κοινωνικού ζητήματος αφεθεί σε ανθρώπους που βρίσκονται μακριά των βασικών
αξιών που διέπουν την ευρωπαϊκή ιδέα, όπως είναι ο κ. Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ.
Χρειάζεται να τεθεί από ανθρώπους που εντάσσουν το κοινωνικό ζήτημα μέσα στο
ευρωπαϊκό σύστημα της διάκρισης των εξουσιών και της αντιπροσωπευτικής
δημοκρατίας. Χρειάζεται επιτέλους να τεθεί εκ νέου από τους σοσιαλδημοκράτες.
Γιώργος Σιακαντάρης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου