Περί «Αριστείας»…

Όταν τυχαίνει να ασχολείσαι με την έρευνα, πολλές φορές συναντάς την λέξη “Αριστεία”, και αυτό σε κάνει να την φιλοσοφήσεις αρκετά.

Τι σημαίνει Αριστεία;

Πρακτικά σημαίνει να προσπαθείς να είσαι ο καλύτερος – άριστος.

Και γιατί έχει σημασία αυτό;

Γιατί κάθε άνθρωπος είναι καλύτερος σε κάποια δεξιότητα από πολλούς άλλους και έτσι με το να ξεχωρίζει του δίνεται η δυνατότητα να πάρει μία ηθική και υλική επιβράβευση.

Και επειδή κανονικά το να ξεχωρίσει εκτός από ταλέντο θέλει και δουλειά και αυτή να συνοδεύεται από αποτέλεσμα, καταλαβαίνουμε ότι ο “άριστος” θα πρέπει να αποδεικνύει έμπρακτα ότι είναι ο καλύτερος, όχι απλά να έχει τα χαρακτηριστικά του.

Θα μου πει κάνεις, και γιατί τα λες αυτά;

Δεν είναι προφανή;

Μμμμ…. Όχι!

Πριν λίγες μέρες είδα μια είδηση που έλεγε ότι θα προωθηθεί Νομοσχέδιο ώστε στο δημόσιο “να μπει τέλος στο φαινόμενο κατά τις ετήσιες εκθέσεις αξιολόγησης να βαθμολογείται το σύνολο σχεδόν του προσωπικού με άριστα”. Και μάλιστα θα μπορεί μόνο το 25% να βαθμολογηθεί στην άριστη κατηγορία, το 60% στην ενδιάμεση και το 15% στην χαμηλή.

Από όπου κι αν το πιάσεις είναι ένα λάθος.

Και δυστυχώς είναι ένα λάθος συνδεδεμένο με την νοοτροπία και του κόσμου και των θεσμών.

Πρώτον: Πως γίνεται να είναι όλοι «άριστοι»;

Άντε σου το δίνω, ότι ο δημόσιος τομέας δεν υπολειτουργεί και πάει περίφημα (λέμε τώρα). Όλοι είναι το ίδιο «άριστοι»;

 Όλοι δουλεύουν με τον ίδιο «άριστο» τρόπο σαν να είναι από την ίδια «άριστη» γραμμή παραγωγής;

Δεύτερον: Η βαθμολογία του «άριστου» δίνεται στην βάση ποσοστών επί του συνόλου. Δηλαδή αν όλοι είναι σκάρτοι, επειδή πρέπει να ισχύει το 25-60-15, θα πρέπει ντε και καλά να θεωρηθούν 25% από αυτούς «άριστοι»;

Το ποιος είναι άριστος είναι ένα καθαρά συγκριτικό κριτήριο επί της απόδοσης.

Βέβαια στην Ελλάδα, βαθμολογώντας όλους με άριστα, το κριτήριο πήγε περίπατο. Άρα το πρόβλημα δεν είναι πόσοι είναι άριστοι (σε μια τέλεια κοινωνία θα ήταν όλοι) αλλά με ποια κριτήρια δίνεται μια ορισμένη βαθμολογία και φυσικά πόσο αντικειμενική είναι αυτή.

Α, και ποιος το κρίνει.

Γιατί όταν ψωνίζω από ένα κατάστημα εγώ κρίνω την ικανοποίηση μου και αν μου αρέσει ξαναπηγαίνω. Στο δημόσιο δεν έχω αυτό το πλεονέκτημα, αλλά μπορώ να κρίνω αν εξυπηρετούμαι ή όχι.

Δυστυχώς αυτή η παράνοια κυριαρχεί παντού.

Στα σχολεία σχεδόν το σύνολο των μαθητών, ειδικά στις μικρές τάξεις, παίρνει 9αρια και 10αρια ή 19αρια και 20αρια.

Μα ποιο το νόημα τότε να έχεις βαθμολογίες αφού δεν αντιπροσωπεύουν τίποτα;

Πρέπει να καταλάβουμε ότι το να θεωρείται κάποιος άριστος είναι μια ηθική και υλική (αν υπάρχει κάποιο π.χ. χρηματικό βραβείο) δικαίωση για έναν άνθρωπο που σε μια συγκεκριμένη δεξιότητα είναι πολύ καλός.

Είναι ένα κίνητρο για όλους να προσπαθούν περισσότερο – όχι μια αυτόματη δικαίωση της ύπαρξης σου σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου και του χρόνου.

Αυτό το μοντέλο το συναντά κάνεις και στα Πανεπιστήμια.

Ξέρετε υπάρχει στο ΕΜΠ ένα βραβείο που δίνεται σε όλους όσους έχουν γράψει μια ερευνητική δημοσίευση σε περιοδικό ή σε συνέδριο. Σε όλους.

Είτε έχεις πάει στο κορυφαίο συνέδριο του χώρου είτε σε τοπικό συνέδριο. Είτε εξέδωσες κείμενο σε περιοδικό που έκριναν τα μεγαλύτερα ονόματα παγκοσμίως είτε σε κάποιο περιοδικό της ημεδαπής που το διαβάζουμε μεταξύ μας.

Τι ακριβώς αριστεία είναι αυτή που όλοι θεωρούνται άριστοι;

Έτσι δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα υπάρχουν κίνητρα από τους ανθρώπους για να θέλουν να γίνουν καλύτεροι.

Θέλετε άλλο πανεπιστημιακό παράδειγμα;

Πριν χρόνια είχε γίνει προκήρυξη για χρηματοδότηση διδακτορικών διατριβών.

Προσέξτε τώρα: αν είχες στην τριμελή επιτροπή καθηγητή από ΤΕΙ ή/και εξωτερικό έπαιρνες μπόνους 10% στην βαθμολογία και αν ήσουν γυναίκα 5% (τώρα πως γίνεται η ποιότητα μιας ερευνητικής πρότασης να εξαρτάται από το φύλο ή την τριμελή κι όχι από την ίδια την πρόταση είναι ένα ερώτημα…). Για το κερασάκι στην τούρτα έλεγε η προκήρυξη ότι οι 100 (αν θυμάμαι καλά) καλύτερες προτάσεις θα δοθούν απευθείας ως άριστες (πρακτικά δεν είχε ουσιαστικό νόημα, αλλά ας το αφήσουμε αυτό για τώρα).

Θα περίμενε κάνεις λοιπόν ότι οι «άριστες» προτάσεις θα είναι αυτές με πολύ καλή βαθμολογία (π.χ. πάνω από 9.5) γιατί η ποιότητα τους είναι αδιαμφισβήτητη. Αμ δε!

Για το ελληνικό κράτος, οι άριστες προτάσεις είχαν συνυπολογισμένες τις προσαυξήσεις, δηλ. η συντριπτική πλειοψηφία ήταν γυναίκες με τριμελή από ΤΕΙ!

Έτσι μια πρόταση του 8.5 θεωρούνταν άριστη σε σχέση με αυτή του 9.5 λόγω προσαυξήσεων!  

Δεν έχει λογική αυτό το πράγμα! Δεν είναι αριστεία!

Έχω συνάδελφο που δεν πήρε την χρηματοδότηση για λίγα ονόματα και με βαθμό κοντά στο 9 γιατί τον πέρασαν «άριστοι» με μικρότερη βαθμολογία…

Όλα τούτα είναι το αποτέλεσμα μιας αρρωστημένης νοοτροπίας των μέτριων που κυριάρχησαν (και δυστυχώς συνεχίζουν να κυριαρχούν) σε πολλούς τομείς της ζωής μας.

Μια ιδιότυπη «ισότητα» που δεν έχει ως σκοπό να διακρίνει τους «άριστους», αυτούς που σε κάθε δεξιότητα θα προχωρήσουν την κοινωνία ένα βήμα παραπέρα.

Είναι μια «ισότητα» που ουσιαστικά καταπατά την διαφορετικότητα της κάθε προσωπικότητας.

Το πρόβλημα ξεκινάει από το γεγονός ότι από γενιά σε γενιά πέρασε η νοοτροπία της ήσσονος προσπάθειας, το ότι δεν χρειάζεται να κουραστείς για να πάρεις ένα βραβείο – άσχετα αν αυτό το βραβείο με αυτό τον τρόπο χάνει την εννοιολογική του σημασία.

Το πρόβλημα ολοκληρώνεται επειδή αυτός ο κόσμος φοβάται να δει τον εαυτό του στον καθρέπτη γιατί μπορεί να μην του αρέσει αυτό που βλέπει (και άρα να πρέπει να κουραστεί για να το διορθώσει).

Το μεγαλύτερο δυστύχημα είναι όταν βλέπεις νέους μπολιασμένους με αυτή την νοοτροπία.

Για να μπορέσει αυτή η νοοτροπία-έκτρωμα να σπάσει θα πρέπει ο ίδιος ο κόσμος να καταλάβει ότι το να είσαι «άριστος» δεν έχει μόνο ηθική τιμή, αλλά κυρίως σε φορτώνει με μεγάλες ευθύνες ως προς την κοινωνία που σου απονέμει αυτόν τον τίτλο.

Να μην δαιμονοποιείται το να ξεχωρίζεις – αυτό δηλαδή που κυρίως γίνεται από κάποιες πολιτικοκοινωνικές ομάδες (κάποιες μάλιστα έχουν και κομματική ύπαρξη με συνολικά αξιοσέβαστα ποσοστά).

Σύμφωνα με αυτή την επιχειρηματολογία το να ξεχωρίζεις είναι σχεδόν εγκληματικό, στην καλύτερη περίπτωση γιατί δεν κολλάει με την φιλοσοφία τους (της ισοπέδωσης…) και στην χειρότερη, που αντιστοιχεί στην πλειοψηφία αυτών των ομάδων, γιατί θα φανεί η μετριότητα και θα βγει ένα αίσθημα κατωτερότητας του ότι κάποιος είναι καλύτερος από μένα (αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα ότι τελικά μπορεί να είμαι εγώ καλύτερος σε κάτι άλλο – βέβαια αυτό προϋποθέτει να κουραστώ για να το αποδείξω…).

Στις κοινωνίες που τιμούν τους πραγματικά άριστους, τους αναθέτουν το βαρύ φορτίο να πρέπει να είναι χρήσιμοι για το σύνολο.

Έχουν αυτό που λέγεται αξιοκρατία.

Έτσι αυτό που διάβασα στο (ομολογουμένως) σουρεαλιστικό άρθρο για το δημόσιο είναι μια (ακόμα) άρρωστη κατάσταση που την συναντούμε σε κάθε πλευρά της καθημερινότητας μας.

Δεν ξέρω για εσάς αλλά προσωπικά την βαρέθηκα και αποφάσισα να προσπαθήσω να την αλλάξω.

Ελπίζω κι εσείς…

Ιωσήφ Παρασκευάς 

Κάθε Μέρα