Η πιο παλιά φωτογραφία της Θεσσαλονίκης!

Η παλαιότερη παραλιακή άποψη της πόλης μ' ένα δικάταρτο ιστιοφόρο να πλέει στο Θερμαϊκό κόλπο.

Περιμετρικά υψώνεται το κατεδαφισμένο σήμερα θαλάσσιο τείχος της πόλης -μέρος του οποίου αποτελεί ο σημερινός Λευκός Πύργος- με τον Πύργο της Αποβάθρας, ενώ έξω απ' αυτό διακρίνονται... ερημικά χωράφια.

Πρόκειται για την τεκμηριωμένα παλιότερη μέχρι στιγμής φωτογραφία της Θεσσαλονίκης, οι «περιπέτειες» της οποίας παρουσιάζονται στην έκθεση με τίτλο «Η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης» (από τη λήψη του 1863 στο χαρακτικό του 1866. Ανακαλύπτοντας το άφαντο πρωτότυπο), που διοργανώνει το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης και η οποία θα εγκαινιαστεί την Παρασκευή 11 Απριλίου, στις 20.00, στο Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Βίλα Καπαντζή, Β. Ολγας 108).

Το ΜΙΕΤ έχει ετοιμάσει ένα δίπτυχο φωτογραφικό πανόραμα 150 χρόνων, που αφορά στη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης, καθώς και στην Ιστορία της. Στη λήψη της, που έγινε το 1863 από το φωτογράφο Γιόζεφ Ζέκελι ο οποίος συνόδευσε μια ταξιδιωτική αποστολή από το Δυρράχιο έως τη Θεσσαλονίκη, στην εκτύπωσή της, ως χαρακτικό, σε βιβλίο το 1866 -διαφορετικό από το βιβλίο για το οποίο αρχικά προοριζόταν-, στο πέρασμα της πρωτότυπης φωτογραφίας στην «αφάνεια» για πάνω από έναν αιώνα και στην επανεμφάνισή της στα αρχεία της Αυστριακής Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Πιο αναλυτικά, όπως όλες οι πρώιμες λήψεις της Θεσσαλονίκης, το φωτογραφικό πανόραμα είναι τραβηγμένο από την περιοχή του Μπέστσιναρ. Εμφανίζει την πόλη εγκλωβισμένη μέσα στα τείχη της και μια εντυπωσιακή ερημιά έξω από αυτά.

Ο επισκέπτης αντικρίζει για πρώτη φορά τα κατεδαφισμένα σήμερα θαλάσσια τείχη, το θρυλικό Πύργο της Αποβάθρας, το βυζαντινό λιμενοβραχίονα, τη Χρυσή Πύλη και από κοντά, το Επταπύργιο και τα φρούρια Βαρδαρίου και Λευκού Πύργου, τις εκκλησίες που μετατράπηκαν σε τζαμιά (του Αγίου Δημητρίου, της Αγίας Σοφίας, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Παντελεήμονα, των Δώδεκα Αποστόλων) τους μιναρέδες των τζαμιών (Καρά Αλή, Ακτσέ Μετζίτ, Χαμζά Μπέη, Φετιγιέ, Πισμανιγιέ, Μπουρμαλί κ.ά.), το παλιό Οθωμανικό Δικαστήριο και τον τουρμπέ του Μουσά Μπαμπά, τη δεύτερη χρονολογικά καθολική εκκλησία και την οικία Αμποτ στον Φραγκομαχαλά, τις αποθήκες του λιμανιού, την Τούμπα και τη βρύση του Σέιχ Σου.

Κομμάτια από το παζλ της πόλης

Το ΜΙΕΤ, με τη συνδρομή της ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ, Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου, που εντόπισε τη φωτογραφία, ανέκτησε από τη Βιέννη ένα υψηλής ανάλυσης αντίγραφο του πανοράματος και το εκτύπωσε σε ανάπτυγμα 3 μέτρων.

Παράλληλα, μια σύγχρονη δορυφορική λήψη μεταφερμένη σε μακέτα βοηθά στην ταύτιση των κτιρίων και την τεκμηρίωση της τοπογραφίας. Αναλύεται η χρονολογία και η θέση των μνημείων (εκκλησιών, τζαμιών, τειχών, μιναρέδων, δημόσιων κτιρίων και αστικών κατοικιών) στην οθωμανική πόλη των μέσων του 19ου αιώνα.

Η κ. Καραδήμου-Γερόλυμπου μιλώντας στον «ΑτΚ» εξηγεί σχετικά: «Ολα ξεκίνησαν από το... διαδίκτυο. Ενας φοιτητής μου βρήκε τη φωτογραφία και διαπιστώσαμε ότι ήταν πράγματι του 1863. 

Ψάχνοντας βρήκα ότι το πρωτότυπο βρίσκεται στα κρατικά αρχεία της Βιέννης, τους έγραψα και μου την έστειλαν σε μεγάλη ανάλυση.

Πρόκειται για μια κρίσιμη περίοδο, αφού από το 1870 και μετά η Θεσσαλονίκη ακολουθεί το κύμα του εκσυγχρονισμού στην οθωμωνική αυτοκρατιορία και αλλάζει πολύ και γρήγορα.

Βασικός λόγος είναι η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ, που καθιστά τη Μεσόγειο καταλυτικό πέρασμα στους ανατολικούς κόσμους, οπότε το λιμάνι της Θεσσαλονίκης είναι ταγμένο να αναβαθμιστεί και θα γκρεμιστεί το θαλάσσιο τείχος.

Στη φωτογραφία αυτή διακρίνουμε τη δομή του τείχους, ενώ φαίνεται και το πάνω μέρος του Πύργου της Αποβάθρας που ξέραμε ότι ήταν λίγο μετά την Πλατεία Ελευθερίας, προς το Λιμάνι, αλλά δεν ξέραμε πώς ήταν.

Πρόκειται για τον Πύργο που μαζί με το Λευκό Πύργο όριζαν το θαλάσσιο τείχος, αλλά ήταν μικρότερος αυτού. Επίσης, έχουμε μια εικόνα της δυτικής πλευράς της πόλης».

Στην έκθεση εκτίθεται και η δεύτερη αρχαιότερη φωτογραφία του 1875-78 (εκείνη του αρχείου Δέλλιου που απόκειται στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ, που έχει ήδη παρουσιαστεί στην έκθεση «Η Δύση της Ανατολής το 2012-13»). Στη νεότερη αυτή φωτογραφία -που επίσης εκτίθεται προς σύγκριση- τα θαλάσσια τείχη έχουν κατεδαφιστεί και νέα κτίρια, όπως το πρώτο Δημαρχείο του 1869, έχουν ανεγερθεί.

Στο πλαίσιο της έκθεσης -την επιμέλεια της οποίας υπογράφει ο Γιάννης Επαμεινώνδας- θα γίνουν ξεναγήσεις και διαλέξεις γύρω από την ιστορία των δύο φωτογραφιών, των μνημείων και της πόλης του 19ου αιώνα κάθε Τετάρτη, στις 18.00 και κάθε Κυριακή στις 11.00, ξεκινώντας από τις 27 Απριλίου.

Γιώτα Σωτηροπούλου

Αγγελιοφόρος