Η Αμερική τρελάθηκε… έγινε Ευρώπη!

Για τους περισσότερους Ευρωπαίους αυτό τον καιρό, το να ταξιδεύουν στις ΗΠΑ είναι σαν να πηγαίνουν στον πλανήτη Άρη. Ακόμη και οι πιο προχωρημένοι πολιτικοί αναλυτές δεν μπορούν να καταλάβουν τι συμβαίνει στην Αμερική.

Τους προσβάλλει η άνοδος του Donald J. Trump, τους προβληματίζει η σοσιαλιστική έλξη που ασκεί στους νέους ο Bernie Sanders, και τους μπερδεύει η ψυχρή χωρίς ρίσκα εξωτερική πολιτική του προέδρου Ομπάμα, ο οποίος αποφάσισε να μην τιμωρήσει τον Άσαντ της Συρίας όταν εκείνος ξεπέρασε τις κόκκινες γραμμές του στο ζήτημα των χημικών όπλων…

Προσωπικά, σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους συμπολίτες μου, δεν εκπλήσσομαι. Όσο παρατηρώ τον θυμό της μεσαίας τάξης, την αλαζονεία των ελίτ, την αμφισβήτηση της αποτελεσματικότητας της στρατιωτικής ισχύος, και τον φόβο για το μέλλον, ίσως για πρώτη φορά καταλαβαίνω ακριβώς τι συμβαίνει στην Αμερική.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την «ανταρσία» του Trump, η επιτυχία του οποίου βασίζεται στα τρελά σχόλια που κάνει, και που κάνει ακόμη και τον Ted Cruz να μοιάζει συμβατικός. Η επιτυχία αυτή εκπλήσσει πολλούς τόσο στην Αμερική όσο και αλλού, που έχουν συνηθίσει να βλέπουν τους Αμερικάνους πολιτικούς να βαδίζουν προσεκτικά πάνω σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ λαϊκισμού και ευπρέπειας. Το κέντρο δηλαδή κρατούσε γερά μέχρι τώρα.

Ο Trump όμως θα ταίριαζε πιο πολύ στην Ευρώπη. Εκεί, τα κεντρώα κόμματα σπάνια κερδίζουν τις μισές ψήφους στις εκλογικές αναμετρήσεις. Αυτό που συνήθως κερδίζει ψήφους είναι οι εκκλήσεις στην πολιτική δυσαρέσκεια.

Όταν μπαίνω σε  κάποιο καφέ στη Σόφια, στη Βαρσοβία ή στο Άμστερνταμ, ακούω διάφορους να λένε πως πρέπει να διώξουμε τους ξένους απ την χώρα, να απαγορευτεί η είσοδος στους Μουσουλμάνους, και να ανεγερθούν φράχτες στα σύνορα.

Όλοι αυτοί μιλάνε εξ ονόματος μιας πλειοψηφίας που αισθάνεται απειλή από την απώλεια της πολιτικής ισχύος και την ραγδαία μείωση της οικονομικής τους ευμάρειας. Αισθάνονται εξαπατημένοι από την δημογραφική επανάσταση που λαμβάνει χώρα παντού στον κόσμο, και που τους κάνει να αισθάνονται ξένοι μέσα στις ίδιες τις πατρίδες τους.

Η ωμή ευθύτητα του Trump, και η απαράμιλλη ικανότητά του  να χειραγωγεί τα ΜΜΕ, θυμίζει τον πρώην πρωθυπουργό της Ιταλίας Silvio Berlusconi, σε βαθμό που να αναρωτιέμαι αν ο Trump δέχεται κρυφά μαθήματα από τον Ιταλό.

Ο Bernie Sanders είναι κι αυτός οικείος στου Ευρωπαίους. Οι περισσότεροι νεαροί Ευρωπαίοι που γνωρίζω βλέπουν τον καπιταλισμό ως ένα στημένο και άδικο σύστημα. Γι αυτούς, ο πραγματικός σοσιαλισμός, και όχι η γερμανικού τύπου νεοφιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία, δεν αποτελεί βρώμικη λέξη. Βλέπουν τον εαυτό τους ως τον μεγάλο χαμένο του στάτους κβο, και συχνά ονειρεύονται μια (ευτυχώς μη βίαιη) επανάσταση. Γι αυτούς τους νέους, ο πόλεμος των γενεών είναι η νέα εκδοχή του ταξικού πολέμου των προγόνων τους.

Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, και η Πορτογαλία, οι μισοί σχεδόν νέοι είναι άνεργοι, παρά τα πανεπιστημιακά τους πτυχία. Βλέπουν την παγκοσμιοποίηση ως καταστροφή και μισούν την ιδέα του ελεύθερου εμπορίου. Και μπορεί ο Sanders να μην είναι  Jean Jaurès ή  Leon Trotsky, αφού είναι ιδιαίτερα βαρετός, όμως για πολλούς ριζοσπάστες της Αμερικής, η έλλειψη χαρισματικότητας του είναι απλά ένα δείγμα ακεραιότητας και αυθεντικότητας.

Ούτε καν η μεγάλη στροφή στον ρεαλισμό της εξωτερικής πολιτικής του Ομπάμα δεν με εκπλήσσει. Λέει ότι άλλαξε τους κανόνες και αυτό τρομάζει τους συμμάχους της Αμερικής στην Ευρώπη. Το αξίωμά του «μην κάνετε ηλιθιότητες» αποτελεί την οργανωτική αρχή της εξωτερικής πολιτικής των Ευρωπαίων εδώ και κάποια χρόνια. Ο Ομπάμα απλά κάνει φανερά κάποια πράγματα που τα ξέραμε από καιρό, ότι δηλαδή η χώρα του γίνεται πιο προσεκτική στην εξωτερική της πολιτική, και πιο ευρωπαϊκή. Οι Αμερικάνοι δεν είναι πια από τον πλανήτη Άρη ή την Αφροδίτη. Ίσως όλοι μαζί να είμαστε από τον Κρόνο, προσπαθώντας να εμποδίσουμε τα διαστημικά σκουπίδια από τα να χαλάσουν τα όμορφά μας δαχτυλίδια.

Οι μόνοι που δεν καταλαβαίνουν την σημερινή Αμερική είναι οι Αμερικάνοι. Δεν αντιλαμβάνονται ότι η χώρα τους γίνεται κανονική, και δεν μπορεί πια να στηρίζεται στην ατέλειωτη οικονομική ανάπτυξη και γεωπολιτική της απομόνωση. Ο Αμερικανός ιστορικός Richard Hofstadter είχε πει κάποτε πως «η μοίρα μας είναι να μην έχουμε ιδεολογίες, αλλά να είμαστε μια ιδεολογία».

Συγκρίνοντας τους εαυτούς τους με τους Ευρωπαίους, οι Αμερικάνοι ήταν πάντα περήφανοι ότι «αυτό δεν μπορεί να συμβεί εδώ», δηλαδή ο σοσιαλισμός και ο φασισμός. Θεωρούσαν ότι έχουν ανοσία στις παθολογίες της δημοκρατίας. Τα πλήθη μπορεί να τρελαίνονταν αλλού, αλλά όχι στην Αμερική, στη χώρα του κοινού νου. Μετά όμως από μερικά χρόνια  ακραίας πόλωσης και δυσλειτουργικής διακυβέρνησης, μπορούν οι Αμερικάνοι να συνεχίζουν να πιστεύουν στην απρόσβλητη δημοκρατία τους;

Τώρα που η Αμερική ομαλοποιείται μπροστά στα μάτια μας, αρχίζω να πιστεύω ότι πολλοί Ευρωπαίοι νιώθουν μια νοσταλγία για μια Αμερική που ποτέ μας δεν καταλάβαμε. Μια Αμερική που έχει πολλούς νεαρούς μαύρους στις φυλακές της, αλλά που εκλέγει έναν μαύρο για πρόεδρο. Μια Αμερική που εφαρμόζει την θανατική ποινή, αλλά που επίσης προστατεύει τα δικαιώματα των μεταναστών. Μια Αμερική που δεν θέλει απλά να διατάζει τον κόσμο, αλλά που πάντα ήθελε να τον αλλάξει. Μια Αμερική με κηλίδες, αλλά και με υποσχέσεις. Μια Αμερική που ήταν φιλόδοξη, και όχι αντιμαχόμενη.

Ήδη μας λείπει αυτή η Αμερική…

Ivan Krastev

New York Times

Απόδοση: S.A.