Όπως οι άνθρωποι κατά μόνας, έτσι και η κοινωνία: το
συλλογικό υποκείμενο δεν συγκροτεί ένα συμπαγές όλον, αλλά αποκαλύπτει ένα
πολύπλοκο, πολυειδές και αντιφατικό σύνθεμα, στο οποίο συνυπάρχουν θετικά
στοιχεία και ακάνθινες πτυχές.
Φιλοσοφικά, τούτο επιμαρτυρείται από το «ουδείς εκών
κακός», αλλά και από το αντίθετό του, περί το εγγενές της ανθρωπίνης φύσεως.
Ας αφήσουμε όμως στην άκρη τη φιλοσοφική έριδα για να
σταθμεύσουμε σ' έναν αφορισμό του «ωμού» Μακιαβέλι. Μιλώντας για την κοινωνία,
για τους εξουσιαζόμενους, αποφαίνεται ότι «οι περισσότεροι άνθρωποι δεν
καταφέρνουν να είναι ούτε ολοκληρωτικά καλοί ούτε ολοκληρωτικά κακοί»...
Η διαπιστωτική ευστοχία του Φλωρεντίνου παραπέμπει στο
κρίσιμο «πώς» διαμορφώνεται μια κοινωνία, ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη
συμπεριφορά της και πώς συγκροτούνται αρρήτως αξιακοί κώδικες, σημεία αναφοράς
και προσανατολισμοί.
Εκείνο που προκύπτει πανθομολογούμενο είναι σαφώς το
εξής: η κοινωνία συμπεριφέρεται όπως τη μάθεις.
Ηγουν, όπως διαπαιδαγωγείται σ' ένα διαρκές γίγνεσθαι από
την κεντρική εξουσία.
Η τρόπον τινά καθολική αυτή παραδοχή δεν αγνοεί το
πολυπαραγοντικόν του πράγματος.
Δηλαδή την επενέργεια ιστορικών στοιχείων στη διαδρομή
μιας κοινωνίας, την παράδοση, το κατ' έθος, την επιρροή της θρησκείας και άλλα
συναφή, πλην καθοριστικώς κείμενα υπό τη δυναμική και τον παιδευτικό ρόλο των
αποφάσεων, των επιλογών και την εν γένει πολιτεία της κεντρικής εξουσίας.
Κατά τούτο, καμιά κοινωνία δεν είναι εγγενώς ρατσιστική,
αμιγώς ελευθερόφρων, παραδοσιακά αντιδραστική, διεφθαρμένη, ανεκτική κ.τ.λ.
Στο συνεχές μιας συλλογικής πορείας, χαρακτηριστικά της
ιδιοσυστασίας γνωρίσματα μεταβάλλονται, ποικίλες προσχώσεις δημιουργούν νέο
κοινωνικό «πρόσωπο» και, γενικώς, γεγονότα-σταθμοί σαφώς επηρεάζουν και
οιακίζουν περιστασιακά την κοινωνία. Ωστόσο, η διαχείριση όλων αυτών των
στοιχείων από την κεντρική εξουσία διαμορφώνει εν πολλοίς ένα πλαίσιο εντός του
οποίου αυτή κινείται, διαπαιδαγωγείται και συμπεριφέρεται.
Στα καθ' ημάς σημερινά, προβάλλουν ευδιάκριτες
συγκεκριμένες προσπάθειες, πρώτον, να συκοφαντηθεί η ελληνική κοινωνία, είτε
εγκαλούμενη για διαφθορά είτε για εγγενή ρατσισμό και ροπή ή ανοχή προς
φασιστίζουσες κατευθύνσεις.
Και, δεύτερον, να θεωρηθεί συνένοχη («Μαζί τα φάγαμε»),
ώστε αφ' ενός να συναινέσει στην επιβολή «διορθωτικών» μέτρων, όσο βάναυσα και
αν αποδειχθούν και βιαίως επιβληθούν, και αφ' ετέρου να θεωρούνται εκ των
προτέρων ολέθρια παρεκβατικές οι οργίλες και δυναμικές, πλην ευεξήγητες,
αντιδράσεις...
Ιδού, λοιπόν, τι παρακάμπτουν οι «τσαρλατάνοι της
σοβαρότητος», οι πολιτικοί, κατ' εξοχήν υπεύθυνοι για τα παθογενή του κράτους
-επομένως και της κοινωνίας-, καθώς και οι μηντιακοί πυλώνες που τους
στηρίζουν: Όταν εθίζεις μια κοινωνία στα ρουσφέτια, τους διορισμούς και τις
ποικίλες συντεχνιακές και άλλες διευκολύνσεις με στόχο την ψηφοθηρία,
δημιουργείς σύνδρομο εξάρτησης.
Και κατευθύνεις καθοριστικά την κοινωνία να υπάρχει συνεχώς
εξαρτώμενη...
Όταν αδυνατείς να θεμελιώσεις σταθερή υποδομή, τόσον
υπηρετική των πολιτών (άμεση εξυπηρέτηση σε εφορίες, πολεοδομίες κ.τ.λ.), ώστε
να μην απαιτείται ο παρένθετος παράγων του ευεπίφορου, αργυρώνητου μηχανισμού,
όσο και ελεγκτική -αυστηρή, κατασταλτική, δρεπανηφόρα- ώστε να περιοριστούν
δραστικά οι παντός είδους λαμογιές, τότε διευκολύνεις τις παρασπονδίες και
«επιδοτείς» τη διαφθορά. Είναι προφανές, επομένως, ότι ο αφορισμός του Ρενάν
(«Ακόμη και ο πιο άθλιος προτιμάει να είναι δίκαιος παρά άδικος») προκύπτει
αντεστραμμένος. Η κεντρική εξουσία εξορίζει την καλή πρόθεση και την ακυρώνει.
Και πάντως δεν αναχαιτίζει το χαμόσυρτον της διαφθοράς...
Πλείστα όσα γεγονότα μαρτυρούν τις τραγικές επιπτώσεις
από τα έργα και τις ημέρες της κεντρικής εξουσίας.
Κλασικό, οδυνηρό παράδειγμα, το εναγές του Χρηματιστηρίου
(απαξίωση της εργασίας, εύκολος πλουτισμός) και το ανάλογον του άκρατου
δανεισμού.
Κεντρικές επιλογές και τα δύο, δημιούργησαν ψευδαισθήσεις
και οξείδωσαν με τον τρόπο τους την κοινωνία συνολικά, ανεξάρτητα από τις
προσωπικές ευθύνες του καθενός.
Στον αντίποδα, δύο άλλα παραδείγματα: Ο κόσμος άρχισε να
φορά ζώνη στα αυτοκίνητα, όταν η πολιτεία αποφάσισε να μεταβάλει τις εκκλήσεις
σε τσουχτερά πρόστιμα. Η κοινωνία συμμορφώθηκε...
Το άλλο αφορά, στην παιδαγωγική σημασία του «οράματος»,
του ανατατικού γεγονότος: όταν δημιουργήθηκε ολυμπιακή λωρίδα, ενόψει των
Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, Εγγλέζος δημοσιογράφος, με πλούσια εμπειρία από
την ελληνική οδηγική νοοτροπία, εντυπωσιάστηκε όταν διαπίστωσε ότι ούτε ένας
δεν εισέρχεται στη λωρίδα αυτή.
Ήταν γεγονός.
Αποτέλεσμα ψυχικής ευφορίας -η κοινωνία θεωρούσε εαυτήν
συμμέτοχο στο ανατατικό εγχείρημα-, αλλά και δεδομένης αυστηρότητος, με υψηλό
(οικονομικό) τίμημα για τους παραβάτες...
Ο δυνάστης χώρος δεν επιτρέπει εκτεταμένες αναφορές σε
φαινόμενα όπως η μετανάστευση, οι εκκωφαντικές αντιφάσεις της κοινωνίας, οι
καημοί της συκοφαντημένης «μικροαστικής θάλασσας», η εύκολη εγκόλπωση θεωριών
συνωμοσίας και, βέβαια, η οδυνηρή αλλά τόσο εξηγήσιμη καταφυγή σε ακραίες
επιλογές, όπως η ψήφος στην Χρυσή Αυγή. Θα επανέλθουμε...
Γιάννης Τριάντης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου