Η ιστορία της πλατείας Εξαρχείων…

Πολλά και διάφορα έχουν γραφτεί κατά καιρούς για την περιοχή των Εξαρχείων. Η φήμη που τα συνοδεύει, κατά κόρον αρνητική: «Άνδρο παρανομίας», «αυτόνομο κράτος», «χώρος επεισοδίων», είναι μόνο μερικοί από τους... ελαφρύτερους χαρακτηρισμούς που της έχουν αποδοθεί.

Μύθοι και πραγματικότητες έχουν μπλεχτεί, δίχως να επηρεάζουν ούτε στο ελάχιστο την ταυτότητα των Εξαρχείων και, κυρίως, την ιστορική σημασία που διαδραμάτισαν για πνευματικά, ιδεολογικά και πολιτιστικά ρεύματα που εμφανίστηκαν κατά καιρούς και βρήκαν στην περιοχή πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθούν...

Οι δημοτικιστές στα καφενεία των Εξαρχείων

«Φυτώριο» νέων ιδεών ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, τα καφενεία της περιοχής φιλοξένησαν τους πρωτοπόρους του κινήματος των δημοτικιστών, των υπέρμαχων δηλαδή της χρήσης της δημοτικής από το ελληνικό κράτος και τους πολίτες του. 

Στη «Λεύκα» στην οδό Θεμιστοκλέους σύχναζαν πολλοί από τους εμπνευστές του περίφημου περιοδικού «Νουμάς», στις σελίδες του οποίου έχουν καταγραφεί οι προοδευτικότερες απόψεις τόσο στο γλωσσικό θέμα όσο και σε ιδεολογικό επίπεδο.

Σημαντικό στέκι κατά την πρώτη και τη δεύτερη δεκαετία του 1900 υπήρξε ο «Μαύρος Γάτος» στις παρυφές της γειτονιάς της Νεάπολης, όπου συγκεντρώνονταν σημαντικοί λογοτέχνες της εποχής, κι όχι μόνο.

Εκεί βρήκαν προσωρινά καταφύγιο σοσιαλιστικές ομάδες, οι οποίες κατά τα χρόνια εκείνα κυνηγήθηκαν ανελέητα από τις αρχές.

Η πνευματική κληρονομιά των Εξαρχείων σε συνδυασμό με τη νεανική ορμή των φοιτητών που ζουν και δραστηριοποιούνται στην περιοχή, που βρίσκεται σε θέση-κλειδί στο κέντρο της Αθήνας, καθιστούν τα Εξάρχεια μια ιδιαίτερη γειτονιά. Δίπλα και γύρω στεγάζονται τμήματα του Πολυτεχνείου, του Πανεπιστημίου Αθηνών καθώς και η πρώην ΑΣΟΕΕ (Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Ιδεολογικές και πολιτικές ζυμώσεις: Μεταπολίτευση, «Αλλαγή», εκσυγχρονισμός

Στη Μεταπολίτευση και αφού μεσολάβησαν τα δραματικά γεγονότα του Πολυτεχνείου, η περιοχή θα μετατραπεί σε κέντρο πολιτικών και ιδεολογικών ζυμώσεων.

Εκεί στεγάζονται γραφεία πολιτικών οργανώσεων όλου του φάσματος της Αριστεράς, αλλά και του... ΠΑΣΟΚ, ενώ παράλληλα δραστηριοποιούνται έντονα αναρχικές ομάδες και συλλογικότητες.

Το αξιοσημείωτο κλίμα πολιτικοποίησης και ριζοσπαστικοποίησης που θα προκύψει προσδίδει ιδιαίτερο βάρος στα Εξάρχεια, στα οποία συγκεντρώνονται τμήματα της διανόησης αλλά και της τέχνης, αντισυμβατικές προσωπικότητες που έρχονται να αμφισβητήσουν τα στερεότυπα και τις κρατούσες αντιλήψεις της εποχής.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ʼ80 διάφορα ΜΜΕ άρχισαν να μιλούν για τους «περιθωριακούς» που συγκεντρώνονται στην περιοχή και μαζί τους άρχισαν να πληθαίνουν τα... κελεύσματα για δυναμικότερη παρουσία των αστυνομικών αρχών στους δρόμους των Εξαρχείων.

Κάπως έτσι θα στηθούν οι περίφημες επιχειρήσεις «Αρετή» που περιλάμβαναν, μεταξύ άλλων, αθρόες προσαγωγές και... ξύλο επί δικαίων και αδίκων.

Οι αντιδράσεις, εξίσου έντονες, με βίαια επεισόδια και καταλήψεις σχολών, όπως αυτή του Χημείου, το 1984.

Το 1985 με τη δολοφονία του 15χρονου Μαθητή Μιχάλη Καλτεζά, τα Εξάρχεια θα ζήσουν ορισμένες από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές τους, με το Χημείο να καταλαμβάνεται εκ νέου μαζί με το Πολυτεχνείο και για πρώτη φορά έπειτα από σχεδόν 10 χρόνια να εκδηλώνονται στο κέντρο της Αθήνας εκτεταμένης διάρκειας επεισόδια.

Η σημασία που έχει η περιοχή για το χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς αλλά και των αναρχικών δεν χάνεται ούτε και τη δεκαετία του ʼ90, παρά το γεγονός ότι ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας δεν είναι πια τόσο πολιτικοποιημένο όσο τα αμέσως προηγούμενα χρόνια.

Συχνά-πυκνά δημιουργούνταν εστίες έντασης, με σημαντικότερη την επεισοδιακή κατάληψη του ΕΜΠ κατά τον εορτασμό της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1995 και τα εκτεταμένα επεισόδια που ακολούθησαν, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα να συλληφθούν την επομένη 423 άτομα.

Η ιδιαίτερη ταυτότητα και τα προβλήματα

Όσα χρόνια και αν περάσουν, τα Εξάρχεια θα παραμένουν σταθερά σημείο αναφοράς. Οι φοιτητικές καταλήψεις του 2007, οι αντιδράσεις που ακολούθησαν τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου το 2008 ήταν γεγονότα που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην τροφοδότηση των οργανώσεων και των ομάδων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή με «νέο αίμα».

Αυτός ο ιδιαίτερος χαρακτήρας είναι και το... δυνατό χαρτί των Εξαρχείων, όπως σημειώνουν κάτοικοι της περιοχής στο NP.

«Η ταυτότητα των Εξαρχείων δεν έχει αλλοιωθεί, δεν έχει απολεσθεί ούτε στο ελάχιστο» σημειώνει η Δήμητρα, που ζει στα Εξάρχεια τα τελευταία 30 χρόνια.

Ωστόσο, καθώς η περιοχή ήλθε για εκ νέου στο προσκήνιο και σε συνδυασμό με την αυξημένη αστυνομική παρουσία στο κέντρο της Αθήνας, τα τελευταία χρόνια τα στερεότυπα για τα Εξάρχεια βγήκαν ξανά στη φόρα.

Ωστόσο, οι κάτοικοι απορρίπτουν μετʼ επιτάσεως το επιχείρημα της «επικίνδυνης περιοχής»: «Δεν αισθάνομαι καθόλου ανασφαλής στα Εξάρχεια» εξηγεί η Δήμητρα και προσθέτει πως η αυξημένη παρουσία της αστυνομίας απλώς ενισχύει το μύθο που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτή.

Ένας μύθος που πολλές φορές στηρίζεται και σε ένα ακόμη χρόνιο πρόβλημα των Εξαρχείων: το εμπόριο ναρκωτικών.

Ωστόσο, η συνομιλήτριά μας δεν θεωρεί πως είναι πρόβλημα αποκλειστικά της περιοχής, αλλά ολόκληρης της Αθήνας. «Στα Εξάρχεια ουσιαστικά δεν λύνεται αυτό το πρόβλημα. Όσες φορές έχουν γίνει προσπάθειες, ήταν απλώς για να κρυφτεί κάτω από το "χαλάκι".

Τα ναρκωτικά δεν είναι ζήτημα μόνο τοπικό των Εξαρχείων και δεν θα λυθεί εάν δεν αποφασίσουν να το λύσουν κεντρικά» λέει χαρακτηριστικά.

Η αλήθεια είναι πάντως πως πριν από μερικά χρόνια η κατάσταση ήταν αρκετά άσχημη και εμφανής.

«Στα Εξάρχεια έχουν έρθει στοιχεία τα οποία εκμεταλλεύονται τη φήμη της περιοχής, το "πνεύμα" της και αυτή την ελευθερία που προσφέρουν για να βγάζουν λεφτά» λέει ο Νικόλας, φοιτητής και κάτοικος.

«Η παρουσία των οργανώσεων και των κατοίκων της περιοχής στους χώρους διακίνησης, καθώς και η οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης με τη γειτονιά βελτίωσε κάπως την κατάσταση» σημείωσε και έφερε ως παράδειγμα μία πρωτοβουλία που είχε πραγματοποιηθεί πριν από δύο περίπου χρόνια.

Σε κάθε περίπτωση, οι μύθοι που συντηρούνται εδώ και χρόνια και τα υπαρκτά προβλήματα της περιοχής δεν φαίνεται να οδηγούν στην υποβάθμισή της. Αντιθέτως, όπως υποστηρίζει η Δήμητρα, τα Εξάρχεια γνωρίζουν συνεχή ανάπτυξη τα τελευταία πέντε με έξι χρόνια.

«Νέα μαγαζιά ανοίγουν, όλο και περισσότερος κόσμος έρχεται εδώ για να διασκεδάσει» λέει χαρακτηριστικά.

Αυτή η ανάπτυξη, όμως, ίσως και νʼ αποδειχθεί μοιραία για τη μοναδικότητα των Εξαρχείων.

«Εμπορευματοποιείται ο χαρακτήρας της περιοχή και εάν συνεχιστεί αυτό το πράγμα, μπορεί να αποδειχθεί "δούρειος ίππος" για την αλλοίωση της ταυτότητας της περιοχής» εκτιμά η συνομιλήτριά μας. «Γιατί πολλές φορές» υποστηρίζει «οι πιο ανώδυνοι τρόποι αποδεικνύονται και οι ποιο αποτελεσματικοί».

Provocateur