Μάχη γύρω από την Αμφίπολη…

Αρχαιολόγοι και ιστορικοί, φιλόλογοι και αρχαιολάτρες βρήκαν πεδίον δόξης λαμπρόν για να διατυπώσουν διαφορετικές γνώμες και να διασταυρώσουν τα ξίφη τους, δεδομένης της διάστασης που πήρε το σημαντικό εύρημα, πριν ακόμη η αρχαιολογική σκαπάνη δώσει τις δικές της απαντήσεις.

Κι ενώ ως τώρα η έριδα είχε θέμα την ταυτότητα του νεκρού, τον ρόλο των Σφιγγών και των Καρυατίδων, τώρα πέφτει στο τραπέζι και το θέμα της χρονολόγησης του μνημείου. 

Είναι του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή της Ρωξάνης ή µήπως στα σπλάγχνα του βρίσκεται ο Νέαρχος;

Ηταν έργο του Δεινοκράτη ή του Πλάτωνα;

Εχει άρωµα Αθήνας ή Αιγύπτου;

Φωτιές έχει ανάψει ο τύµβος Καστά στην Αµφίπολη στα αρχαιολογικά πηγαδάκια. Αρχαιολόγοι και ιστορικοί, φιλόλογοι και αρχαιολάτρες βρήκαν πεδίον δόξης λαµπρόν για να διατυπώσουν διαφορετικές γνώµες και να διασταυρώσουν τα ξίφη τους, δεδοµένης της διάστασης που πήρε το εύρηµα.
Η ανασκαφή μπορεί να μην έχει δώσει ακόμη σαφείς απαντήσεις, κάτι που παραδέχονται όλοι, όμως ακόμη και εκείνοι που εξαρχής είχαν κρατήσει αποστάσεις ασφαλείας από το αναμφισβήτητα εντυπωσιακό εύρημα δυσκολεύονται πλέον να αντισταθούν στον πειρασμό και να μη διατυπώσουν ακόμη μια άποψη, μπερδεύοντας περισσότερο τα κομμάτια τού έτσι κι αλλιώς διαλυμένου παζλ.
Ως άλλες εμπορικές επιτυχίες του πενταγράμμου, κοινώς σουξέ, οι απόψεις εναλλάσσονται στη δημοσιότητα, πολλές φορές προτού προλάβουν να βρουν τη θέση τους στα χείλη ή στα πληκτρολόγια εκείνων που δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εντυπωσιακό αρχαιολογικό εύρημα.

Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που πρόσφατη έρευνα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδειξε πως ξεπέρασε σε ποσότητα και διάρκεια ο τύμβος της Αμφίπολης το ζήτημα του Ενιαίου Φόρου Ακινήτων.

Η άποψη ότι ο τάφος ανήκει στον μακεδόνα στρατηλάτη ξεθύμανε νωρίς - αν και υπάρχουν κάποιοι που ελπίζουν ακόμη - δεδομένου ότι όλες οι πηγές λένε πως ο Αλέξανδρος τάφηκε στην Αλεξάνδρεια και τον τάφο του μάλιστα είχαν επισκεφθεί ρωμαίοι αυτοκράτορες, όπως ο Καρακάλλας (2ος αι. μ.Χ).
Οσο για τη Ρωξάνη, αν και ορισμένοι θεώρησαν ότι οι Σφίγγες υπαινίσσονται την παρουσία της ανατολίτισσας πριγκίπισσας, η θεωρία έχει απορριφθεί δεδομένου ότι ο Κάσσιος που τη δολοφόνησε δεν θα έφτιαχνε ένα τόσο μεγαλοπρεπές μνημείο για χάρη της ενώ ο γιος της, ο οποίος δολοφονήθηκε μαζί της, είναι γνωστό ότι έχει ταφεί στη Βεργίνα.

Ακόμη και για τον επικεφαλής του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Νέαρχο, πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι είναι υπερβολικά μεγάλος.

Ορισμένοι πίσω από τις Σφίγγες εντόπιζαν αιγυπτιακές επιρροές σε συνδυασμό με τη χρήση σφραγιστικών τοίχων, πρακτική που συνηθιζόταν στις πυραμίδες, ενώ άλλοι «διάβαζαν» ίχνη της Αθήνας στα μάτια των Καρυατίδων και συνδύαζαν την παρουσία τους με το γεγονός ότι η Αμφίπολη υπήρξε αθηναϊκή αποικία.

Οσο για τον δημιουργό του τάφου, δεν έλειψαν εκείνοι που θεώρησαν το εντυπωσιακού μεγέθους μνημείο έργο του Δεινοκράτη, του αρχιτέκτονα που είχε σχεδιάσει εκτός των άλλων το ρυμοτομικό σχέδιο της Αλεξάνδρειας, ασχέτως αν δεν υπάρχει μέχρι στιγμής κανένα έργο του ώστε να έχουμε μέτρο σύγκρισης.
Αλλοι θεωρούν ότι ο Πλάτωνας βρίσκεται πίσω από τον σχεδιασμό των μακεδονικών τάφων, κατά συνέπεια και εκείνου της Αμφίπολης.

Μεγάλο μέρος της διαμάχης όμως εξαντλήθηκε και στο αν ο τάφος είναι συλημένος ή ασύλητος - ξεκάθαρη απάντηση ούτε σε αυτό το ζήτημα δεν έχει ακόμη δοθεί.
Μακεδονικός ή ρωμαϊκός;
Και ενώ τα ερωτήματα φυτρώνουν σαν τα μανιτάρια, ένα ακόμη ζεύγος διαφορετικών απόψεων έρχεται να ανακατέψει την τράπουλα και να θέσει νέα ζητήματα στο τραπέζι.

Είναι σωστή η αρχική χρονολόγηση του τάφου; Και μήπως δεν πρόκειται για μακεδονικό τάφο του τέλους του 4ου αι. ή των αρχών του 3ου αι. π.Χ. με μοναδική είσοδο, αλλά για ρωμαϊκό πολυάνδριο - μνημείο μιας από τις σημαντικότερες μάχες που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας;

Σαφέστατα υπέρ της ταύτισης του μνημείου με μακεδονικό τάφο έχει ταχθεί η επίτιμη διευθύντρια Κλασικών Αρχαιοτήτων Κατερίνα Ρωμιοπούλου διότι «τα τοιχώματα είναι από πελεκητούς λίθους, έχει καμαρωτή στέγη, έχει κτιστό δρόμο που οδηγεί σε ορθογώνιους θαλάμους και διαδρόμους» και συμφωνεί με τη χρονολόγηση του 4ου αι. ή των αρχών του 3ου αι. π.Χ., ενώ επισημαίνει τη μοναδικότητα του μνημείου τόσο λόγω του μεγέθους όσο και λόγω της παρουσίας των Καρυατίδων.
Οι φωνές που ώς τώρα μιλούσαν για λάθος εξαρχής χρονολόγηση του μνημείου ήταν αρκετές αλλά χαμηλόφωνες παρά το γεγονός ότι προέρχονταν ακόμη και από υψηλόβαθμα στελέχη του υπουργείου Πολιτισμού.

Οι Καρυάτιδες που ήρθαν στο φως όμως αποτελούν πλέον πολύτιμο στοιχείο για όσους υποστηρίζουν ότι δεν πρόκειται για μακεδονικό τάφο.
«Το κλειδί είναι οι Καρυάτιδες» λέει η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Ολγα Παλαγγιά.

«Κλειδώνουν τη χρονολόγηση του μνημείου στη ρωμαϊκή εποχή και όχι νωρίτερα από τον 1ο αι. π.Χ. Είναι αρχαϊστικές, δηλαδή φορούν λοξό ιμάτιο, όπως οι αρχαϊκές κόρες, αλλά το κεφάλι τους μοιάζει κλασικό, λες και το έχει φτιάξει ο Πραξιτέλης.
Πρόκειται για μια σύνθεση που συνηθιζόταν στα ρωμαϊκά χρόνια από την αγάπη για το παρελθόν. Δεν υπάρχουν αντίστοιχες σε ταφικά μνημεία. Εκείνες του τάφου στο Σβεστάρι της Βουλγαρίας δεν έχουν καμία σχέση στυλιστικά. Πρόκειται για χορεύτριες».
«Κλειδί» οι Καρυάτιδες

Αρκούν όμως μόνο οι Καρυάτιδες για να αλλάξει χρονολόγηση ολόκληρο το μνημείο; «Τέτοιου είδους γλυπτική - όσον αφορά και τις Σφίγγες και τις Καρυάτιδες - δεν υπάρχει επ' ουδενί σε μακεδονικούς τάφους.

Σφίγγες σε τάφους συναντούμε στην αρχαϊκή Αθήνα, αλλά όχι στα κλασικά χρόνια.
Επομένως είναι περίεργο να τις βρίσκουμε σε μακεδονικό τάφο.

Αντιθέτως στα ρωμαϊκά χρόνια δεν υπάρχουν μόνο σε τάφους αλλά αποτελούν και το σύμβολο του αυτοκράτορα Αυγούστου (σ.σ.: ιδρυτή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας).

Οι Καρυάτιδες δε, ήταν το αγαπημένο του διακοσμητικό στοιχείο.

Στη Ρώμη έφτιαξε το Πάνθεον, που δεν σώζεται, το οποίο είχε κοσμήσει με Καρυάτιδες, μια μόδα που ξεκίνησε από τα μικρά Προπύλαια της Ελευσίνας το 48 π.Χ.».
Αν η θεωρία αυτή έχει βάση, ποιος θα μπορούσε να είναι θαμμένος στην Αμφίπολη;

«Οι πεσόντες από τη μάχη των Φιλίππων» εκτιμά η Ολγα Παλαγγιά.
«Στους Φιλίππους συγκρούστηκαν το 42 π.Χ. οι στρατοί από τη μία του Οκταβιανού Αυγούστου και του Μάρκου Αντωνίου και από την άλλη του Βρούτου και του Κάσσιου, των δολοφόνων του Ιουλίου Καίσαρα.

Οι νικητές (σ.σ.: Οκταβιανός Αύγουστος και Μάρκος Αντώνιος) πιθανόν να έθαψαν τους νεκρούς τους - που θα ήταν πολλοί αφού κάθε πλευρά είχε περί τους 80.000 στρατιώτες - στο στρατόπεδό τους στην Αμφίπολη.
Πιθανόν δε να χρησιμοποίησαν μάρμαρο Θάσου, νησί που ήλεγχαν οι αντίπαλοι. Αυτό το μνημείο έχει τόνους μαρμάρου, ενώ οι μακεδονικοί τάφοι ήταν κατασκευασμένοι από ασβεστόλιθο με επίχριση.

Μαρμάρινες ήταν μόνο οι πόρτες τους» συνεχίζει και επισημαίνει ότι ανάλογης διάταξης αλλά μικρότερα σε μέγεθος μνημεία υπάρχουν στη Ρώμη, π.χ. ο τύμβος με ταφικό περίβολο και πρόπυλο του Αυγούστου και ένα ακόμη στην Αλγερία.

Προσθέτει δε ακόμη μία λεπτομέρεια: «Δεν έχουν βρεθεί ούτε πόρτες ούτε στρόφιγγες στα δύο πρόπυλα, που σημαίνει ότι το μνημείο ήταν ανοικτό και επισκέψιμο - πιθανόν να ήταν γεμάτο μαρμάρινα οστεοφυλάκια - όπως οι κατακόμβες στη Ρώμη και ίσως σφραγίστηκε σε μεταγενέστερη εποχή».
Οσοι πιστεύουν ότι ο τύμβος χρονολογείται στο τέλος του 4ου ή στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. βασίζονται και στην παρουσία του περίφημου μαρμάρινου Λέοντα της Αμφίπολης επί του μνημείου, άποψη που υποστηρίζει η ανασκαφέας του χώρου Κατερίνα Περιστέρη.

Οι θιασώτες της ρωμαϊκής χρονολόγησης του μνημείου ωστόσο αποσυνδέουν τον Λέοντα από τον τύμβο.
«Οσοι πιστεύουν πως ο τύμβος χρονολογείται στον 4ο αι. π.Χ. αναγκαστικά προτείνουν ονόματα γύρω από την οικογένεια και τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου.

Αν προσέξει όμως κάποιος θα δει ότι εκτός των άλλων τα μωσαϊκά και ο ζωγραφικός διάκοσμος είναι χαμηλής ποιότητας και δεν συγκρίνονται με την ποιότητα των μακεδονικών τάφων. Είναι επαρχιακή τέχνη που διόλου δεν συνδέεται με εκείνη των Μακεδόνων.
Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αν όντως συνδέεται με τη μάχη των Φιλίππων δεν χάσαμε, αλλά βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μνημείο που σχετίζεται με μια από τις σημαντικότερες μάχες της Ιστορίας.

Δεν υπάρχει πάντως αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό και σπάνιο μνημείο και δεν ξέρουμε ακόμη τι κρύβει» καταλήγει.

Μαίρη Αδαμοπούλου

Τα Νέα