Το λεξικό της αποβλάκωσης.

Κάθε φορά που ανοίγουμε την τηλεόραση  ή διαβάζουμε ένα περιοδικό καθόμαστε πάλι στα θρανία και μαθαίνουμε τι είναι της μόδας, τι είναι υγιεινό, τι πρέπει να τρώμε και τι πρέπει να αποφεύγουμε. 

Πολλοί θα σκεφτούν ότι “αποκλείεται τα Μ.Μ.Ε να μου επιβάλλουν τι  να φάω, δεν είμαι κανένας χαζός”.

Θα διαφωνήσω μαζί τους.

Όλοι οι άνθρωποι – ακόμα και οι πιο έξυπνοι – είναι επιρρεπείς στο λάθος και να στο δέχονται πληροφορίες χωρίς να  τις αμφισβητούν.

Από την στιγμή που αντιληφθούμε ότι είμαστε ανοιχτοί στο λάθος, αποκτούμε πραγματικό έλεγχο της σκέψης μας.

Οι διαφημίσεις, γκρίζες και προφανείς είναι κλειδί για τα κέρδη των Μ.Μ.Ε. Σε όσο περισσότερο  διαφημιστικό υλικό εκτεθούμε, τόσο εκτενέστερη η πλύση εγκεφάλου και τόσο καλύτεροι καταναλωτές θα γίνουμε.

Στην πορεία  της αποβλάκωσης μας μαθαίνουμε καινούριες λέξεις και εκφράσεις οι οποίες μας παρουσιάζονται σαν κοινώς αποδεκτές αλήθειες.

Η αρθρογράφος Όλγα Σελλά περιγράφει αυτήν την κατάσταση πολύ εύστοχα: Η ξύλινη γλώσσα είναι δίπλα μας κάθε στιγμή, είναι εργαλείο έκφρασης όλων των κοινωνικών ομάδων, είναι τρόπος μη σκέψης πολλών ανθρώπων

Σε αυτό το άρθρο θα απομακρυνθούμε από την αφασία των διαφημίσεων, θα μείνουμε στην ουσία και στις αποδείξεις  για την χρήση λέξεων που τις ακούμε συχνά αλλά δεν καταλαβαίνουμε αν έχουν νόημα.

1. “Υπέρ-τροφή”

Μία λογική ερώτηση θα ήταν αν υπάρχει ένας επιστημονικός ορισμός.

Η αλήθεια  είναι πως δεν υπάρχει.

Κι όμως χρησιμοποιείται ευρέως στην διαφημιστική εκστρατεία διαφόρων τροφών για να παροτρύνει την κατανάλωση.

Και τα πάει πολύ καλά αφού μέχρι πριν απαγορευτεί  η διαφήμηση ορισμένων  τροφίμων ως υπέρ-τροφές τα κέρδη για όσους τα προωθούσαν ήταν τεράστια.

Δεν είναι τυχαίο πως οι εκάστοτε “υπέρ-τροφές” έχουν έντονα χρώματα όπως για παράδειγμα το μέλι. Αλλά ένα ευχάριστο χρώμα δεν είναι δείγμα διατροφικής αξίας. Πολλές φορές τις υπέρ-τροφές τις διαφημίζουν άνθρωποι με επιστημονικά πτυχία. Απόδειξη ότι ακόμα και διακεκριμένοι επιστήμονες θα πουν ψέματα για να προωθήσουν τον εαυτό τους αλλά και τα προϊόντα που διαφημίζουν.

Ευτυχώς δεν είναι όλοι οι επιστήμονες διεφθαρμένοι. Σε σχετικό ρεπορτάζ της έγκυρης αγγλικής εφημερίδας The Guardian, η Catherine Collins, επικεφαλής διαιτολόγος του νοσοκομείου St  George’s στο Λονδίνο τονίζει “ο όρος υπέρ-τροφή είναι στη καλύτερη περίπτωση ανούσιος και στην χειρότερη επικίνδυνος”.. Συμφωνώ απόλυτα.

2.”Τοξίνες”, “αποβολή των τοξίνων”,“Αποτοξίνωση”

Διαστρέβλωση της αυθεντικής σημασίας της αποτοξίνωσης χωρίς κανένα απολύτως πραγματικό νόημα εκτός από το να είναι διαφημιστικό τρικ.

Οι τοξίνες είναι ένας μπαμπούλας που χρησιμοποιείται για να σπέρνει τον πανικό. Όταν υπάρχει πανικός, η λογική παρακάμπτεται.

3. «Δόκτωρ»

Αν και η λέξη έχει νόημα τις περισσότερες φορές που χρησιμοποιείται από αληθινούς επιστήμονες με αληθινά διδακτορικά από αληθινά πανεπιστήμια, ενίοτε την δανείζονται και κομπογιαννίτες.

4. Γιατρός Αντιγήρανσης

Συνήθως όσοι δηλώνουν “γιατροί αντιγήρανσης” μιλούν χρησιμοποιώντας επιστημονικούς όρους – ασχέτως αν τα νοήματα που διατυπώνουν είναι ασυνάρτητα. Παπαγαλίζουν πως στα περισσότερα προβλήματα υγείας η εξήγηση οφείλεται σε ορμονική διαταραχή, σε θέματα γονιδίων ή σε κάποια σπάνια αλλεργία – ποτέ στον εαυτό μας. Επίσης δίνουν πολύ μεγάλη προσοχή στην εμφάνισή τους, γραβάτα και σακάκι είναι απαραίτητα για να ολοκληρώνουν το προφίλ ενός σοβαρού απατεώνα επιστήμονα.

5. “Θετική ενέργεια”

Δύο λέξεις με θετικό απόηχο αλλά χωρίς ουσία.

Ιδιαίτερα τυπικό παράδειγμα ξύλινης γλώσσας που χρησιμοποείται σε ψευδο-επιστημονικά πλαίσια. Χρησιμοποιείται αντί της ευεξίας, ή της καλή διάθεσης και παραποιεί το νόημα της ενέργειας.

6. “Φυσική μέθοδος θεραπείας”

Το αν μία μέθοδος είναι “φυσική” δεν σημαίνει ότι είναι αποτελεσματική. Η χορήγηση εξωγενούς ινσουλίνης με μία σύριγγα σε έναν διαβητικό τύπου Ι δεν είναι σε καμία περίπτωση φυσική μέθοδος θεραπείας αλλά είναι η μόνη αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης της νόσου, χωρίς αυτήν την μη-φυσική μέθοδο που εφαρμόστηκε πριν 88 χρόνια ένας διαβητικός θα ζούσε πολύ λίγα χρόνια.

Όποιος είναι σίγουρος ότι οι φυσικές μέθοδοι θεραπείας είναι αποτελεσματικότερες από τις μη-φυσικές ίσως πρέπει να το συζητήσει με κάποιον που γεννήθηκε με διαβήτη.

7.Ολιστική ιατρική , Ολιστική διατροφή

Ενδεχομένως σε ένα παράλληλο σύμπαν όντως να υπάρχουν αυτές οι μυστικιστικές πρακτικές.

Μία κοντινή ματιά στο marketing της “ολιστικής ιατρικής” είναι πως προσπαθεί να περάσει το νόημα ότι η “συμβατική” ιατρική δεν λαμβάνει υπ’ όψιν της ολόκληρο το άτομο και για κάποιο λόγο η “συμβατική” ιατρική υπολείπεται στην διάγνωση και αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας – έτσι πρέπει να δώσουμε τα χρήματα μας στην “ολιστική“ μέθοδο.

Προσθέτοντας έναν εύηχο ασυνάρτητο όρο σε μία συμβατική αλλά αρκετά σοβαρή έννοια όπως η ιατρική ή η διατροφή δημιουργεί πολλά ερωτηματικά. 

Τουλάχιστον στο δικό μου μυαλό η επιστήμη δεν είναι τύπος αυτοκινήτου, δεν έρχεται σε turbo, ολιστική, και υβριδική έκδοση που μπαίνει στο δακτύλιο.

Είναι σημαντικό να ακριβολογούμε και να μην παίζουμε με τις λέξεις σε θέματα υγείας, ο κόσμος λαμβάνει τις αποφάσεις του βασισμένος σε λέξεις και μηνύματα  που περνούν ασυνείδητα, είτε μιλάμε για επιστήμη βασισμένη σε αποδείξεις είτε μιλάμε για διαφημιστικό τρικ.

8. Βιολογικά προϊόντα

Ακόμα και η έννοια “βιολογικό” έχει διαστρεβλωθεί από το αυθεντικό της νόημα. Βιολογικό μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν οτιδήποτε σχετίζεται με την βιολογία, την επιστήμη της μελέτης των έμβιων όντων.

Τώρα έχει αποκτήσει το νόημα του “υγιεινού”  ώστε να μειώσει την θρεπτική αξία των “συμβατικών” και  φυσικά εμείς σαν καλοί καταναλωτές που νοιαζόμαστε για την υγεία των παιδιών μας να πληρώσουμε το κάτι παραπάνω.

9. Ομοιοπαθητική

Η ομοιοπαθητική έχει επανειλημμένα αποδειχτεί ότι δουλεύει όσο και ένα χάπι με ζάχαρη – δηλαδή μία εικονική θεραπεία.

Υπάρχει ένας κύριος ονόματι James Randi ο οποίος προκαλεί όσους εμπορεύονται την ομοιοπαθητική να  αποδείξουν ότι είναι αποτελεσματική και μάλιστα έχει βάλει στοίχημα ένα εκατομμύριο δολάρια. Ακόμα περιμένει.

1ο. …έρευνες έχουν δείξει

Κλασσική μέθοδος εξαπάτησης για να δοθεί επιστημονική εγκυρότητα σε μία διαφήμιση ή στην δυσφήμιση ανταγωνιστικών προϊόντων και μεθόδων. Συνήθως χρησιμοποιείται σε κρέμες που υποτίθεται αδυνατίζουν ή καταπολεμούν την χαλάρωση.

Όταν δεν αναφέρονται με ακρίβεια οι έρευνες αυτές συνήθως δεν υπάρχουν ή έχουν δείξει το αντίθετο.

Οπότε το πρώτο βήμα είναι να δούμε αν όντως υπάρχουν αυτές οι αναθεματισμένες έρευνες.

Ακόμα και να υπάρχουν, πρέπει να ελεγχθεί αν έγιναν από ανεξάρτητους ερευνητές ή αν ήταν αποτέλεσμα κάποιας χορηγίας από τον παραγωγό του προϊόντος.

11. “…από την εποχή του Ιπποκράτη…”...είναι μία αρχαία θεραπευτική μέθοδος

Ειδικά η πρώτη φράση χρησιμοποιείται για να ερεθίσει την συνείδηση ότι οι ‘Ελληνες έχουν συνεισφέρει στην ανάπτυξη της ιατρικής.

Είναι πολύ πιθανό πως αν ο Ιπποκράτης ζούσε σήμερα να εμπιστευόταν την σύγχρονη επιστήμη που είναι προϊόν συνεργασίας πολλών εθνικοτήτων. Ενδεχομένως αυτή η φράση αδικεί τον Γεώργιο Παπανικολάου – δημιουργού του Test pap το οποίο έχει επιμηκύνει κατά πολύ την ζωή αναρίθμητων γυναικών παγκοσμίως.

Κάτι πολύ σημαντικό για το να εκτιμήσουμε τις αρχαίες μεθόδους γενικά, είναι ότι την εποχή του Ιπποκράτη δεν ήταν γνωστή η δύναμη της αυθυποβολής , δηλαδή της εικονικής θεραπείας (placebo effect).

‘Εχει ειπωθεί πως “προ του εικοστού αιώνα ολόκληρη η ιστορία της Ιατρικής είναι η ιστορία του placebo effect”

12. “Φταίνε τα γονίδια”

Γιατί τα γονίδια είναι πάντα ο αποδιοπομπαίος τράγος;

Ίσως γιατί πολλοί παχύσαρκοι είναι ευάλωτοι σε τέτοια ψέματα.

Και γιατί είναι ευάλωτοι;

Γιατί είναι θύματα ρατσισμού για το βάρος τους.

Δεν είναι σπάνιο κάποιος να εκμεταλλεύεται την προσωπική ευθύνη ενός ενήλικου στην κατάσταση της παχυσαρκίας για να μειώσει την προσωπικότητα ενός παχύσαρκου. Αυτό φυσικά γίνεται και σε μικρότερες ηλικίες όπου η ευθύνη για την παχυσαρκία είναι  πολύ μεγαλύτερη στους γονείς.

Όπως και να έχει, το να αναγνωρίζουμε ότι υπάρχει προσωπική ευθύνη δε σημαίνει ότι κρίνουμε τον άνθρωπο, απλά καταλαβαίνουμε την αιτία του προβλήματος του - είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει διαχωρισμός σε αυτές τις έννοιες, μιλάμε για διάγνωση της αιτίας , όχι για κρίση του ατόμου.

Το να λέμε ότι είναι ασθένεια με την έννοια ότι κανείς δεν το προκάλεσε, απλά συνέβη, ακούγεται παρηγορητικό αλλά δεν είναι αλήθεια.

Πολλοί παχύσαρκοι βρίσκουν καταφύγιο σε τέτοιου είδους marketing γιατί τους απαλλάσσει των ευθυνών τους και τους κάνει να νιώσουν ότι δεν συμμετέχουν στην υγεία τους.

Είναι θύματα γονιδιακής κατάρας.

Αλλά αυτό είναι ένας εμπαιγμός που δεν τους βοηθά.

13. “Χαρίζει μακροζωία”

Η δουλειά των διαφημιστών είναι να πείθουν πως όλα είναι απλά. Ξυρίζεσαι με ένα συγκεκριμένο ξυράφι, κερδίζεις τον γυναικείο θαυμασμό.

Τρως συγκεκριμένο προϊόν κερδίζεις 10 χρόνια ζωής.

Τα στατιστικά άλλων χωρών σε αυτό το θέμα είναι πολύ διαφωτιστικά.

Οι κάτοικοι των “κυριλέ” προαστίων του Λονδίνου Kensington και Chelsea ζούν περί τα 10 χρόνια περισσότερο από υποβαθμισμένες περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου (5). Ίσως έχει να κάνει με το ότι τρώνε περισσότερο μέλι, ή με το ότι πίνουν κόκκινο κρασί.

Υπάρχει και μία απίθανη περίπτωση κάτι τέτοιο να οφείλεται στο ότι έχουν καλή οικονομική επιφάνεια και ένα κοινωνικό πλαίσιο υποστήριξης που τους επιτρέπει να έχουν πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα, να έχουν καλή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη,  και ίσως το πιο σημαντικό: Δεν περνούν τα γηρατειά τους κοινωνικά αποκλεισμένοι μέσα σε ένα περιβάλλον φτώχειας. Αλλά το να τρώνε πολύ μέλι ίσως φαίνεται πιο λογική σαν εξήγηση.

Συμπέρασμα

Ζούμε σε μία εποχή που έχουμε πρόσβαση σε εκατομμύρια πληροφορίες.

Μία θάλασσα πληροφοριών, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι άχρηστες ή επιβλαβείς.

Σπάζοντας τον κώδικα που χρησιμοποιείται, δηλαδή τις λέξεις, μπορούμε να καταλάβουμε το αν το υλικό είναι ποιοτικό ή μολυσματικό.

Ανδρέας Ζουρδός

Μεταβολισμός